Fəlsəfə Fənni Üzrə Kollokvium Suallarının Cavabları
Yüklə 210,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 13.Orta əsrlər Qərb fəlsəfəsində təbiətə münasıbət
- 14.Orta əsrlər Qərb fəlsəfəsində insan problemi
- 15.Orta əsrlər fəlsəfəsi tarixi proses və onun mənası haqqında
XVI-XVII əsrlərin eksperimental riyazi
təbiətşünaslığınım inkişaf
istiqamətinin müəyyənləşməsində əhəmiyyətli rol oynadı.
Orta əsrlər fəlsəfəsində təbiət antik dünyagörüşü üçün səciyyəvi olan müstəqilliyini bütünlüklə itirir- təbiət Allahın yaratdığı varlıqlar arasında sıradan birinə çevrildi. Möcüzə törətmək qüdrətinə malik olan Allah nəinki təbiəti yaratmışdır, o həm də təbiətdə baş verən proseslərin təbii gedişinə qarşı durmaq gücündədir. Antik dövrdə təbiət bütpərəst (çoxallahlıqdan çıxış edən ) dünyagörüşünün başlıca mənbəyini təşkil edirdi. Xristian monoteizmi bütpərəstliklə bir araya sığmadığına görə xristianlıq bütün vasitələrlə bütpərəstliyin çıxış nöqtəsini təşkil edən təbiəti alçaldıb gözdən salmağa çalışırdı. Buna görə də orta əsrlərdə təbiət idrakın müstəqil predmetinə çevrilmədi.Təbiət öz özlüyündə müstəqil bir dəyər deyil, daha çox simvolik məna daşımağa başladı. Təbiətdə heç bir hadisə özü –özünü təmsil etmir; onların hər biri dini –mənəvi mahiyyət daşıyan daha ali reallığın simvolları kimi çıxış edirlər. Buna görə də simvolizm və alleqorizm müqəddəs yazılar və onlara həsr olunmuş şərhlər ruhunda tərbiyə olunmuş orta əsrlər təfəkkür tərzinin səciyyəvi cəhətlərindən birini təşkil edir. Orta əsrlər fəlsəfəsi insanla təbiət arasındakı münasibətlərə dair antik fəlsəfədən prinsipial şəkildə fərqli yanaşır. Xristian ilahiyyatı insanı Allahın bənzəri və surəti kimi səciyyələndirir.Bundan çıxış edərək, Orta əsr filosofları təbiəti deyi, insanı ali varlıq səviyyəsinə yüksəldirdilər. Antik fəlsəfəyə görə insana hər nə qədər yüksək dəyər verilsə də, o təbiətin bir hissəsi kimi ona tabedir. Orta əsrlər fəlsəfəsində Allahın surəti və bənzəri kimi insan sanki təbiətin hüdudlarından kənara çıxaraq, onun fövqündə dayanır. Allah təbiəti ona görə yaratdı ki, o özü bütün mövcudatın hakimi olduğu kimi, təbiəti yaradaraq, insanı da onun hakimi etdi.
