FəRDİ İŞİ baki 2010 movzu 1: MÜhasibat uçotunda səNƏDLƏRİn nöVLƏRİ VƏ TƏSNİfati

Yüklə 121,5 Kb.

tarix	01.09.2018
ölçüsü	121,5 Kb.
	#66705

1. Qaydaların təyinatı
2. Anlayışlar
3. Mühasibat uçotunun aparılmasının əsas qaydaları

BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ

BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR VƏ BEYNƏLXALQ HÜQUQ FAKULTƏSİ DÜNYA İQTİSADİYYATI İXTİSASI I KURS TƏLƏBƏSİ HƏSƏNOVA NATAVAN HIDAYƏT QIZININ “MÜHASİBAT UÇOTU” FƏNNİNDƏN
FƏRDİ İŞİ

BAKI 2010
MOVZU 1:MÜHASİBAT UÇOTUNDA SƏNƏDLƏRİN NÖVLƏRİ VƏ TƏSNİFATI
МÜHASİBAT UÇOTU SƏNƏDLƏRİ VƏ ONLARIN ƏHƏMİYYƏTİ
Sənədləşdirmə muhasibat uçotu elementlərindən biri sayılır.Sənədləşdirmə müəssisə istehsal və təsərrüfat-maliyyə fəaliyyəti ilə əlaqədar olan əməliyyatların mühasibat uçotu yazılışlarına hüquqi əsas verən yazılış formasıdır. Sənədlər müəssisədə icra olunan təsərrüfat əməliyyatlarının baş verməsinin yazılı sərəncam verilməsini ifadə etməklə,mühasibat uçotu hesabları sistemində yazılış aparılması sistemi uçotun etibarlı,düzgün olmasını təmin etməklə yanaşı ilkin,cari və son nəzarətin təşkilinə,təsərrüfat əməliyyatlarının məqsədəuyğun və qanun tələblərinə uyğun icra olunmasını təmin edir.

“İlkin sənədlər:təsərrüfat əməliyyatları və onların aparılması üçün rəhbərliyin (sahibkarın) göstərişini təsdiq edən yazılı şəhadətnamədir”(“Mühasibat uçotu haqqında” qanun maddə 3).

Mühasibat sənədi icra olunmuş təsərrüfat əməliyyatlarının və uçot yazılışlarının təsdiq olunması formasıdır.Sənədlər əsasında mühasibat yazılışları aparılır.Sənədsiz mühasibat yazılışı icra oluna bilməz.

Sənəd sözü latınca (docmentum) yazılı vəsiqə şəhadətnamə sözünə uyğun olub,lazımi rekvizitləri olan və ona hüquqi əsas verən yazılış əməliyyatıdır.Bilavasitə sənəd hər bir müəssisədə onun informasiya sistemini təşkil edir.Hazırda uçot-hesablama əməliyyatlarının avtomatlaşması sənədin əhəmiyyətini daha da artırmışdır.

Bir sıra xarici ölkə mütəxəssislərinin hesablamalarına görə şirkətdə iki həftə ərzində informasiya sisteminin dayanması həmin şirkətin bütün icra fəaliyətinin 75 faiz itirməsinə səbəb ola bilər.Ona görə də təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin idərə olunmasında və ona analitik nəzarət edilməsində sənədlərin rolu çox böyükdür.onun köməyi ilə müəssisə rəhbərinin idarəetmə qabiliyyəti və maliyyə nəticələrinin formaıaşması vəzifəsi yerinə yetirilir.

Tərtib olunmuş sənədlər əsasında material, əmək və maliyyə ehtiyatlarının hərəkəti üzərində daimi nəzarət təmin olunur.Hər bir sənədi imzalayan şəxs icra olunan əməliyyatın düzgün,qanunauyğun icrasına nəzarət etməklə, məsuliyyət daşıyır.Bu müəssisədə qənaət rejiminin həyata keçirilməsi ilə bərabər hər bir sənədi imzalayan şəxsim bilavasitə məsuliyyətini müəyyən edir.Bunula əlaqədar olaraq müəssisə əmlakıının qorunub saxlanmsaı, maddi-məsul şəxslər üzərində nəzarət aparılmaqla bərabər öz vəzifəsinə vicdanla yanaşmayan,əmlakın mənimsənilməsi imkan verən şəxslər müəyyən olunur.Mövcud olan qanunvericiliyə görə mühasibat sənədləri bir qayda olaraq təsdiq olunmuş formalarda,nəşr olunmuş şəkildə istifadə olunur.Tərtib olunmuş hər bir sənədin özünəməxsus zəruri rekvizitləri olmalıdır. Bu rekvizitlər aşağıdakılardır:

1.Sənədin adı.

2.Sənədin tərtib olunma tarixi,əməliyyatın qısa məzmunu.

3.Əməliyyatın miqdar ifadəsi.

4.əməliyyatın baş verməsinə və onun düzgün rəsmiyyətə salınmasına cavabdeh olan şəxslərin imzası.

Əməliyyatların xarakterindən və uçot məumatlarının işlənməsi texnologiyasından asılı olaraq ilkin sənədlərə əlavə rekvizitlər də daxil edilə bilər.İlkin sənədlər əməliyyatların baş verdiyi vaxtda və ya əməliyyatlar bilavasitə qurtardıqdan sonra tərtib edilməlidir.Sənədlərin keyfiyyətli tərtibatını, onların vaxtında mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün müəyyən edilmiş müddətlərdə təqdim edilməsinə,sənədlərdəki məlumatların doğruluğuna məsuliyyəti həmin sənədləri hazırlamış və imza etmiş şəxslər daşıyırlar.

