4. Maliyyə bazarının əsas vasitəçləri
Maliyyə sistemi vasitəsilə həyata keçirilən maliyyə resurslarının səfərbər
edilməsi və yerləşdirilməsi maliyyə bazarının mövcudluğu və maliyyə
institutlarının fəaliyyəti ilə bilavasitə əlaqədardır. Əgər maliyyə institutlarının
məqsədi vəsaitlərin mülkiyyətçilərdən borcalanlara daha effektli yerləşdirilməsini
təmin etməkdən ibarətdirsə, maliyyə bazarının vəzifəsi maliyyə aktivləri və
öhdəliklərini maliyyə resurslarının alıcıları və satıcıları arasında ticarətini təşkil
edilməsindən ibarətdir.
Maliyyə bazarında həmişə müvafiq mütəxəssislər, hər şeydən əvvəl isə
brokerlər iştirak edirlər ki, onlar da satıcıları və maraqlı alıcıları görüşdürürlər.
Brokerlər qiymətli kağızları nə alır, nə də satırlar. Brokerlər yalnız öz
müştərilərinin müəyyən əməliyyatlarının onlara sərfəli (əlverişli) qiymətlərlə
həyata keçirilməsi sifarişlərini yerinə yetirirlər.
Birbaşa borclanmada bazarın iştirakçısı brokerlərlə yanaşı dilerlər və
investisiya bankları çıxış edirlər. Dilerlər öz adından öz hesabına onların fikrincə
kotirovkasının (qiymətinin, məzənnəsinin) yüksəlməsi gözlənilən müəyyən
qiymətə alır və satır. Dilerin gəliri tələb qiyməti ilə təklif qiyməti arasında fərq
kimi müəyyən edilir ki, buna həm də
spred deyilir. Şübhəsiz ki, dilerin mənfəəti
hər şeydən əvvəl qiymətli kağızların dəyərinin artması və əlbəttə qiymətli
kağızların alınması, saxlanılması və satılması ilə əlaqədar xərclərdən asılıdır.
İnvestisiya bankları maliyyə öhdəliklərinin ilkin yerləşdirilməsini həyata
keçirməyə kömək edir. Onlar diler və broker rolunda çıxış edərək müəyyən edilmiş
qiymətlər üzrə zəmanətli yerləşdirmək yolu ilə satıcıların emissiya riskini aşağı
salır. İnvestisiya bankları digər funksiya da yerinə yetirir və xidmətlər də
göstərirlər. Xüsusən, qiymətli kağızların buraxılması və yerləşdirilməsinin bütün
aspektləri üzrə emitentlərə məsləhət verilməsini həyata keçirir, emissiyanın
layihəsinin tərtibində, bazara çıxmağın müddətinin seçilməsində və s. kömək
göstərir.
Birbaşa borclanma bazarının fəaliyyəti bir sıra çətinliklərlə bağlıdır. O, hər
şeydən əvvəl satışın iri topdansatış xarakterdə olması ilə şərtləşir ki, bu da nəticədə
mümkün alıcıların dairəsini daraldır. Ona görə də pul vəsaitinin büdcəsi profist
olan subyektlərdən büdcəsi defist olan subyektə hərəkəti çox hallarda vasitəli
xarakter daşıyır.
Vasitəli maliyyələşdirmə - maliyyə vasitəçilərinin (maliyyə institutlarının)
mövcudluğunu nəzərdə tutur ki, onlarda müxtəlif iqtisadi subyektlərin azad pul
vəsaitlərini səfərbər edir və onları öz adından müəyyən şərtlərlə bu vəsaitləri
ehtiyacı olan digər subyektlərə verirlər. Maliyyə vasitəçiləri pul vəsaitlərinə
ehtiyacı olan iqtisadi subyektlərdən onların birbaşa öhdəliklərini alır və onları
digər xarakterli (ödəmə müddətləri, faiz ödənişi və s.) başqa öhdəliklərə çevirərək
pul vəsaiti mövcud olan iqtisadi subyektlərə satır.
Vasitəçilik borclanma bazarları pərakəndə satış bazarına aid edilir. Bu
bazarlarda əsasən maliyyə vasitəçisi kimi – kredit təşkilatları – kommersiya
bankları qarşılıqlı əmanət bankları, kredit ittifaqları, maliyyə institutları, sığorta,
faktorinq və lizinq kompaniyaları, qeyri-dövlət pensiya fondları, investisiya
fondları, maliyyə kompaniyaları çıxış edir.
KitabYurdu.az
39