İnsana münasibətdə orta əsrlər fəlsəfəsinin irəli sürdüyü ideyaların əsasını xristianlığın “insan Allahın surəti və bənzəridir” ehkamı təşkil edir. Bu ehkam orta əsrlərdə insana münasibəti antik dövrlə müqayisədə kökündən dəyişdi. Məlum olduğu kimi antik fəlsəfənin kosmosentrizmi insanı təbiətin adi bir parçası kimi nəzərdən keçirməyi tələb edirdi. Orta əsrlərin dini dünyagörüşü insanı təbiətlə deyil, bütün kainatın fövqəltəbii başlanğıcı olan Allahla bağlayır. İnsanın mahiyyətini orta əsrlər fəlsəfəsi Allahdan ona pay verilmiş ağıl və azad iradə sahibi olmasında görür. Allah özü azad varlıq olduğuna görə, insanı da azad yaratdı. O bütün mövcudatın hakimi olduğu kimi, təbiəti yaradaraq, insanı da onun hakimi etdi. Beləliklə sonralar
İntibah mədəniyyətinin səciyyəvi xüsusiyyətini təşkil edən humanizm ideyaları öz başlanğıcını, məhz, orta əsrlərin dini dünyagörüşündən götürür. Orta əsrlər fəlsəfəsində insan haqqında təsəvvürlərin digər mənbəyini insanın öz nəfsinin köləsi olması və əzəldən günahkar bir varlıq olması haqqında ideyalar təşkil edir. Patristikanın banilərindən olan Origen hesab edirdi ki, insan ruh, can və bədəndən ibarətdir. Ruh insanın özünə məxsus olmayıb ona Allah tərəfindən bəxş edilmişdir və həmişə xeyirə və həqiqətə can atır. Can isə insanın yalnız ona məxsus olan “Mən”ini təşkil edir və hər bir adama fərdiyyət keyfiyyəti verir. Lakin insanın mahiyyətinin ən mühüm göstəricisi iradə azadlığı olduğuna görə, xeyirlə şər arasında azad seçim etmək, məhz canın missiyasıdır, çünki yalnız can insanı fərdiyyət kimi xarakterizə edir. Öz təbiəti etibarilə can daha ali başlanğıc olan ruha, bədən isə cana tabe olmalıdır. Lakin canın ikili təbiəti üzündən çox vaxt onun bədənə yaxın olan aşağı səviyyəsi onun ali səviyyəsini üstəliyir və bununla da insanı öz nəfsinin və ehtiraslarının istəyinə əməl etməyə məcbur edir. Bu hal vərdişə çevrildikdə insan Allahın bərqərar etdiyi təbii nizamı tərsinə çevirərək günaha batır: o, ali məqama sahib olanı özündən aşağıda duranı tabe etdirir və bununla da şərin dünyaya ayaq açmasına səbəbkar olur. İnsanın özünü sürüklədiyi bu rəzalətdən xilas olması üçün öz gücü yetərli deyil; bunun üçün onun Allahın mərhəmətinə ehtiyacı var.
Orta əsrlərdə, ilk dəfə olaraq, tarixi şüurun formalaşması üçün əlverişli ilkin şərtlər meydana çıxdı. Tarixi şüurun mövcudluğu üçün ilkin şərt keçmiş, indi və gələcək arasındakı keyfiyyət fərqinin dərk edilməsidir. Bütpərəst dünyagörüşü isə bu fərqin dərk edilib mənalandırılması üçün əlverişli deyildir. Bütpərəstlik insanın şüurunu əsas etibarilə təbiətlə bağlayır, təbiət isə zaman,vaxt keçdikcə baş verən keyfiyyət dəyişikliklərini hiss etmək üçün əlverişli mühit deyil. Təbiətdə baş verən təkamül dəyişmələri çox ləng gedir və onları müşahidə etmək üçün bir və ya bir neçə insan nəslinin ömrü kifayət deyildir. Xristianlıq Allah-oğulun insanda (İisus Xristosun simasında) təcəssüm etməsini o vaxta qədər baş vermiş bütün hadisələrdən mahiyyətcə fərqləndirir; bu hadisənin baş verməsilə zaman bir-birindən keyfiyyətcə fərqlənən iki hissəyə parçalanır: bu hadisədən keçmişdə baş verənlər və sonra, gələcəkdə baş verəcək hadisələr. Beləliklə Allahın insanda təcəssümü zaman oxunda fundamental bir hadisə kimi anlaşılar və özünün dərk edilməsi üçün insan nəslinin bütün keçmişinin yəhudi Bibliyasında olduğu şəkildə, yəni, tarixi baxımdan nəzərdən keçirilməsini tələb edir. Digər tərəfdən, varlığa keçmişdən gələcəyə doğru istiqamətlənmiş tarixi proses kimi yanaşmanın formalaşmasına xristianlıqda dünyanın sonu haqqında esxatoloji təsəvvürlərin geniş yayılması da böyük təsir göstərmişdir. İsa peyğəmbərin ikinci dəfə zühür edərək, Yüklə 210,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|