Pul və hesablaşma sənədlərini, maliyyə və kredit öhdəliklərini müəssisə rəhbərliyinin təsdiq etdiyi siyahıya əsasən imza etmək hüququ olan ən azı iki şəxs imzalamalıdır.Birinci imza müəssisədə ümumi rəhbərlik funksiyasını icra edən şəxsə, ikinci imza isə mühasibatda rəhbərlik funksiyasını icra edən şəxsə mənsub olur.

Pul vəsaitlərini, maddi sərvətlərin və başqa əmlakların qəbul-təhvili ilə əlaqədar əməliyyatlar ilkin sənədlər əsasında həyata keçirilən zaman iştirak edən hüquqi şəxsin nümayəndələrinə və ya fiziki şəxslərə sənədləşmənin bir nüsxəsi verilir.Əməliyyatda iştirak edənləri sənədlərin surətləri ilə təmin etmək müəssisədə bu əməliyyatı rəsmiləşdirənin üzərinə düşür.

Mövcud qaydalara göeə mühasibat uçotunda əks etdirilməsi zəruri olan uçota qəbul edilmiş ilkin sənədlərdəki məlumatlar Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi tərəfindən təklif edilmiş, yaxud nazirlik və baş idarələr tərəfindən ümumi prinsiplərə riayət edilməklə şlənibhazırlanmış uçot registrlərində yığılır və sistemləşdirilir.

İlkin sənədlərdə və uçot registrlərində qeydsiz düzəlişlərə yol verilmir.Səhvlərin düzəlişi həmin sənədi imza etmiş

Şəxslərin imzaları ilə düzəlişin tarixini göstərməklə təsdiq edilməlidir.Kassa və bank sənədlərinə düzəlişə hç bir yol verilmir.

İlkin sənədlər, uçot registrləri, mühasibat hesabatları mütləq müəyyən edilmiş qaydada və müddətə müvafiq olaraq saxlanmalıdır.Sənədlərlə işləyən dövrdə onların qorunub saxlanmasının təmin edilməsinə və vaxtında arxivə verilməsinə baş mühasib məsuliyyət daşıyır.

İlkin uçot sənədlərinə nəzarət Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin tərəfindən həyata keçirilir.

SƏNƏD DÖVRİYYƏSİNİN TƏŞKİLİ VƏ İŞLƏNMƏSİ
Müasir şəraitdə müəssisə, şirkətlərdə böyük miqdarda uçot sənədləri və informasiyaları formalaşır.Sənədlərin formalaşması onların ilkin tərtib olunmasından başlayaraq mühasibat uçotu prinsiplərinə uyğun registrlərdə əks olunur.Bütün mühasibat uçotu sənədlərinin rəsmiyyətinə başlanandan onların müəyyən formaya salınması nəticəsində formalaşdiqdan sonra saxlanmağa (arxivə) verilməsi səsnəd dövriyyəsi adlanır.

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisələrdə mühasibat uçotunun düzgün təşkili, sənədlərin vaxtında mövcud olan qanunçuluq tələblərinə uyğun tərtib olunması və nəticə olaraq saxlanılmağa təhvil verilməsinin əhəmiyyəti böyükdür.

Sənəd dövriyyəsinin təşkili iqtisadi subyektlərd bilavasitə baş mühasibə həvalə olunmuşdur.Baş mühasib sənəd dövriyyəsini təşkili qrafikasının uçot informasiyalarının işlənməsi sənədlərdə əks olunması,hazırlanması metodikasını müəyyənləşdirməsi və onun yerinə yetirilməsinə daima nəzarət etməlidir.Tərtib olunmuş sənəd dövriyyəsi qrafikində ilkin uçot sənədlərinin ayrı-ayrı bölmələr üzrə vaxtında tərtib olunub mühasibatlığa təqdim olunması daima nəzarətdə olmalıdır.Mühasibatlığa daxil olan sənədlərdə icra olunan təsərrüfat əməliyyatlarının düzgünlüyü və məqsədyönlülüyü müvafiq qaydada yoxlanılır.Burada sənədlərdə hesabların və əks olunmuş uçot göstəricilərinin yekunlarının düzgün hesablanması ətraflı yoxlanmalıdır.

Sənədlərin rəsmiyyətə düzgün salınması yoxlanıldıqdan sonra,onlarda əks olunmuş icraçı şəxslərin imzalarının düzgünlüyü yəni əsl imzaları uyğunluğu da nəzərdən keçirilməlidir.

Sənədlər yoxlanıldıqda onalardan müəyyən səhvlərin olması aşkarlana bilər.Lakin səvlərin müəyyən olunması ilə məsələ həll olunmur.Buna görə də müəyyən olunmuş səhvlərin əsası, onun mənası və xarakteri müəyyənləşdirilməlidir.

Səhv müəyyən olunduqdan sonra,həmin səhv düzəldilməlidir.Uçot yazılışlarında səvlərin düzəldilməsinin mühasibat uçotu məlumatlarının olmasının təmin olunmasında xüsusi əhəmiyyət vardır.Səhvlər düzəldikdən sonra mühasibat uçotu hesabları üzrə yazılışlar aparılır.

İcra olunmuş mühasibat uçotu sənədləri arxivdə saxlanılır.İlkin uçot sənədlərinin saxlanılması mühasibat uçotunun düzgün təşkil olunmasında xüsusi əhəmiyyəti vardır.Sənədlərin müəyyən şəraitdə saxlanması onların tələb olunan vaxtda istifadə olunmasına təminat verir.”Mühasibat uçotu haqqinda “ Azərbaycan Respublikasının Qanununun 17-ci maddəsində mühasibat uçotu registrlərinin və sənədlərinin saxlanılması qaydaları müəyyən olunmuşdur.

