Fərid Hüseyn Qandalı görməsin
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
Düşünürsən, ümidlənirsən, amma dörd divar arasındasan, nə olur-olsun, sən heç nə edə bilməzsən. Amma heç nə edə bilməsən də düşünürsən, çünki sənin insani potensialının xəyali kontekstdə reallaşmasından özgə çarən yoxdur. Ona görə də, həmin durumda xəyalla ümid arasındakı nazik xətt yoxa çıxır, insan xəyal, yoxsa ümid elədiyini bilmir.
***
Rəhmətlik Rəsul Rzanın XV əsrdə yaşamış və asılmağa məhkum olunmuş fransız şairi Fransua Viyondan tərcümə etdiyi dörd sətirlik şeir çox xoşuma gəlir.
Adım Fransuadır, heç xoş deyil halım. Ölüm gözləyir, yaramaz dələduzu. Nə qədər ağırlığı çəkir mənim bu dalım Yaxın zamanlarda bilər bunu boğazım özü.
F.Viyon asılacağını biləndən sonra sanki bədən üzvlərinin hesabatını verirdi. Ümumən, həbsxanada insanlar öz bədən üzvlərinə belə yanaşırlar: məsələn, adam tapa bilərsən ki, qadın üzü görmədiyinə görə öz cinsiyyət orqanına yazığı gəlir, az qalır “can-can” deyə. Eləsi var ki, dünyanı doyunca görə bilmədiyinə görə gözlərinə acıyır. Yaxud işləməkdən əlləri qabar bağlayanları əlini oyan-buyana çevirib baxdıqlarını da görürdüm. Bütün bunlar həyatıma təkcə görüntü yox, həm də ağrı kimi daxil olurdu, ona görə də, unutmaq çox çətin idi. İnsanın əzaları qarşısındada hesabatı olurmuş... Sonralar öyrənəcəkdim ki, Viyon da düz-əməlli “adam olmayıb”. Fransada latın məhəlləsində nizam-intizamsız və şən həyat keçirən bu şair 24 yaşı olanda keşişi öldürüb Parisə qaçıb bir müddət sonra da əfv olunub. Sonralar yenə də həbs edib edam cəzasına məhkum olunur, amma bu dəfə də boğazını kəndirdən çıxarmaq fürsətini tale onun əlindən almayıb.
***
Həbsxanada mahnılar da həbs olunur. Məsələn, on il öncə həbs olunan adam on il öncə məşhur olan mahnıları oxuyur, beş il öncə tutulan beş il öncənin mahnılarını yaxşı oxuyur. Ana, dustaqlıq, ata, ölüm, qəriblik və s. haqqındakı mahnılardan savayı, hər kəsin bir qara sevda türküsü də olur ki, kimisi içində, kimisi də gizlin bir yer tapıb, öz ağrısını həmin mahnını oxuya- oxuya soyudur. Polyak şairi Konistanti İldefonsa Qalçinski II Dünya Müharibəsi illərində alman həbs düşərgəsindən sevgilisinə “Əsirlikdən məktub” adlı şeirində yazırdı ki, “Yol mahnımsan, oxuyuram ömrüm boyu mən də səni”. Nə qədər də öz ağrısıyla təyinatlı ifadədir. Doğrudan da, həbsxanada insan öz sevgisini düşünə-düşünə onu yol (həbs və azadlıq arasında) mahnısına çevirir. Həmin yol bitənəcən mahnı da uzanır. O “mahnını” nə vaxt birgə oxuyacağının ümidi ilə günləri günlərin, ayları ayların qoynuna salıb unutdurursan.
*** Həbsxanada hərə bir cür bədbəxtdir. Anası olmayan, anasının yoxluğunu dərd edir, anası olan isə anası gələndə onun üzünə necə baxacağını. Yəni, hərənin dürlü dərdləri var, heç kəs xoşbəxt deyil. Yalnız istisnalar xoşbəxtdirlər ki, onların da başları çatmır. Rus ədəbiyyatının qızıl dövrünü xatırlayarkən çox vaxt Leonid Andreyevin adının üstündən sükutla keçirlər. Niyəsini deyə bilmərəm, amma onun nəsr psixologizmi, heç də Dostoyevskidən geri qalmır. L.Andreyevin “Yeddi məhbusun hekayəsi” adlı povesti psixologizminə görə dünya ədəbiyyatının qiymətliləri sırasındadır. Povestin qəhrəmanlarından biri olan Sergey Qolovinin valideynləri həbsxanaya onun yanına gəlir. Edama məhkum olunduğuna görə bu görüş son görüşdür. Qolovin digər edama məhkum olunmuşlar – Sergey, Musya və Varner adlı yoldaşları kimi yetim olmağı, onu heç kəsin belə görməməsini arzulayır.
