FəNN: vergiLƏr və vergitutma mühaziRƏ MÜƏLLİMİ: İ. E. D. M. C. HÜseynov mövzu Vergilərin yaranması və inkişaf tarixi
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KitabYurdu.az 5 özündə birbaşa və dolayı
| Səfəvi hökmdarı I Şah Abbası
(1571-1629) apardığı vergi islahatları diqqətə layiqdir. Onun fərmanı ilə 1598-99-cu ildən maldarlardan tutulan çobanbəyi vergisi, torpaq sahibləri və kəndlilərdən tutulan torpaq vergisi ləğv edildi. İsfahan şəhəri və onun ətrafı bir il müddətinə, 1623-cü ildə isə 3 il müddətinə bütün vergilərdən azad edildi. Osmanlı işğalından azad edilmiş Ordubad və Dərbənd şəhərlərinə vergi immuniteti hüququ verildi. İsfahan şəhəri və onun ətrafının hər cür vergilərdən azad edilməsi hal-hazırda geniş təşəkkül tapmış azad iqtisadi zonaları xatırladır. Demək olar ki, XVI – XVII əsrlərə qədər heç bir dövlətdə mütəşəkkil vergi sistemi olmamışdır. Hər yerdə vergi ödənişləri birdəfəlik xarakter daşımış, onların sayı və dərəcələri hökmdarların subyektiv rəyindən asılı olmuşdur. Roma imperatoru Tit Flavi Vespasian (9–79-cu illər) ayaqyoluna vergi tətbiq etmişdir. Ondan “buna görə nə üçün vergi tutursan?” deyə soruşduqda, sonralar aforizmə çevrilmiş “pullar iy vermir” ifadəsini işlətmişdir. I Pyotrun tətbiq etdiyi üzdəniraq “saqqal” vergisi də buna bir misaldır. Dövlətçiliyin inkişaf etməsi təsadüfi vergilərin aradan qaldırılmasını, elmi cəhətdən əsaslandırılmış vergitutmanın yaradılmasını tələb edirdi. XVII əsrin sonları XVIII əsrin əvvəllərində KitabYurdu.az 5 özündə birbaşa və dolayı vergiləri əks etdirən vergi sistemləri formalaşırdı. Avropa ölkələrində demokratik proseslərin inkişafı vergilərin daxil və tətbiq edilməsi məsələsində də öz əksini tapdı. 1791- ci il Böyük Fransa inqilabından sonra vergiləri və büdcəni Fransa prlamenti təsdiq edirdi. 1689-cu ildə İngiltərədə “Hüquqlar haqqında Bill” (Bill – İngiltərədə və ABŞ-da parlamentin müzakirəsinə verilən qanun layihəsi) dövlətin bütün gəlir və xərclərini təsdiq etmək hüququnu səlahiyyətli dövlət orqanlarının ixtiyarına verdi. XIX əsrdən başlayaraq vergilərin inkişafında yeni bir mərhələ başladı. Məhz bu dövr vergilərin sayının azalması, onların tutulmasının hüquqi bazasının yaranması ilə xarakterizə olunurdu. Maliyyə elmi inkişaf etdikcə vergitutmanın da nəzəri problemləri təşəkkül tapırdı. İqtisadçılar vergilərin ölkənin iqtisadi vəziyyətinə təsir göstərmək üçün istifadə edilə bilməsi haqqında düşünməyə başladılar. İstehsalın inhisarçı inkişafı ilə əlqədar olaraq iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb etməyə başladı. Bu dövrdə vergilər bir çox ölkələrin dövlət gəlirlərinin əsas mənbəyinə çevrilirdi. Məsələn, 1880-ci ildə Böyük Britaniyada vergilər dövlət büdcəsinin gəlir hissəsinin 91 faizini, Rusiyada 81 faizini, 1906 – 1910-cu illərdə ABŞ- da 91,2 faizini təşkil edirdi. İmperializmin təşəkkül tapdığı mərhələdə kəskin təbəqələşmə nəticəsində cəmiyyətin həddən artıq yoxsullara və varlılara bölünməsi hökumətləri elə qərarlar qəbul etməyə məcbur etdi ki, təbəqələşməni aradan qaldırmaq mümkün olmasa da, heç olmasa əhalinin ən yoxsul təbəqələrini onların həyat qabiliyyətini təmin edəcək səviyyəyə qaldırmağa imkan versin. Bunun da nəticəsində vergilərin rolu getdikcə artmağa başladı. Onlar dövlətin iqtisadi siyasətinin aləti kimi cəmiyyətdə bazar münasibətlərinin inkişafı ilə, hər şeydən əvvəl, müxtəlif qütblü gəlirləri olan şəxslərin gəlirlərini az da olsa bir-birinə yaxınlaşdırmaq baxımından daha çox əhəmiyyət kəsb etməyə başladılar. Bu zaman vergi yolu ilə yığılan pulların təkcə kəmiyyəti deyil, strukturu da dəyişməyə başladı. Əgər əsrin əvvələrində vergi ödəmələrinin əsas hissəsini (70-80 faizini) dolayı vergilər təşkil edirdisə, dövlət tədricən ölkənin iqtisadi inkişafını nizamlama vasitəsi kimi birbaşa vergilər də inkişaf etdirmək məcburiyyəti ilə üzləşirdi. Yalnız Birinci Dünya Müharibəsindən sonra Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|