Müəyyən olunmuş qaydaya görə, müəssisə uçot sənədlərini, mühasibat registrlərini və mühasibat hesabatlarını qoruyub saxlamağa borcludur.Sənədlərin saxlanması müddəti Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Baş Arxiv İdarəsi tərəfindən müəyyən edilir.

Mühasibat uçotunun hesab planı, mühasibat uçotu üzrə təlimatlar, kodlaşdırma üsulu, müasir maşınlr üçün proqram məhsulları və onlardan istifadə qaydaları, əvvəlcə istifadə edilən uçot üsulları və bunlar əsasında tərtib olunan mühasibat hesabatlarını təmin etmək məqsədi ilə beş ildən az olmayaraq mühasibatda saxlanılr.

Mühasibat uçotu registrləri və hesabat sənədlərinin saxlanmaını təşkili bilavasitə iqtisadi subyektlərin rəhbərlərinə həvalə olun muşdur.Müəssisələrdən uçot sənədlərinin götürülməsi mövcud olan qanunçuluğa görə ancaq məhkəmə,prokurorluq və digər istintaq orqanlarının qərarı əsasında aparıla bilər.Bu halda müəssisə baş mühasibi götürülən sənədlərin surətini çıxarıb, sənəd kimi saxlaya bilər.

Mühasibat uçotunun metodu onun araşdırılması və öyrənilməsi qaydalarıdır.Elmi araşdırmalarda metod termini öyrəniləcək əşyanın təminatını araşdırmaq üçün müxtəlif üsul və prinsiplərdən istifadə olunmasını nəzərdə tutur.Mühasibat uçotunun metodu öz predmetinin hansı üsullar və prinsiplər vasitəsilə öyrənilməsini yerinə yetirir.

Məlum olduğu kimi təsərrüfat vəsaitləri, onların əmələ gəlmə mənbələri müxtəlifdir.Bütün əməliyyatları düzgün əks etdirmək üçün ayrı-ayrı vəsait növlərinin hərəkəti və onun icrası üzərində nəzarəti həyata keçirmək çox vacibdir.Burada sənədləşmə və invertallaşma mühüm nəzarət metodu kimi xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Mühasibat uçotunun metodu onun icra fəaliyyətində mühüm əhəmiyyətə malik olan ünsürləri vasitəsilə yerinə yetirilir.Bu ünsürlər sənədləşmə invertarlaşmadan, qiymət və kprkulyasiyadan, hesablar sistemindən, ikitərəfli yazılış, mühasibat balansı və hesabatdan ibarətdir.

1.Sənədlər təsərrüfat əməliyyatlarının baş verməsinə yazılı sərəncam verilməsi deməkdir və hesablar sistemində yazılış aparmaq üçün əsas hesab olunur.

Sənədləşdirmə mühasibat uçotu obyektlərinin tərkibində baş verən dəyişiklikləri müntəzəm və ardıcıl olaraq qeyd etmə üsulu deməkdir.

Sənədlərə əsasən müəssisədə materialların və pul vasitələrinin hərəkəyinə gündəlik nəzarət edilir,bu və ya digər əməliyyatların qanuna və məqsədəuyğun olması müəyyən olunur.

Sənədlər hər bir əməliyyatın yerinə yetirilməsinə sərəncam verən və onu yerinə yetirən şəxs tərəfindən imzalanır.

Sənədlər ayrı-ayrı müəssisələr,təşkilat və şəxs arasında baş verən mübahisələri sübut etmək üçün istifadə olunur.Təsərrüfat fəaliyyətini təftiş və təhlil edərək,onlara təsir edən amillərin müəyyənləşdirilməsində sənədlərin böyük əhəmiyyəti vardır.

2. Hər bir sənədin öz təyinatına tam cavab verə bilməsi üçün müəyyən göstəriciləri olmalıdır.

Təsərrüfat əməliyyatını xarakterizə edən sənəddə qeyd olunan və ona hüquqi qüvvə verən göstəricilərə sənədlərin rekvizitləri deyilir.

Əməliyyatın baş verməsi faktını təsdiq edən hər bir sənəddə onların xarakterindən asılı olmayaraq mütləq aşağıdakı rekvizitlər olmalıdır:

1. Sənədin adı.(mədaxil orderi, məxaric orderi, qaimə, tapşırıq,marşurut vərəqəsi,akt və.s)

2. Sənədin tərtib olunma tarixi,əməliyyatın qısa məzmunu.(əməliyyatın qısa məzmunu və onun nəyə əsasən baş verməsi)

3. Əməliyyatın miqdar ifadəsi.

4. Əməliyyatın baş verməsinə və onun düzgün rəsmiyyətə salınmasına cavabdeh olan şəxslərin imzası.

Lazım olan hallarda sənəddə onun nömrəsi,adı və müəssisənin ünvanı olmaqla əməliyyatın baş verməsində iştirak edən tərəflər göstərilməlidir.Yerdə qalan digər rekvizitlər sənəd tərtib edilərkən əməliyyatın xarakterilə müəyyən edilir.Əgər sənədin hər hansı mütləq rekvizitin yoxdursa,o özünün sübutedici gücünü itirir və mühasibat uçotunda yazılış aparmaqçün əsas hesab edilmir.

Ayrı-ayrı təsərrüfat əməliyyatlarını uçotda əks etdirmək üçün çoxlu miqdarda müxtəlif sənədlər tətbiq olunur.Sənədlərin məzmununu, təyinatını öyrənmək onların quruluşu və rəsmiyyətə salınması prinsplərini mənimsəmək üçün sənədləri müəyyən əlamətlərinə görə qruplaşdırmaq lsazım gəlir.Sənədlərin belə qruplaşdırılmasına onların təsnifatı deyilir.
Sənədlər aşağıdakı əlamətlərə görə təsnifləşdirilir:

1. Əks etdirilən təsərüfat əməliyyatlarının xarakterinə görə.

