tükənə bilər. Xülasə, tənzimlənə bilən sabit kurs sistemlərində əsas prinsip valyuta
kurslarının partitetini davam etdirməklə yanaşı, fundamental iqtisadi səbəblərə
görə bu pariteti davam etdirməyə imkan qalmadığı təqdirdə, kurslarda tənzimləmə
olar.
Üzən kurs sisteminə sərbəst dəyişən və ya elastiki kurs sistemi kimi adlar da
verilmişdir. Ən aşırı variantında bu sistemdə, valyuta bazarları üzərində heç bir
hökumət müdaxiləsi yoxdur. Valyuta kursları tamamilə bazardakı təklif və tələbin
şərtlərinə görə formalaşır. Valyuta tələbi sabit ikən təklifin artması və ya təklif
sabit ikən tələbin azalması valyuta kurslarının dəyişməsinə, ya
da başqa sözlə, milli
pulun dəyərinin artmasına yol açır. Üzən kurs sistemi bazar iqtisadiyyatı
mexanizminin valyutaya tətbiq edilən şəkildir. Sistem əvvəlcə elm adamlarına
cazibəli görünmüşdür. Buna baxmayaraq onu tətbiq edənlər, məsələn, xarici ticarət
firmaları, maliyyə idarəçiləri, xarici investorlar və hökumətlər qeyri-məhdud üzən
kurs sisteminə yaxşı baxmamışlar. Bu sistemin lehinə və əleyhinə irəli sürülən bir
çox iddialar vardır.
6. Beynəlxalq kredit
Klassik iqtisadçılara görə beynəlxalq kredit inkişaf etməkdə olan ölkələrin
finans qaynaqlarına olan ehtiyacın qarşılanmasına deyilir. İnkişaf etməkdə olan
ölkələrdə rast gəlinən problemlərdən biri yığım çatışmazlığıdır. Beynəlxalq kreditə
olan ehtiyacın səbəblərini aşağıdakı formul vasitəsi ilə göstərə bilərik:
S – I = X –
M. Burada S – ölkə daxili yığımı, (I) – ölkə daxili investisiyaları, X – mal və
xidmət ixracını, M – mal və xidmət idxalını göstərir. S < I–dən isə ölkə daxilində
qoyulan investisiyaların miqdarının ölkə içindəki yığımlara nisbətən böyük olduğu
başa düşülür. Bu durumda investisiyaların beynəlxalq kredit hesabına saxlanaraq
qarşılanması məsələsi olacaqdır. Saxlanan beynəlxalq qaynaqlar idxalat çoxluğuna
yönəldiləcəkdir.
Beynəlxalq kredit beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə istifadə edilir.
Beynəlxalq kredit 1-ci növbədə müxtəlif ölkələrin rezidentləri arasındakı iqtisadi
əlaqələrə, 2-ci növbədə rezident ölkələrin müxtəlif institutlar ilə, yəni beynəlxalq
və regional təşkilatlarla münasibətlərə, ən son olaraq isə müxtəlif rezident ölkələrin
beynəlxalq pul və kapital bazarlarındakı əməliyyatlarına xidmət edir.
Beynəlxalq kreditləşmənin faiz dərəcəsi bir çox faktorlarla müəyyən edilir,
ancaq əsas borcluların kredit reytinqidir. Kredit reytinqi bir çox göstəricilər
beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən hesablanır ki, bu da borclunun sosial-siyasi
faktorlarla iqtisadi vəziyyəti əsasında götürülür. Kredit reytinqi investision və
spekulyativ ola bilər. Birinci dərəcəli borcalan yüksək investision reytinqlə borc
resurslarını aşağı qiymətlərlə əldə edir. Spekulyativ reytinqli borcalan isə ancaq
bahalı kredit vasitələrinə sahib ola bilər.
Beynəlxalq kredit rəsmi və özəl ola bilər. Rəsmi kreditlər beynəlxalq və
regional kredit təşkilatları, dövlətin mərkəzi və yerli orqanları təklif edir. Rəsmi
finans vasitələri ölkələrə imtiyazlı, qeyri-bazar şərtləri ilə təqdim olunur və onların
mənbəyi vergi ödəyiciləri hesabına, yəni büdcə vəsaitləri hesabına olur.
Beynəlxalq ölkələrarası təşkilatlar, həmçinin BPF-u, Dünya Bankı, Avropa
Yenidənqurma və İnkişaf Bankı əsasən öz fondlarını üzv ölkələrin haqları hesabına
KitabYurdu.az
218