Fənn-Neft qaz laylarının fizikası
Mövzu-Dağ süxurlarının istilik tutumu,istilik keçirmə,istilik ötürmə qabiliyyətləri
- Süxur — Yer qabığını əmələ gətirən təbii mineral birləşmədir. Mənşəyinə görə süxurlar müxtəlif qruplara bölünür.
- Torpaqəmələgətirən süxurlar
Torpağın formalaşdığı dağ süxurları torpaqəmələgətirən və ya ana süxurlar adlanır. Torpaqəmələgətirən süxurları mənşəyinə, tərkibinə, quruluşuna və xassələrinə görə fərqləndirirlər.
- Maqmanın yer qabığının dərinliklərində və ya yer kürəsində soyuyaraq qatılaşmasıyla əmələ gələn süxurlara deyilir. (Məsələn:Qranit, Siyenit, Trakit, Andezit, Latit, Diyorit, Qabro, Obsidian, Monsonit, Perlit, Riolit, Qranodiorit, Bazalt, Harzburgit, Diabaz və s.)
- Maqmatik süxurlar da özlüyündə 2 qrupa bölünür:
- Effuziv- Maqma püskürüb yer səthinə çıxaraq aşağı temperatur və toyiq şəraitində soyuduqda yaranan süxurlar
- İntruziv — maqma yer səthinə çatmayıb yüksək təzyiq şəraitində müəyyəndərinlikdə yavaş-yavaş soyuyub kristallaşaraq yaranan süxurları deyilir.
- Maqmatik süxurların xarici təsirlər nəticəsində(hava,su,külək və s.) kiçik parçalara bölünməsilə meydana gələn süxurlara deyilir. (Məsələn:Qumdaşı, Gildaşı, Konqlomera və s.)
- Sedimental süxurların növləri:
- Mexaniki Sedimentar süxurlar
- Kimyəvi Sedimentar süxurlar
- Üzvi Sedimentar süxurlar
Metomorfik süxurlar — yerin daxilində olduğu yerdəcə çöküntü süxurlarından yaranmışdır.Yüksək temperatur və təzyiq nəticəsində çöküntü süxurlar sıxılmış, bir hissəsi ərimiş və sementləşmişdir. Çöküntü süxurların belə dəyişmə prosesi birlikdə metomorfizm adlanır. (Məsələn:Mərmər, Amfibolit, Kvarsit, Hornfels, Miqmatit, Şist, Qneys, Sleyt və s.)
Çöküntü süxurlar — ilkin süxurların parçalanmasından, parçalanan süxurların külək, su və ya buz vasitəsilə aparılaraq yer səthində və ya su hövzələrində çökməsindən yaranır.
Qum, çınqıl, gil — çökmə süxurlardır. Onlardan tikintidə geniş istifadə olunur.
Torf, daş kömür, əhəngdaşı, təbaşir kimi çökmə süxurlar bitki və heyvan qalıqlarından yaranmışdır.
Neft-mədən praktikasında bir çox geoloji və texniki məsələlərin
həlli üçün quyuların termiki tədqiqindən geniş istifadə edilir. Məsələn,
istilik xüsusiyyətlərinə görə quyuların kəsilişindəki süxurların
öyrənilməsi, neft, qaz və su laylarının aşakr edilməsi, quyudakı
qoruyucu və texniki kəmərlərin vəziyyətlərinin öyrənilməsi və s.
mümkün olur. Laya müxtəlif termiki təsir uşlərinin layihəsinin tərtib
etdikdə, süxurların termiki xüsusiyyətlərini bilmək lazımdır.
Süxurun termiki xüsusiyyətləri dedikdə onun istilik tutumu,
istilikkeçirmə qabliyyəti və s. nəzərdə tutulur
Məlum olduğu kimi, neftli layların teperaturu dərinliklə düz
mütənasib olaraq dəyişir.Temperaturun 1C dəyişməsinə uyğun gələn
dərinliyə geotermiki pillə deyilir. Məsələn, CCCPИ sahəsində bu,
təxminən 5-170 m/dər arasında dəyişir. Kola yarımadasında 170 m
dərinlikdə 1C, Pyatiqorskda isə hər 4.9 m dərilikdə 1C dəyişir.
Süxurların istilik tutumu dedikdə, onu 1 oC qızdırmaq üçün lazım
olan istilik miqdarı (kkal) nəzərdə tutulur. Vahid çəkidə süxuru bir
dərəcə qızdırmaq üçün lazım olan istiliyin miqdarına xüsusi istilik
tutumu deyilir və aşağıdakı düsturla hesablanır:
Süxurların istilikkeçirmə qabliyyəti onun istilik tutumundan əlavə
məsaməliyindən, mineraloji tərkibindən və məsamələrin su ilə dolma
dərəcəsindən daha çox aslıdır
- Dağ süxurlarının istilik tutumu,istilik keçirmə,istilik ötürmə qabiliyyətləri
Mənbə
https://az.m.wikipedia.org/wiki/Torpaq%C9%99m%C9%99l%C9%99g%C9%99tir%C9%99n_s%C3%BCxurlar
Dostları ilə paylaş: |