2. Sənədlərin məzmununun həcminə görə.

3. Təsərrüfat əməliyyatlarının əks etdirilmə üsuluna.

Əks etdirilən təsərrüfat əməliyyatlarının xarakterinə görə sənədlər:material, pul, bank, hesablaşma sənədlərinə bölünür.

Materialları əks etdirən sənədlərə materialları buraxmaq üçün rəsmiyyətə salınan tələbnamələr, zabor vərəqələri, əsas vasitələrin qəbul və xaric olma aktları və s. aid ola bilər.

Pul sənədləri vasitəsilə pul vəsaitlərinin mədaxil və məxarici rəsmiyyətə salınır: kassa mədaxil və məxaric orderləri, kassirin hesabatı aid ola bilər.

Bank sənədləri banklar vasitəsilə aparılan hesablaşmaları rəsmiyyətə salmaq üçün nəzərdə tutulur:çeklər, tədiyyə tapşırıqları, tələbnamələri, bankın bildirişləri və çıxarışları aiddir.

Hesablaşma sənədlərə:haqq-hesab ödəmə cədvəlləri, yüklənmiş mallar üçün hesabnamələr, yerinə yetirilmiş işlər üçün tapşırıqlar aiddir.

Təyinatina görə sənədlər:

1. Sərəncam verici.

2. İcra edici.

3. Mühasibatda rəsmiyyətə salınan.

4. Kombinələşmiş sənədlərə bölünür.

Sərəncam verici sənədlər vasitəsilə vəzifəli şəxslər təsərrüfat əməliyyatlarını həyata keçirmək üçün sərəncam verir.Sərəncamverici sənədlər mahiyyət etibarilə konkret əməliyyatı yerinə yetirən şəxslərə əmr vermək üçün əsas hesab olunur.Sərəncamverici sənəddə pul vəsaitlərinin və material qiymətlərinin qəbul etmək və onları buraxmaq üçün əsas sayılır.Bu sənədləri müəssisə rəhbərilə yanaşı baş mühasib də imzalamalıdır.Bütövlükdə mühasibin imzası olmadan sənədlər etibarsız sayılır. Müəssisədə sərəncamverici sənədlərə:əmrlər, etibarnamələr, tapşırıqlar və s. aiddir.

İcra edici sənədlər təsərrüfat əməliyyatlarının baş vermə faktını təsdiq edir.Bu sənədlər təsərrüfat əməliyyatları yerinə yetirilən zaman tərtib olunur və həmin əməliyyatın yerinə yetirildiyini sübut edir.İcraedici sənədlərə:qəbzlər, qaimələr, qəbul-təhvil aktları, buraxılmış məhsullar üçün hesabnamələr.

Mühasibatda rəsmiyyətə salınan sənədlər əməliyyatları asanlaşdırmaq və sürətləndirmək məqsədilə mühasibatlığın özündə tərtib olunur.Onlara:materialların mədaxili və məxarici üzrə qruplaşdırma cədvəlləri, xərclərin bölüşdürülməsi cədvəlləri, məhsulun maya dəyəri kalkulyasiyası cədvəlləri.

Kombinələşmiş sənədlər bir neçə sənədin (sərəncamverici,icraedici və mühasibatlıqda rəsmiyyətə alınan) əlamətlərini özündə əks etdirir.Bura:kassa mədaxil, məxaric orderləri, avans hesabları, hesab-faktura və b. aiddir.

2. Sənədlər məzmununun həcminə görə ilk və icmal sənədlərə bölünür.İlk sənədlər təsərrüfat əməliyyatları baş verən kimi tərtib olunur və onları əks etdirir.Onlar mühasibat yazılışları aparmaq üçün əsas sayılır.İlk sənədlərə: material qiymətlərini buraxmaq üçün tələbnamələr, tədiyyə tələbnamələri (ödəniş),əsas vəsaitlərin qəbul edilməsi və.s aid edilir.

İcmal sənədlər rəsmiyyətə salınmış ilk sənədlərə əsasən tərtib olunur və onlarda baş vermiş hər bir təsərrüfat əməliyyatına dair məlumatlar toplanır..İcmal sənədlərə: materialların anbarda hərəkətinə dair maddi-məsul şəxslərin hesabatı,əmək haqqı üzrə haqq-hesab ödəmə cədvəlləri və s.

3. Təsərrüfat əməliyyatlarının əks etdirilmə üsuluna görə sənədlər birdəfəlik və yığma sənədlərə bölünür.

Birdəfəlik sənədlər bir qayda olaraq yalnız bir təsərrüfat əməliyyatını əks etdirir.Onlara:kassa orderləri, tələbnamələri, hesabatnamələri göstərmək olar.

Yığma sənədlər müəyyən dövr ərzində müntəzəm olaraq (məs: on gün,ay) tez-tez təkrar olunan və məzmunlarına görə oxşar olan əməliyyatları əks etdirir.Yığma sənədlər tərtib olunan sənədlərin miqdarını xeyli ixtisar edir və bunula da mühasibatlığın işini yüngülləşdirir.Belə sənədlərə misal olaraq:materialların daxil olmasına və sərf edilməsinə dair tərtib edilmiş cədvəlləri göstərmək olar.Bu cür əməliyyatlar yavaş-yavaş müəyyən cədvəllərə, jurnallara yazılır və dövrün sonunda bütün əməliyyatlar üzrə yekun hesablanır.

