Fəlsəfə Fənni Üzrə Kollokvium Suallarının Cavabları
Yüklə 210,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.Orta əsrlər Qərb fəlsəfəsinin əsas жərəyanları
Platon dövlətin üç formasını fərqləndirir – monarxiya, aristokratiya və demokeratiya. Monarxiya və aristokratiyanı “düzgün” dövlət forması adlandırırdı. Platon, demokratik dövlət formasının əleyhinə çıхaraq, onu qara camaatın, qədirbilməz хalqın, qaniçən zalımların hakimiyyəti hesab edirdi. Aristotelə görə insana zəka verilmişdir və dünyanı dərk edərək o, həyatının zəkalı həddini özü müəyyənləşdirməlidir. Aristotelə görə insan üç növ ruha – vegetativ, hissi, rasional ruha malikdir. Rasional ruh fəal intellektdir və yalnız insana xasdır. Bu intellekt xaricdən gəlir və deməli, ilahidir. İnsanın çata biləcəyi ali xeyir və xoşbəxtlik özünü insan kimi kamilləşdirmədədir. Aristotelə görə dövlət təbii quruluşdur, insan isə siyasi heyvandır. Dövlətin son məqsədi xoşbəxt həyatı təmin etməkdir. Dövlətin başlıca vəzifəsi isə əxlaqlı vətəndaşı tərbiyə etməkdir. Platonun təbəqələrə böldüyü cəmiyyəti Aristotel yaşlara görə bölürdü. O, hesab edirdi ki, gənc ikən insan hərb sənəti ilə, qocalanda isə siyasətlə məşğul olmalıdır. Aristotelə göprə ən yaxşı hakimiyyət formaları – monarxiya və aristokratiya, ən pis dövlət formaları isə tiraniya, oliqarxiya və ifrat demokratiyadır.
Hər bir tarixi dövr özünəməxsus dünyagörüşünə istinad edir. Qərb mədəniyyətinin dünyagörüşü əsasını monoteist din olan xristianlıq təşkil edir. Bu dünyagörüşünün təməlində kreasionizm ideyası- dünyanı fövqəltəbii başlanğıc olan tək Allah tərəfindən heçdən yaradılması haqqında dini konsepsiya durur. Orta əsrlərin monoteist dini dünyagörüşü mütləq varlığı - Allahı- hüdudsuz və hər şeyə qadir olan fövqəltəbii başlanğıc kimi səciyyələndirir. Orta əsrlərin kreasionist dünyagörüşü bütpərəstlik üçün səciyyəvi olan dualizmi tamamilə aradan qaldırır: yalnız yeganə mütləq başlanğıc olan tək Allah mövcuddur, qalan nə varsa, hamısı onun yaratdıqlarıdır və buna görə də müstəqil mövcudluğa malik deyil. Orta əsrlər fəlsəfəsinin bütün ontoloji təlimlərinin əsasında kreasionist dini konsepsiya durur. Müqəddəs yazılar Allahın kəlamlarıdır; Allah özü və yaratdıqları haqqında əsl həqiqətləri vəhylər şəklində peyğəmbərlər vasitəsilə insanlara bəyan edir. Buna görə də fəlsəfə və elm özlüyündə varlığın sirləri qarşısında acizdirlər. Fəlsəfənin vəzifəsi dünya haqqında həqiqətləri aşkara çıxarmaq yox, müqəddəs yazıları şərh edərək onları təbliğ etməkdir. Beləliklə Orta əsrlərdə fəlsəfənin idraki funksiyası onun əlindən alındı və o, ilahiyyətin xidmətçisi səviyyəsinə endirildi. Orta əsrlər fəlsəfəsinin idrak nəzəriyyəsinin əsasında “ilahi vəhy” haqqında dini təlim durur. Orta əsrlər dünyagörüşünün çıxış nöqtəsini təşkil edən dünyanın fövqəltəbii başlanğıcı tək Allah haqqında təsəvvürlərin özü bir-birilə o qədər də uyuşmayan iki fərqli ənənənin sintezi kimi təşəkkül tapmışdır. Bu ənənələrdən biri öz başlanğıcını antik fəlsəfənin rasionalizmindən götürür və Allahın mahiyyətini onun xalis zəkanın təcəssümü olmasında görür. Allahın mahiyyətinə ikinci yanaşma isə öz başlanğıcını iudaizmdən götürən Bibliya ənənələrindən qaynaqlanır. Bu ənənələrin davamcıları olan xristian ilahiyyatçıları Allahın mahiyyətində, ilk növbədə, hər şeyə qadir olan azad iradə sahibi olmasını önə çəkirlər. Mütləq varlığın təbiətinə bu cür fərqli yanaşmalar bütün orta əsrlər Qərb fəlsəfəsində dərin izlər buraxdı.