Musya və Vaqner isə sonuncu dəfə də olsa kiminləsə vidalaşıb asılmağı böyük xoşbəxtlik sayırlar. Bir sözlə, hərə bir cür bədbəxtdir. Olan olanının, olmayan olmayanının dərdini çəkir. Olan da, olmayan da dərd gətirir ancaq...
Məhkəmə zalında
Məhkəmə zalına daxil olanda Ağalar dayım qolumuzdakı qandalı görüb doluxsundu, amma göz yaşlarını boğaraq dilləndi: – Bu qandalı bunların qoluna yox e, boyunlarına keçirmək lazımdı. Anamsa sağ tərəfdə oturub əynimizdəki qəhvəyi məhkəmə kombinezonuna, qolumdakı qandala, ayağımdakı köhnə şəpiyə baxa-baxa ağlayırdı. Özümə də məlum olmayan bir hisslə kombinizonun qolunu qandalın üstünə çəkdim ki, anam qandalı görməsin. Hakim bizi danışdırandan sonra əsgərlərə dedi ki, bunları aparın. Aqibətimiz barədə heç nə bilmədiyimizə və hakim heç bir söz demədiyinə görə çarəsiz idik. Əsgərlər qolumuzdan tutub otaqdan çıxaranda anama tərəf çevrilib çarəsiz-çarəsiz soruşdum: – Bizim işin axırı nətər olacaq? Anam da başını aşağı salıb əlindəki dəsmalı bükə-bükə, sakit səslə ağlaya-ağlaya dilləndi: – Yaxşı olacaq... Əsgərlər qolumdan çəkib çölə çıxartdılar. Həmin gün axşama qədər gözümüz qapıda qaldı ki, bəlkə, məhkəmə bəraət verə və “azadlıq kağızı”mızı gətirələr. Ancaq o andıra qalmış azadlıq kağızı gəlmədi ki, gəlmədi...
*** Hələ məhkəmə zalına içəri daxil olanda bizi İrana poeziya festivalına dəvət etmiş Bəhram Sürgünü gördük. Onu da həbs etmişdilər. On altı gün ETTELAATda qalmış, sonra Təbriz zindanına köçürülmüş, məhkəməyə qədər evinin sənədlərini zaminə qoyaraq müvəqqəti azadlığa buraxılmışdı. Çöldə bizi görən kimi yaxınlaşıb dedi: –
Ağayi Şəhriyar, Ağayi Fərid, vallah, belə olacağını bilməzdim, güzəşt eləyin. Məhkəmə başladı: Hakim ittihamları bunlar oldu: 1)
2)
Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın oğlu Hadi Behcət ilə görüşüb Təbrizi İrandan ayırmaq haqda, inqilabi işlər haqda söhbət etmisiniz. 3)
Xüsusi təşkilat tərəfindən göndərilmisiniz və İran dövləti əleyhinə təbliğatla məşğul olmusunuz. Təbii ki, biz hər üç ittihamla da razılaşmadıq: Birinci ittihama qarşı belə bir arqument irəli sürdük: Azərbaycandan gətirdiyimiz kitablar sərhəddə yoxlanılıb. İrandan bizə hədiyyə olunan kitablar isə mücəvvizli, yəni, icazə kağızı olan kitablardır. Sizin dövlətinizdə mücəvviz idarəsi var və icazə kağızı olmadan kitab çap oluna bilməz. Apardığımız 3-5 kitab isə icazəlidir. İkinci ittihamla da razı olmadıq: M.Şəhriyarın oğlunu bizi tanımamışıq. M.Şəhriyarın ev muzeyini ziyarət edəndə təsadüfən muzeyin işçisi bizə dedi ki, şairin oğlu da burdadır. Hadi Behcət də bizim Bakıdan gəldiyimizi bilib muzeyin zirzəmisindəki otaqlardan birində çaya dəvət etdi. Söhbətləşdik və şeirlər dedik. Bütün danışdıqlarımız isə kameraya çəkilib, orda heç bir siyasi söhbət olmayıb. Yalnız Del Gerani Şəhriyar Hadi Behcətdən soruşub ki: “dövlət nəyə görə M.Şəhriyarı bu qədər sevirdi?” Başqa heç nə... Üçüncü ittihama qarşı da özümüzü ağılla müdafiə etdik, çünki dövlət əleyhinə hansısa iş görməyimiz haqqında heç bir əsas yox idi. Məhkəmə ittihamlarını ehtimal kimi səsləndirirdi. ETTELAATda qaldığımız günlərdə isə bir dəfə də olsun eləmədiyimiz heç bir işi boynumuza almamışdıq deyə, əleyhimizə işləyəcək hansısa yazılı ifadə kağızı yox idi. Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|