MÜHASİBAT UÇOTU HAQQINDA

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU

III fəsil

MÜHASİBAT UÇOTUNUN SƏNƏDLƏŞDİRİLMƏSİ VƏ REGİSTRLƏRİ

Maddə 12. İlkin uçot sənədləri

1. Təsərrüfat əməliyyatlarının baş verməsi faktını əks etdirən ilkin uçot sənədləri mühasibat uçotu registrlərində yazılışlar üçün əsas hesab olunur.

İlkin sənədlər (o cümlədən kağız və maşınla oxunan məlumat daşıyıcıları) özündə aşağıdakı zəruri rekvizitləri əks etdirməlidir:

sənədin (formanın) adı, nömrəsi, kodu, tərtib edilmə yeri və tarixi, sənəd tərtib edilən müəssisənin adı, təsərrüfat əməliyyatlarının məzmunu və ölçüləri (natural və pul ifadəsində), təsərrüfat əməliyyatlarının baş verməsi, tamamlanması və onun rəsmiləşdirilməsinin düzgünlüyü üçün məsul şəxslərin vəzifələri, soyadı, adı, atasının adı, şəxsi imzaları və başqa əlamətləri.

Əməliyyatların xarakterindən və uçot məlumatlarının işlənməsi texnologiyasından asılı olaraq ilkin sənədlərə əlavə rekvizitlər daxil edilə bilər.

İlkin sənədlər əməliyyatların baş verdiyi anda, bu mümkün olmadıqda isə əməliyyatlar bilavasitə qurtardıqdan sonra tərtib edilməlidir.

Sənədlərin keyfiyyətli tərtibatına, onların vaxtında mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün müəyyən edilmiş müddətlərdə təqdim edilməsinə, sənədlərdəki məlumatların doğruluğuna məsuliyyəti həmin sənədləri hazırlamış və imza etmiş şəxslər daşıyırlar.

İlkin sənədlərə əsasən məlumatları işləyib qaydaya salmaq və onlara nəzarət etmək üçün icmal uçot sənədləri hazırlanmalıdır. Bu sənədlər kağızda və maşına məlumat daşıyıcılarında tərtib edilə bilər.

Pul və hesablaşma sənədlərini, maliyyə və kredit öhdəliklərini müəssisənin rəhbərinin təsdiq etdiyi siyahıya əsasən imza etmək hüququ olan ən azı iki şəxs imzalamalıdır. Birinci imza müəssisədə ümumi rəhbərlik funksiyasını icra edən şəxsə, ikinci imza isə mühasibata rəhbərlik funksiyasını icra edən şəxsə mənsub olur.

2. Pul vəsaitlərinin, maddi sərvətlərin və başqa əmlakların qəbul-təhvili ilə əlaqədar əməliyyatlar ilkin sənədlər əsasında həyata keçirilən zaman iştirak edən hüquqi şəxsin nümayəndələrinə və ya fiziki şəxslərə sənədləşmənin bir nüsxəsi verilir. Əməliyyatda iştirak edənləri sənədlərin surəti ilə təmin etmək müəssisədə bu əməliyyatı rəsmiləşdirənin öhdəsinə düşür.

3. Mühasibat uçotunda əks etdirilməsi zəruri olan uçota qəbul edilmiş ilkin sənədlərdəki məlumatlar Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi tərəfindən təklif edilmiş, yaxud nazirlik və baş idarələr tərəfindən ümumi prinsiplərə riayət edilməklə işlənib hazırlanmış uçot registrlərində yığılır və sistemləşdirilir.

Müəssisə tərəfindən müəyyən dövr ərzində aparılmış təsərrüfat əməliyyatları haqqında məlumatlar uçot registrlərindən qruplaşdırılmış şəkildə mühasibat uçotu hesablarına köçürülür.

4. İlkin sənədlərdə və uçot registrlərində qeydsiz düzəlişlərə yol verilmir. Səhvlərin düzəlişi həmin sənədi imza etmiş şəxslərin imzası ilə düzəlişin tarixi göstərilməklə təsdiq edilməlidir. Kassa və bank sənədlərində heç bir, düzəlişə yol verilmir.

5. İlkin sənədlər, uçot registrləri, mühasibat hesabatları mütləq müəyyən edilmiş qaydaya və müddətə müvafiq olaraq saxlanılmalıdır.

Sənədlərlə işləyən dövrdə onların qorunub saxlanılmasının təmin edilməsinə və vaxtında arxivə verilməsinə məsuliyyəti baş mühasib daşıyır.

6. İlkin uçot sənədlərinə nəzarət Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir.
Sənədlərin dövriyyəsi-bu işə icranın, göndərilmənin və ya təslim etmənin tamamlamasına qədər onların almalarından və ya yaradılmalardan sənədlərin hərəkətidir. Üç sənədləşmənin hərəkəti prosesi:

• Başqa təşkilatlardan gələn sənədlər

• Başqa təşkilatlara göndərilən sənədlər

• Müəssisədə yaradılan və idarə prosesində müəssisənin işçiləri tərəfindən istifadə edilən sənədlər.

Müəssisəyə gələn sənədlər aşağıdakı proseslərdən keçir:

• İlkin emal

• İlkin müzakirə

• Qeydiyyat

• Rəhbərliklə müzakirə

• İcraya ötürülmə

Bank sənədi

Bank əməliyyatlarının həyata keçməsi üçün bütün lazımlı informasiyanı özündə saxlayan
Onların qanuniliyini təsdiq edən
Mühasibat uçotunda əməliyyatların əks etməsi üçün bünövrə olan sənəddir.