12.Orta əsrlər Qərb fəlsəfəsinin əsas жərəyanları IV-V əsrlərdə xristianlığın neoplatonizmlə mürəkkəb qarşılıqlı təsiri nəticəsində patristika adlandırılan xristian dini fəlsəfəsi təşəkkül tapdı. Patristikanın nümayəndəsi Avqustin (354-430) xristian dini təlimini neoplatonizm prinsiplərindən istifadə edərək, sistemləşdirməyə çalışırdı. Təbiət və cəmiyyətdən daha çox dünyanın transsendent yaradıcısına köklənmiş ruhani həyata diqqət, insanda antik mədəniyyətə bəlli olmayan daxili “Mən” hissini formalaşdırdı. Bu hissin fəlsəfi inkişafı xüsusi subyektiv bir reallıq kimi özünüdərkin kəşf olunmasına gətirib çıxardı. Beləliklə orta əsrlər fəlsəfəsində sonralar yeni dövr rasionalizminin çıxış nöqtəsini təşkil edən “Mən” anlayışının formalaşması prosesi başlandı. Kreasionizmin fəlsəfi cərəyanlarda fərqli şərhi, mövcudluq (ekzistensiya) və mahiyyət (essensiya) anlayışlarının fərqləndirilməsi orta əsrlər Qərb fəlsəfəsinin əsas cərəyanlarından olan realizmlə nominalizm arasında əsrlər boyu davam edən mübahisələrə səbəb oldu. Orta əsrlərdə antik fəlsəfə ənənələrinin davamçıları olan realistlər hesab edirdilər ki, Allahın xəlq etdiyi bütün varlıqların mövcudluğu onların mahiyyətləri ilə şərtlənir, onların mahiyyətləri əzəldən ilahi zəkada onun “ideyaları” şəklində, ümumi anlayışlar (universalilər) kimi mövcuddur. Realistlərdən fərqli olaraq, nominalistlər hesab edirdilər ki, xəlq olunanların mövcudluğu öz başlanğıcını zəkadan götürə bilməz. Mövcudluq Allahın iradəsindən qaynaqlanır və buna görə də xəlq olunmuşların mövcudluğu onların mahiyyətlərindən ilkin olub müstəqildir. Orta əsrlər fəlsəfəsinin görkəmli nümayəndələrindən olan Akvinalı Foma (1225-1274) əsas fəlsəfi cərəyanlar olan realizmlə nominalizm arasındakı ziddiyyətləri aradan qaldırmağa çalışırdı. O, mövcudluq və mahiyyət anlayışlarını substansiya və aksidensiya ilə əvəzlədi. Aksidensiyalardan - “xassələrdən, keyfiyyətlərdən,” fərqli olaraq, substansiyalar və ya mahiyyətlər müstəqil şəkildə mövcuddurlar. Uilyam Okkama (1285-1349) görə ideyalar (mahiyyət) Allahın yaratdıqlarının proobrazları (ilk nümunələri) şəklində ilahi zəkada mövcud deyil, real olaraq yalnız təkcələr (konkret varlıqlar) mövcuddur. Nominalizm varlığın müxtəlif iyerarxik səviyyələri haqqında təlimi qəbul etmir. Təcrübəyə istiqamətlənmə nominalizmin xarakterik xüsusiyyətini təşkil edir. Sonralar bu tendensiya Yeni dövr fəlsəfəsində emprizm tərəfindən mənimsənilərək daha da dərinləşdirildi və
Yüklə 210,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|