Xarici sənəd - başqa təşkilatdan daxil olmuş və ya başqa təşkilata yönəldilən sənəddir. Xarici sənədlərə aiddirlər: mal-nəqliyyat fakturaları, hesab-fakturalar, etibarnamələr, ödəmə tapşırıqları və s.
Daxili sənəd - müəssisənin daxilində tərtib edilən sənəddir. Daxili sənədlərə aiddir:

- əmək haqqının verilməsinə aid hesab-ödəmə və ödəmə siyahıları

- mal hesabatları

- təhtəlhesab şəxslərin avans hesabatları

Pul sənədi - pul vasitələrinin hərəkətini göstərən sənəddir. Pul sənədlərinin köməyi ilə kassa və bank əməliyyatları nəzərə alınır. Pul sənədlərinə aiddir: qəbzlər, bank çıxarışları, kassa gəlir və məxaric orderləri, pulun qəbulu haqqında qəbzlər, və s.
«Dövlət qeydiyyatına alınmışdır» «Təsdiq edilmişdir» «Razılaşdırılmışdır»
Azərbaycan Respublikasının Azərbaycan Respublikası Azərbaycan Respublikasının

Ədliyyə Nazirliyi Milli Bankının İdarə Heyəti Maliyyə Nazirliyi
Qeydiyyat № 3201 Protokol № 33

«21» noyabr 2005-ci il. «07» noyabr 2005-ci il. « 11» noyabr 2005-ci il.

Nazir __________________ İdarə Heyətinin Sədri _____________ Nazir _________________
Fikrət Məmmədov Elman Rüstəmov Əvəz Ələkbərov

Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən kredit təşkilatlarında mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları
I. Ümumi müddəalar

1. Qaydaların təyinatı

1.0. Bu Qaydalar «Banklar haqqında», «Mühasibat uçotu haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunlarına, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarına, habelə Azərbaycan Respublikası Milli Bankının normativ xarakterli aktlarına və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının (MHBS) tələblərinə uyğun olaraq hazırlanmış və Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən kredit təşkilatlarında (bundan sonra - «bank») mühasibat uçotunun təşkili və aparılması qaydalarını müəyyən edir.

2. Anlayışlar

Bu Qaydaların məqsədləri üçün aşağıdakı anlayışlardan istifadə olunur:

Banklarda mühasibat uçotu - bankın aktivləri, öhdəlikləri, kapitalı, gəlirləri və xərcləri haqqında məlumatların mühasibat hesablarında ikili yazılış üsulu ilə toplanması, qeydiyyatı və ümumiləşdirilməsi sistemidir.
Analitik hesab - subhesabın daxilindəki məlumatların təfsilatı ilə açıqlanmasını və qruplaşdırılmasını təmin edən hesabdır.
Subhesab - analitik uçot məlumatlarını özündə əks etdirməklə sintetik hesabın daxilindəki məlumatların təfsilatı ilə açıqlanmasını və qruplaşdırılmasını təmin edən hesabdır.
Sintetik hesab - aktivlərin, öhdəliklərin, kapitalın, gəlirlərin və xərclərin debeti və krediti üzrə dövriyyələrinin ümumiləşdirilməsinə xidmət edən hesabdır.
Mühasibat uçotu registrləri - ilkin uçot sənədlərinə əsasən müvafiq mühasibat jurnallarında, kitablarda bank əməliyyatının sistemləşdirilməsidir.
Bank əməliyyatları – kredit təşkilatlarının əmlakını, öhdəliklərini, kapitalını, onların hərəkətini və ümumiyyətlə maliyyə vəziyyətini ayrı-ayrılıqda özündə əks etdirən faktlardır.
İlkin uçot sənədləri – bank tərəfindən əməliyyatların həyata keçirilməsi faktını təsdiqləyən və mühasibat yazılışlarına əsas verən sənəddir.

İlkin uçot sənədlərinə – ciddi hesabat blankları və özündə pul dövriyyəsini əks etdirməyən, lakin bu dövriyyələrin uçota alınmasına əsas verən digər mühasibat sənədləri daxildir.

Bank sənədləri - bank əməliyyatlarının həyata keçirilməsi üçün zəruri və kifayət qədər məlumatları əks etdirən, onun qanuniliyini təsdiq edən və əməliyyatların mühasibat uçotunda əks olunmasına əsas verən sənədlərdir. Bank sənədləri müştəri sənədlərinə və bankdaxili sənədlərə bölünür. Müştəri sənədlərinə - ödəniş sənədləri, bankdaxili sənədlərə - kassa və memorial sənədlər daxildir.
Analitik uçot - bankın aktivlərinin (tələblərinin), öhdəliklərinin və kapitalının təyinatını əks etdirməklə onların hər biri üzrə açılan analitik hesablarda aparılan əməliyyatların təfsilatı ilə qeydiyyatı və qruplaşdırılmasıdır.
Sintetik uçot - bankın aktivləri (tələbləri), öhdəlikləri və kapitalı, gəlirləri və xərcləri üzrə sintetik hesablarda toplanmış məlumatların ümumiləşdirilməsidir.
Frant-ofis - müştərilərlə və bankın tərəfdaşları ilə müqavilələrin bağlanması və bağlanmış əqdlər üzrə bank sənədlərinin qeydiyyata alınması üçün bek-ofisə təqdim olunmasını həyata keçirən bank bölməsidir.
Bek-ofis - frant-ofisdən alınmış məlumatlar əsasında bağlanmış əqdlər üzrə sənədlərin qeydiyyata alınmasını həyata keçirən bank bölməsidir.
Mühasibatlıq - əməliyyatların aparılması barədə məlumatların MHBS-yə uyğun olaraq mühasibat uçotunda əks olunmasına nəzarəti həyata keçirən bank bölməsidir.
Hesablar planı – bank sistemi üçün mühasibat uçotunun müəyyən edilmiş əlamətləri üzrə sintetik və subhesabların məcmusudur.
Baş kitab - bank sistemi üçün hesablar planına uyğun olaraq, müvafiq mühasibat jurnallarından (kitablarından) alınan sintetik hesablarda toplanmış debet və kredit üzrə aylıq dövriyyələrin məcmusu əsasında məlumatları əks etdirən mühasibat uçotu registridir.
Köməkçi mühasibat jurnalları - analitik hesablar üzrə aparılan bank əməliyyatları haqqında ətraflı məlumatları əks etdirən mühasibat uçotu registridir.

Əməliyyatçı - bank xidmətinin göstərilməsi üzrə müvafiq əməliyyatın aparılmasına məsul edilmiş şəxsdir.
Baş mühasib - bankın strukturuna uyğun olaraq mühasibat uçotunun aparılmasına və maliyyə hesabatlarının təqdim edilməsinə rəhbərlik həvalə edilmiş məsul şəxsdir.
Avtomatlaşdırılmış bank informasiya sistemləri (ABİS) - obyektin səmərəli idarə olunması məqsədilə uçot prosesinin avtomatlaşdırılmasını təmin edən ardıcıl surətdə kağız və elektron daşıyıcıları vasitəsilə müvafiq maliyyə, iqtisadi və təhlil xarakterli digər məlumatların təqdim olunması sistemidir.

3. Mühasibat uçotunun aparılmasının əsas qaydaları

3.1. Banklarda mühasibat uçotunun əsas vəzifələri aşağıdakılardır:

bankın fəaliyyəti, aktivləri, öhdəlikləri və kapitalın vəziyyəti haqqında maliyyə hesabatlarının daxili istifadəçilərinə - rəhbərliyə, təsisçilərə, bankın iştirakçılarına (payçılarına, səhmdarlarına) habelə xarici istifadəçilərə - investorlara, kreditorlara, nəzarət və dövlət orqanlarına, maliyyə hesabatlarının digər istifadəçilərinə dolğun, tam, düzgün və təfsilatı ilə məlumatların təqdim olunması;
aparılan bütün bank əməliyyatları haqqında, tələb və öhdəliklərin mövcudluğu və bank tərəfindən istifadə olunan maddi və maliyyə resursları haqqında ətraflı, tam və düzgün uçotun aparılması;
bankın aktivlərinin mövcudluğu və hərəkəti, nağd pul və digər qiymətlilərin saxlanması, əmək resurslarının, xüsusi və cəlb olunmuş vəsaitlərin səmərəli istifadəsi, habelə bank tərəfindən aparılan digər əməliyyatlar üzrə nəzarətin təmin olunması.

3.2. Banklar MHBS-yə müvafiq olaraq hər il fəaliyyətlərinin istiqamətləri üzrə uçot siyasətini tərtib və təsdiq edir. Bank rəhbərliyi tərəfindən habelə aşağıdakı sənədlər illik olaraq təsdiq olunmalıdır:

aktiv və öhdəliklərin inventarizasiyasının aparılması qaydası;
sənəd dövriyyəsinin və uçot məlumatlarının hazırlanması texnologiyasının aparılması qaydası;
həyata keçirilən bankdaxili əməliyyatların aparılmasına nəzarət qaydası.

Banklarda mühasibat uçotunun təşkili və aparılmasına, bank əməliyyatlarının aparılması üzrə qanunvericiliyin təmin olunmasına, uçot siyasətinin formalaşdırılmasına, maliyyə hesabatlarının düzgün, tam və vaxtında təqdim olunmasına ilk növbədə bank rəhbərliyi məsuliyyət daşıyır.
Banklarda mühasibat uçotu, bankın hüquqi şəxs kimi qeydiyyata alındığı gündən onun yenidən təşkili və ya qanunvericiliyə uyğun olaraq digər şəkildə ləğv olunması tarixinə qədər fasiləsiz olaraq aparılmalıdır.
Bank aktivlərin, öhdəliklərin, xüsusi kapitalın və onlar üzrə həyata keçirilən əməliyyatların uçotunu Hesablar Planına uyğun olaraq müvafiq balans və balansdankənar hesablarda ikili yazılış metodu ilə həyata keçirir.
Banklarda mühasibat uçotu MHBS-yə əsasən müəyyən olunmuş prinsiplərə - hesablama metodu, fasiləsizlik, şəffaflıq (aydınlıq), əhəmiyyətlilik, etibarlılıq və müqayisəlilik prinsiplərinə uyğun həyata keçirilir.
Bank bütün əməliyyatlarının, aktivlərinin və öhdəliklərinin mütəmadi olaraq inventarizasiyasını aparmalı və nəticələri tam şəkildə mühasibat uçotu hesablarında əks etdirməlidir.
Bank tərəfindən aparılmış əməliyyatlar aid olduğu hesabat dövründə tanınmalı və bankın gündəlik balansında əks olunmalıdır.

Hesabat dövrünün əvvəlinə olan balans və balansdankənar hesabların qalıqları əvvəlki dövrün sonuna olan qalıq məbləğlərinə uyğun olmalıdır.

Mühasibat uçotunun aparılmasında bank aşağıdakıları təmin etməlidir:

bankın və müştərilərin pullarının və maddi qiymətlilərinin qorunmasını;
hesabat dövrü ərzində həyata keçirilən əməliyyatların, aktiv və öhdəliklərin qiymətləndirilməsinin əks olunmasını təmin edən uçot siyasətinin dəyişilməz olaraq qalmasını;
hesabat dövrü ərzində bankın bütün əməliyyatlarının, habelə aktivlərin və öhdəliklərin inventarizasiya nəticələri də daxil olmaqla uçotda tam şəkildə əks olunmasını;
hesablama metoduna uyğun olaraq gəlir və xərclərin aid olduğu hesabat dövrünə aid edilməsini;
kapital qoyuluşları üzrə uçotun və xərclərin uçotunun bir-birindən fərqləndirilməsini;

Bank əməliyyatları - kredit təşkilatlarının əmlakını, öhdəliklərini, kapitalını, onların hərəkətini və ümumiyyətlə maliyyə vəziyyətini ayrı-ayrılıqda özündə əks etdirən faktlardır.

İlkin uçot sənədləri - bank tərəfindən əməliyyatların həyata keçirilməsi faktını təsdiqləyən və mühasibat yazılışlarına əsas verən sənəddir.İlkin uçot sənədlərinə - ciddi hesabat blankları və özündə pul dövriyyəsini əks etdirməyən, lakin bu dövriyyələrin uçota alınmasına əsas verən digər mühasibat sənədləri daxildir.

Bank sənədləri
Bank tərəfindən aparılan əməliyyatların sənədləşdirilməsi

və onların mühasibat uçotunda əks olunması

Mühasibat yazılışları bankın əməliyyat aparması faktını qeydə alan ilkin uçot sənədləri əsasında aparılır.
İlkin uçot sənədinin elektron surəti kağız daşıyıcılarda ilkin uçot sənədi qüvvəsinə malikdir.
Elektron daşıyıcılarında ilkin sənədlər tərtib edilərkən bank, əməliyyatların icrasını təmin edən başqa iştirakçılar üçün, habelə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş nəzarəti həyata keçirən orqanların tələbi ilə kağız daşıyıcılarda sənədlərin surətlərini təqdim etməlidir.
Mühasibat uçotu registrlərində qeydə alınmış ilkin sənədlərdən təkrar istifadə edilməsinə imkan verməyən işarə olmalıdır. Mühasibat uçotu mərkəzləşdirilmiş qaydada aparılan banklarda, filialların ilkin sənədləri günün sənədlərinə tikilir, baş bank isə filialların mühasibat yazılışlarının qeydiyyat jurnalını aparmaqla kifayətlənə bilər.
Sənədlərin vaxtında və keyfiyyətlə tərtib olunmasına, onların mühasibat uçotunda əks etdirmək üçün müəyyən olunmuş müddətlərdə digər bölmələrə ötürülməsinə və sənədlərdəki məlumatların dürüstlüyünə bu sənədləri tərtib edən və imzalayan şəxslər məsuliyyət daşıyır.
Bankların bütün əməliyyatları onların xarakteri barədə məlumatlardan ibarət olan, əməliyyatların qanuniliyini təsdiq edən və onların uçotda əks etdirilməsi üçün əsas olan sənədlərlə rəsmiləşdirilir.
Qanunvericilikdə başqa hal nəzərdə tutulmadıqda, müştərilərin sənədləri banklar tərəfindən ödəniş sənədlərinin elektron mübadilə sistemlərindən istifadə edilməsi haqqında müqavilə və benefisiarla onun bankı arasında, yaxud pul göndərənlə onun bankı arasında proqram-kriptoqrafik mühafizə və elektron imza sistemindən istifadə edilməsi haqqında müqavilə əsasında elektron üsulla qəbul edilə bilər.
Müştərilərin kağız daşıyıcılarda təqdim etdikləri sənədlərdə imzaları, müştəri hüquqi şəxs olduqda isə möhür və müvəkkil vəzifəli şəxslərinin imzaları olmalıdır. Müştərilərin elektron üsulla təqdim etdikləri sənədlərdə elektron imza olmalıdır, belə sənədlər elektron imza olmadan verildikdə, onlar kağız daşıyıcılarda olan sənədlərlə təsdiq edilməlidir.
Uçota qəbul edilmiş ilkin sənədlərdə mühasibat uçotunda əks etdirilmək üçün zəruri olan məlumatlar toplanılır və uçot registrlərində sistemləşdirilir. Mühasibat uçotu registrlərinin məlumatları, qruplaşdırılmış şəkildə maliyyə hesabatında əks etdirilir.
Elektron ödəniş tapşırıqları bank tərəfindən elektron sənədin nömrəsini, ödəyicinin adını, onun hesab nömrəsini, ödəniş məbləğini, habelə alıcının və onun bankının rekvizitlərini göstərməklə elektron sənədlərin uçotu jurnalında qeydə alınır.
İcra olunmuş elektron sənədlər kağız daşıyıcılarda çap edilir, məsul işçilər tərəfindən imzalanır və xüsusi qovluğa tikilir. Elektron sənədlərin uçotunu əks etdirən jurnalın aparılmasına baş mühasib və ya onun müavini nəzarət edir.
Kassa və bank sənədlərində düzəlişlər edilməsinə yol verilmir. Həmin sənədlərdə məbləğ, müştərinin adı, hesab nömrələri kimi rekvizitlərdə düzəlişlər olduqda, həmin ödəniş sənədi etibarsız sayılır və bank tərəfindən icraya qəbul edilmir. Qalan ilkin sənədlərdə yalnız bankın apardığı əməliyyatın iştirakçıkarı ilə razılaşma əsasında düzəlişlər edilə bilər ki, bu da düzəlişlərin tarixlərini göstərməklə sənədləri imzalamış şəxslərin imzaları ilə təsdiq olunmalıdır.
Bank sənədləri - bank əməliyyatlarının həyata keçirilməsi üçün zəruri və kifayət qədər məlumatları əks etdirən, onun qanuniliyini təsdiq edən və əməliyyatların mühasibat uçotunda əks olunmasına əsas verən sənədlərdir. Bank sənədləri müştəri sənədlərinə və bankdaxili sənədlərə bölünür. Müştəri sənədlərinə - ödəniş sənədləri, bankdaxili sənədlərə - kassa və memorial sənədlər daxildir.

Yüklə 121,5 Kb.

Dostları ilə paylaş: