Fərman kəÐÈÌÇÀÄƏ

– Özünü yox, yavrum, kafasını.

Əbih Sultan əlini gözləri üstə qoydu.

– Başım, bir də bu gözlərim üstə.

İsmayıl mamırlı bir qayanın üstündə oturub baxırdı. Aşağıda çay zümzümə ilə axırdı. Yuxarıdakı dağların başını isə duman örtmüşdü. Bu çay o zirvələrdən başlayırdı. Dərin dərələrdən keçir, burada aydınlığa çıxır, bir az o tərəfdə yenə də dumana qarışırdı. Qəribədir, onun başı üstündə aydınlıq idi. Ətrafına boylandı, hər tərəf eyni məsafədə görünürdü. İsmayıl dəyirmi aydınlığın içərisində idi. Onun keçmişinə və taleyinə yaman oxşayırdı bu aydınlıq. Çayın zümzüməsi yadına bədbəxt Səkinənin çaldığı sazı salırdı. O da bu çay səsi kimi duru və aydın idi. Düzdü, saz eyni havanı yox, onlarla havanı çalırdı. Amma çayın çaldığı bir hava olsa da, günləri burada keçən İsmayılı yormurdu. Bir də onun yadında Səkinənin söylədiyi şe’r qalmışdı:

Getdin gördün quzu,

Neyləyirsən istiot, duzu

Ye, qalsın quru buynuzu.

Getdin gördün qoyun

Neynəyirsən oyun-moyun,

Ye, qalsın quruca boyun.

“Bu canavar şe’ridir. Özü deyir ki, səni aldadırlarsa, bir daha elə sözlərə inanma. Yırtıcı canavarı quzu da aldadıb, qoyun da. Demək vəhşilərin özündə də zəiflərə, zəriflərə inanmaq olub. Belə olmasa, nə quzu yaşayardı, nə də qurd. Bu nağılı, bu şe’ri düşünən, qoşan da hamıya inanıb. İnanıb ki, onun da dediklərinə inanacaqlar, bu sözlərdən xoşları gələcək”.

Birdən İsmayılın da ağlına gəldi ki, elə buna oxşar şe’r yazsın. Elə şe’r ki, ona da inansınlar, bu şe’r kimi yadlarında saxlasınlar.

Biyəpişə düşəndən Lələ, Mirzə Əli ona kamil savad verməyə çalışır və onun bu sahədəki bacarığına heyran qalırdılar. Əvvəlcə ona Qur’anı oxutmaq istədilər. O isə Qur’andan sonra, Qur’anın izahı üçün yazılmış qalaq-qalaq kitablar oxudu. Ona sufiliyi başa saldılar, o, hürufiliyi də öyrəndi. Həlac Mənsurun, Nəsiminin üsyankar şe’rlərini də tapdırıb oxudu. İsmayıla səfəvilərin tarixini danışdılar, o Adəmdən bəri yaranan tarixlərə baş vurdu. Vaxtilə Sə’di “Gülüstan”ı onun babasına hədiyyə kimi bağışlayanda götürməmişdi. İndi o, “Gülüstan”ı və “Bustan”ı oxudu. Nizaminin “Xəmsə”sinə heyran qaldı. Firdovsinin “Şahnamə”sini su kimi içdi.

Bir gün Lələ ilə onun belə bir söhbəti oldu:

– Bir qarın çörəyə möhtac olan şair xəzinələr üstündə oturan hökmdarlardan çox yaşayır. Bunun sirri nədədir?

Lələ görürdü ki, onun elmə, şe’rə, sənətə həvəsi o qədər böyükdür ki, səfəvilərin hakimiyyət, səltənət qurmaq əqidəsinə xor baxa bilər, ona görə də həmişə onu bu fikirlərdən uzaqlaşdırmağa çalışırdı.

– Hökmdarlar tarixin özünü yaradır, şairlər isə onların gördüyü işləri qələmə alır. Görürsən bir var hökmdar, bir də onun mirzələri. Onun dilindən çıxan sözləri yazanlar. Onların hansı daha şərafətlidir?

– Yox, Lələ, – deyə o razılaşmayıb bu fikrini izah eləməyə başlamışdı. – Nizami mirzə deyil. O hökmdarlardan çox vaxt yüksəkdə dayanır. Onlara ağıl verir. Soltan Səncər yadındadır? Bəs bu hökmdarlar nə üçün belə daşürəkli olurlar? Özləri kef içində yaşayır, ətrafdakı adamların dərdini görmürlər. Demək yenə də şair o hökmdardan insaflıdır. Dərdliyə kömək eləmək üçün heç nəyə gümanı gəlmir, heç olmasa yazdıqlarında bunu göstərir.

Lələ təslim olurdu. Bircə söz deyirdi:

– Sən hökmdar olanda hamının dərdinə yanarsan, şair kimi.

İsmayıl boyda böyümüşdü. Artıq on üç yaşına qədəm qoysa da nisbətən yaşlı görünürdü. Görənləri onun gözləri heyrətdə qoyurdu. Bu gözlərdəki ağıl, itilik, parlaqlıq. Hər baxan elə bil onun beləcə duru və saf uşaq ürəyini görürdü.

Mirzə Əli həmişə Lələyə deyirdi:

– İsmayılın gözlərindən muğayat olun. O gözlər mürşüdümüzün böyük gələcəyindəən xəbər verir.

Gözlər də ağıllı, idraklı adamlara, varislərə, vəliəhdlərə bir bəla olmuşdu. Oğul atanın, qardaş qardaşın gözlərinə odda qızardılmış mil çəkirdi, dünya işığına həsrət qoyurdu. Göz yoxdursa, artıq hər şey bitirdi. Qarşıdakının səsindən artıq onun qəlbini oxuya bilmirdi. Həyatın bu gözəl ne’mətindən məhrum olan ən insanpərvər hökmdar isə paxıllıq hissinə qapılıb kimə acığı tuturdusa, onun gözlərinə mil çəkdirirdi.

Lələ nəinki İsmayılın gözlərini, onun özünü öz bəbəklərindən də möhkəm, e’tibarla qoruyub saxlayırdı. Cibo Səfər onların ev işlərini görür, odun yarır, su gətirir, Salmanla başqa beş mürid silahlanıb beş-on evlik kəndin ətrafında keşik çəkir, İsmayılı bir an olsun, gözdən qoymurdular. Mirzə Əli də vaxt tapan kimi atına minib onlarla görüşməyə gəlirdi. Günlərlə o Lələ ilə, İsmayılla oturub söhbət eləyirdi.

İsmayılın iti gözləri indi təbiətin gözəlliyinə dikilmişdi. Bu gözəllik onu hər dərddən, kədərdən ayırmışdı. İndi isə onun ürəyi yaman dolmuşdu. Ya ağlayıb ürəyini boşaltmalı, ya da bu dolmuş ürəyi nə iləsə sərinlətməliydi. Birdən-birə onun dilində misralar yaranmağa başladı.

Gövhərin getməyən yerdə

Satma qardaş, kərəm eylə.

Ləl daşını çay daşına

Qatma qardaş, kərəm eylə

Bir neçə dəfə çox asanlıqla yaranmış bu bəndi oxudu, təkrar elədi ki, yadından çıxmasın. Çünki bu onun ilk şe’riydi. Təbiətə, dünyaya, insanlara münasibətiydi. O, hətta çay daşını lə’lə qarışdıranları kərəm eləməyə çağırırdı:
Gördün bir yerdə aşina,

Hər nə dersən, öz başına.

Yol daşını yol quşuna,

Atma qardaş, kərəm eylə.

Görəsən bu misraları fikirləşəndə kimi nəzərində tutmuşdu, kimə ithaf eləyirdi. Yox, heç onun özünə də mə’lum deyildi. Elə belə, adamlara. Biri-birini asan, satan, zəhərləyən, ölkələrin yolunu kəsən, minlərlə adamın əllərinə silah verib biri-birinin üstünə salışdıran, insan qanını su kimi axıdanlaramı deyirdi. Yox, hələlik bir o idi, bir də təbiət. Təbiət ona təmiz hisslər aşılamışdı, o da həmin hissləri şe’r şəklində geri qaytarırdı.

Lələ qayalıqlardan xeyli kəklikotu yığmışdı. Ətri adamı məst edən kəklikotu kolları arasında çoxlu kəklik yuvaları və xırda-xırda, rəngli, daşlara oxşayan çil kəklik yumurtaları vardı. Qayalıqlarda isə kəkliklər oxuyurdu: “Qaqqba, qaqqba...”

O hansı kola yaxınlaşırdısa, elə dayanırdı ki, oradan İsmayılı görsün. Bu dəfə isə onu çox qəribə bir halda, sevinən, şad gördü. Son vaxtlara qədər onu sevinib-gülən görməmişdi. Torbanı qayanın üstündə qoyub, ayağını daşların çatına ilişdirərək yuxarı qalxdı və İsmayılın yanında oturdu. Ovuclarında ilişib qalan daşxınasını çırpıb tökdü.

– Şükür, kefini kök, damağını çağ görürəm.

– Lələ, yaxşı ki, gəldin. Mənə həmişə deyirsən ki, hökmdarlığa gedən yolu tut. İndi mən bir sənətin açarını ələ keçirməyə başlamışam.

– O hansı ölkədi, mürşüdüm? – Lələ təəccüblə soruşdu.

– Şe’r ölkəsinin, Lələ. Qulaq as, gör necə şe’rdi.
Gördün bir yerdə aşina,

Hər nə dersən, öz başına.

Yol daşını yol quşuna,

Atma qardaş, Kərəm eylə.

– Çox lətif şe’rdi, mürşüdüm. Şairlik iste’dadına söz ola bilməz. Bu Allah vergisidi. Hər şəxsə qismət olan xoşbəxtlik deyil. – Lələ artıq görürdü ki, İsmayılı bu yoldan döndərmək olmaz. Burada da özünün düz saldığı yola istiqamətləndirməyə çalışdı. Onun qayğılarından biri də artmışdı. – Amma bizim şairlərimizin çoxusu ərəb və fars dillərində yazıb. Türk dilində də şe’r...

– Bəs Nəsimi? – deyə İsmayıl Lələnin sözlərinə üsyanla cavab verdi. – Babam Şeyx Səfiyyəddinin qoyduğu yol-ərkan bu türk tayfalarını birləşdirib bir eləmək üçün deyilmi? Nə üçün onların dilində şe’r yazılmasın? Tale üzümüzə gülsə əcəl imkan versə, “əcəl imkan versə” kəlməsi bu körpə uşağın dilindən çıxırdı. Bəli, on üç yaşında yeniyetmə də, bu gündən sabaha çıxmağa ümid eləmir.

Lələ dedi:

– Mürşüdüm, səltənətə gedən yol cinlər, şəyatinlər, divlərlə doludur. Onların hamısı qılıncdan keçirilməsə, heç yerə gedib çıxmaq olmaz. İndi mən bilmək istəyirəm ki, şe’rlə qılınc bir ürəyə sığışacaqmı? Yol daşını yol quşuna atmaq istəməyən şəxs o yolu necə təmizləyə bilər?

İsmayıl bu sözün dərinliyinə getdi. Onun üçün ən müqəddəs vəzifə doğrudan da atasının, babalarının yolunu davam etdirmək, onların məqsədlərini həyata keçirmək idi. Necə ki, bu yolda Sultanəli getdi, İbrahim getdi. Anası, dünyalardan çox sevdiyi Aləmşahbəyim getdi. Əgər o, öz yaxasını kənara çəksə, bu yoldan qorxsa, bütün müridlərin də gözündən düşər. Nəsildə ən qorxaq adama çevrilər. Yox, o bu yoldan çəkinməyəcək və nəslin istəklərini həyata keçirəcək. Bu yolda bütün yaxın qohum-qardaşları kimi ölmək də onun üçün çox xoşdur. Bu fikir, əqidə onun qəlbində elə möhkəm kök salmışdı ki, onu oradan heç nə çıxara bilməzdi. Bütün bunlarla bərabər ona şairlik də vergi kimi verilibsə nə üçün tanrının bu hədiyyəsini də məhəbbətlə qəbul etməsin. Düzdür, Səfiyyəddin nəslində şair yetişməmişdi və onun özü böyük Sədi ilə dostluq eləmək belə istəməmişdi. Dini işləri dünyəvi işlərdən yüksək tutmuşdu. O ki qaldı qılıncla şe’rin birliyinə... “Şahnamə”də yüzlərlə başlar kəsilmirmi? Rüstəmi Zal nə qədər qanlar axıdır. Şair isə onu əfv eləyir. Çünki Rüstəm öz doğma torpağının azadlığı üçün vuruşurdu.

– Lələ, atamın qatili Fərrux Yasarla, anamın, qardaşlarımın qatili Əbih Sultanla qılıncdan başqa daha nə ilə danışmaq olar?!

– Düzdür. Amma Fərrux Yasar tək deyil, onun ordusu var. Bu ordunun döyüşçüləri atanın qətlində iştirak etməyib. Ona görə də qarşında günahları yoxdur. Bəs onlarla necə?

– Demək düşmənimin tərəfindədilər.

– Doğrudur. Amma yenə deyirəm ki, şe’r ürək yumşaldır. Amma yumşaq ürəklə bu qədər böyük, möhkəm divarları yıxa bilmərik.

– Nizami yaxşı deyir:

Əlində yumşalsa dəmir, bunu bil.

Hörmətlə yumşalar, nifrətlə deyil.

Gödək Əhmədin çadırından çıxandan sonra Əbih Sultan atının başını buraxmışdı. Fikirləri də atı kimi baş götürüb gedirdi. Bu balacaboy Əhməddə nə boyda hikkə varmış. Belə hikkənin sahibi padşah da olar, o yana da keçər. Deyir balacaboy adamın könlündən gündə üç dəfə Allahlıq iddiası keçir. O nəinki şah, sultan, belə getsə Teymurləng kimi dünyanın yarısına sahib çıxacaq. Mənim ki başıma o oyunu açdı, gör indi özgələrini nə hala salır. Beləsinin itaətindən çıxmaq da çox müşgül işdi. Hamını qoz qabığında saxlayacaq. İstədiyimizi, ürəyimizdən keçəni eləyə bilməyəcəyik. Eləyərik – deyə o özünə ürək-dirək verdi və fikirləşdi ki, ona inansın, e’tibar eləsin. Həmin e’tibarın da bir nişanəsi vardı. Həmin nişanə də Rüstəm Mirzənin o gözəl sifətli, iri gözlü, qırmızı peysərli, amma ağılsız başıdır ki, heç Əbih Sultan üçün bu an bir qara qəpik qədər də qiyməti yoxdu. Vaxtilə Rüstəm Mirzə onun dəniz üstündə dayanması üçün saman çöpü vəzifəsini görmüşdü, sonra onu saman çöpündən sala, saldan gəmiyə çevirmişdi. Külək hardan əsirdisə həmin gəminin yelkənlərini həmin istiqamətə döndərirdi. Həmin gəmini özü sürürdü. Hazırda gəmi qayalığa yaxınlaşıb daşlara toxunacaq və ondan heç nə qalmayacaq. O isə yenə də yaşamalı, saman çöpü tapmalı, onu qayığa, sala, gəmiyə çevirməlidir. Belə tezlikdə o can versəydi, nə Əbih Sultan olardı, nə də Əmir İbrahim. Bəli, onun üç adı vardı. Üç adla min cildə girməyi bacardığına görə heç nədən, heç kimdən, heç bir vəziyyətdən qorxmurdu. İndi imtahanını verib ən çətin vəziyyətdən çıxmışdı. Gələcəyi üçün verəcəyi başlığın dalınca gedirdi. Rüstəm Mirzənin hələlik bədən üstündə gəzən, baxan, danışan, gülən, öz səltənəti üçün qayğı çəkən, ən yaxın adamlarından e’tibar, kömək, sədaqət gözləyən başının dalınca.

O, ulduzlara baxdı. Qaranlıq gecə idi, ay doğmamışdı. Ulduzlar isə elə parlaq, elə aydın, yerə elə yaxın görünürdü ki, o, özünə bir ulduz seçmişdi. Ona münəccimlər Mərrix1 ulduzu deyirdilər. Bu ulduz soyuq deyildi, onda qırmızı rəng vardı və bütün münəccimlər ondan qorxurdular. Hökmdarlara hərbi səfər üçün gün seçəndə çalışırdılar elə gün seçsinlər ki, həmin gün Mərrix ulduzu göy qübbəsində görünməsin. Görünəndə də elə zəif, elə uzaq görünsün ki, yerdəki hadisələrə, buradakı adamların, müharibələrin, xoşbəxtlik və səadətin işinə qarışmağa gücü çatmasın. Amma Əbih Sultanın ən çox xoşu gəldiyi ulduz, səyyarə o idi və onu özünə ulduz seçmişdi. Axı hamı elə bilirdi ki, göydə onun bir ulduzu var. O ulduz sönəndə həmin adam da yox olur, yaxud insan öləndə onun ulduzu da sönür. Əbih Sultan bilirdi ki, nə qədər insan yaşayıbsa, Mərrix ulduzu da işıq saçıb. O özü də bu fikirdəydi ki, Mərrix ulduzu elə onun öz ulduzudur. Onun kimi, həmin ulduzda bütün vəziyyətlərdən baş çıxarır, heç vaxt sönmür, süzüb göy üzündə odlu ox kimi iz salmır. O pislik, bədniyyətlik, müharibə, qan-qada gətirdiyi üçün ömrü belə uzundur. Yaxşı işlər görsəydi, insanlara xoşbəxtlik, səadət, əmin-amanlıq gətirsəydi ömrü uzun olmazdı, tez sönüb gedərdi. Əbih Sultana görə pisliyin, qan tökməyin, ev yıxmağın, hökmdar taxtını başına çevirmək kimi keyfiyyətləri özündə əks etdirənlərin də ömrü uzun olur.

Yaxşı adamlar kimdi? Heç kəsə pislik eləməyən, ümidsizə ümid verən, hamıya xoşbəxtlik gətirməyə çalışan. Axı bütün bunlar bir adamın gücündən kənardadır. Tutaq ki, belələri özlərini də yaddan çıxardılar. Nə olsun, onların əlindən nə gələcək ki. Başqaları üçün ağlayanın gözü kor olacaq. Belələri aciz olur, qılınıc çalmağa qolları qalxmır. Ona görə də qılınc həmişəlik onların öz başına enir. Belələrinin ulduzu tez sönür, həmişə də işığı az olur.

___________________

1. Mərrix– Mars – Müharibə, qan timsalı olan planet.

Əbih Sultan ulduzlar arasında özünün parlaq, qırmızı ulduzunu görürdu. O lap yuxarı qalxmışdı və bütün ulduzlardan parlaq və gözəl görünürdü. O, bir an atını saxladı, başını qaldırıb ulduzuna baxdı. Sonra fikirləşdi. Təbrizəmi qayıtmalıdır? Yox. Təbrizdəki işlərini görüb. Birbaşa Rüstəm Mirzənin yanına, Uçan yaylasına getməlidir. Amma tək getməməlidir. Burada onun yolunun üstündə Qasım bəy Pərnakın kəndi, torpağı vardı. Yaxşısı budur onun yanına dönsün. Onu özünə qoşsun.

Bu Həmin Qasım bəy idi ki, dartıb dananın irtməyini çıxarırdı və bunu özünə ən böyük şərəf sanırdı. Əbih Sultanın belə adamlardan xoşu gəlirdi. Ona görə ki, belə səfeh adamları istədiyi yerə ölümə göndərə bilirdi. Bir dəfə onun rütbəsini də artırmaq istəmişdi. Buna görə Biyəpişə – İsmayılın dalınca göndərmişdi, o isə yarıda bilməmişdi, əmirlik rütbəsini da qazanmağı bacarmamışdı. İndi bəlkə onu bu şərəfə çatdırmağa cəhd göstərə və öz əsas məqsədinə çata.

O, atını döndərib Qasım bəy Pərnakın malikanəsi olan kəndə sürdü. Əbih Sultan burada bir neçə dəfə olmuşdu, hamısında da ova gəlmişdi. Ovdan qabaq Qasım bəyin igidliklərinə baxmışdı.

Malikanədə onun gəlişini xəbər verəndə Qasım bəy on iki hərəmindən axşamdan bəri altısının yanında olmuşdu və səhərə qədər hamısının könlünü xoş eləmək niyyətindəydi, O, gecələri yatmır, gündüzlər isə o qədər yatırdı ki, gözlərinin altı tuluqlayırdı. Bir növ gecə onun üçün gündüzə, gündüz isə gecəyə çevrilmişdi. O, Əbih Sultanı öz qapısında görəndə sevindiyindən nə edəcəyini bilmədi. Elə qışqırdı ki, bütün nökər-naiblər ayağa qalxdı.

– Mənim Əbih Sultandan artıq qonağım gəlməyəcək, bu gecə yatdı yoxdu.

Onsuz da o, xidmətçilərinə gecə səhərə qədər yatmağa imkan vermirdi, onlar da Qasım bəylə yatıb, onunla bərabər oyanmağa öyrəşmişdilər.

– Bu gün haradan doğub gecənin belə bir aləmində. Mən özüm dəfələrnən yalvaranda bir dəfə ancaq gəlirdin. İndi özün gəlmisən, bəs sənin yoldaşların hanı? Ay uşaq, əmir əlmömünün...

Qasım bəy heç əmir əl ümara deyə bilmirdi, əmir-əlmömin deyirdi. Hər dəfə də Əbih Sultan onun səhvini düzəldirdi:

– Qasım bəy, əmirəlmömün xəlifəyə deyirlər.

– Nə olsun. Yə’ni sən xəlifədən əskik adamsan! Xəlifə də xütbəsində kimin adını çəkirsə, həmin adama ölüm yoxdur, sən də. Sənin xoşuna gələn adam xoşbəxtliyi, cənnəti gözlərilə görür. Yaxşı bəs doğrudan, yoldaşların hanı?

– Tək gəlmişəm.

– Tək? – Qasım bəyi dəhşət bürüdü. Əvvəla yollar qaçaq quldurla doluydu. Tək adamı onlar soymamış buraxmazdı. Bəlkə da onun atlılarını öldürüblər, özü qaçıb. Ya da Təbrizdə nəsə olub. – Rüstəm Mirzəyə bir şey olmayıb?

– Yox. Amma deyəsən başımızın üstündə ildırımlar çaxır.

Qasım bəy qulağının ucundan tutub dartdı və muşqurdu.

– Allah eləməsin, Allah eləməsin, qulaqlara qurğuşun.

– Sən fil qulağında yatmısan, Qasım bəy. Osmanlı qoşunu qulağının dibindədi, Heç nədən xəbərin yoxdu...

– Xəbərim var. Bizim çobanlar xəbər gətirmişdi ki, düzdə bir ordu dayanıb. Dedim işiniz olmasın, yəqin Əbih

Sultan harasa gedir.

Əbih Sultanı gülmək tutdu.

– Necə yə’ni işiniz olmasın? Sənin çobanların o ordunu batıracaqdı ki?

– Dedim də, yə’ni dillərini dinc qoysunlar.

Əslində, Qasım bəyə ordu dayandığını deyəndə bu sözü işlətmişdi. Ona görə işlətmişdi ki, yaxşı ki, Qasım bəyi belə yerdə yada salmayıblar. Xəta ondan xilas olub.

Əbih Sultan vəziyyəti ona danışdı. Qasım bəy indi təhlükənin nə yerdə olduğunu bildi. Bu boyda, qol qabırğada adam çox qorxaq idi, həmişə döyüşlərdən kənarda dayanmışdı. İndi isə görünür xəta ötüşməyəcəkdi.

– Deyirəm, ay əmirəlmömün, bu qədər adamı qabaq-qabağa gətirib qırdırınca, elə sərkərdələr ikisi çıxsın ortalığa vuruşsunlar, kim zor gələr gələr. Yıxan qalib olsun, yıxılan məğlub. Necə sözdü?

– Yaxşı sözdü. Hazırlaş, gedirik Rüstəm Mirzənin yanına.

– Nə deyirəm ki, gedək. Elə indi?

– Vaxt bizi gözləmir. O üç yüz atlını götür, karımıza gələr.

Aşbazlar yemək hazırlayana qədər nökərlər atlanıb kəndi ayağa qaldırdılar, kişilər silahlanıb Qasım bəyin malikanəsi qabağında hazır dayandılar.

Onlar da evdən çıxıb atlarını minəndə Qasım bəy Əbih Sultana dedi:

– O Gödək Əhmədlə mərcə girərəm, bir dananın irtməyindən o tutsun, birindən mən. Görək kim o irtməyi dartıb çıxaracaq. Onu bu işdə xəcalətli qoymasam, adımı dəyişərəm.

– Gödək Əhməd dana yox, heç buzovun da quyruğundan tutub onu yıxa bilməz.

– Bax, belədi də. Allaha qurban olum, gücü, boy-buxunu, cəsarəti birinə verir, hökmü, ixtiyarı, taxt-tacı o birisinə. O bərkdən danışırdı ki, onun adamları eşitsin.

Əbih Sultan yəhərə qalxa-qalxa dedi:

– Yadında saxla ki, ixtiyar pişiyi şirə, quzunu canavara, milçəyi filə döndərir. O ixtiyar bu səfərdən sonra Qasım bəyi çoxdan gözlədiyimiz yüksək rütbəyə də çatdıra bilər.

– Allah ağzınnan eşitsin.

Amma Qasım bəyi fikir götürüb gedirdi. Osmanlı qoşunu Təbrizin qapısındadırsa, onda nə əmir rütbəsi olacaq, nə də başqa rütbə. Çünki hələ Əbih Sultan qoşunu yığasına, tə’lim keçəsinə, osmanlı qoşununa qalib gələsinə. Hamısı Qasım bəyə xam xəyal kimi görünürdü. Əbih Sultan qaranlıqda onu görməsə də bilirdi ki, axırda bu nəticəyə gələcək. Ona görə də dedi:

– Vəziyyətimiz çox ağırdı. Bunu yəqin ki, başa düşürsən. Amma sənin bu dəstən Rüstəm Mirzəni və məni qorumalıdır. Artıq ən yaxın adamlar satqın çıxıb. Düşmən tərəfə qaçıb. Sən olursan hökmdarın candarı. Bütün xəzinəni də sən qoruyacaqsan.

“Xəzinə” kəlməsini Əbih Sultan nahaq yerə çəkmədi. Həmin kəlmə öz işini gördü. Qasım bəyin ağzı sulandı. “Hökmdar getsə də, xəzinə ki, mənə qalacaq”-deyə fikirləşdi.

Rüstəm Mirzə göyün yeddinci qatından hamama enib qüsl eləyib çıxanda ona xəbər verdilər ki, əmir əl ümara Əbih Sultan üç yüz atlı ilə gəlib. Çağırmaqlarını tapşırdı. Əbih Sultan içəri girəndə o gülürdü.

– Eşitmisənmi, əmir əl ümara, Səmərqənd şahzadəsi Ömər şah quşxananın damından yıxılıb, canını tapşırıb. Əmir Teymur nəslindəki şahzadənin ölümünün gülünclüyünə bir bax.

Rüstəm Mirzənin qarşısında bütün ədəb qaydalarına əməl eləyib, tə’zimdən, duadan sonra onun söhbətinə qulaq asan Əbih Sultan zümrüd və firuzə ilə işlənmiş qızılı paltarının yaxasına baxdı. Bu dəqiqə ona lazım olan, o paltarın yaxalığından başlayan, danışdıqca tərpənən hülqumundan, vuran damarlardan yuxarıdakı baş idi.

– A

llah ona rəhmət eləsin. Xoşbəxtdir. Bir var qılıncla öləsən, bir var babası Miranşah kimi atdan yıxılıb dəli olub öləsən, bir də var quşlara tamaşa eləyəndə yıxılasan, Allahın qara camaata bəxş elədiyi əcəlnən öləsən. Bu doğrudan böyük xoşbəxtlikdi.

Rüstəm Mirzə özünü adil hökmdar sayırdı. Ona görə özündən belə müştəbeh idi ki, taxtda oturduğu beş ildə əmin-amanlıq hökm sürürdü. Bir-iki kiçik müharibə nəzərə-alınmasa o heç kimlə vuruşmamışdı. Bir qarış torpaq almamış, bir qarış torpaq verməmişdi. Bir bunu yaxşı bilirdi ki, onun taxtı tərəkəmə əmirlərin qılıncı üstündə dayanır və səltənətin ən böyük dirəyi Əbih Sultandır. Ona görə də onu həmişə gülə-gülə, şadşalayın qarşılayırdı. Amma bu dəfə onun sifətindəki ifadədən xoşu gəlmədi. Gözlərində təlaş, nəsə qeyri-müəyyən mənalar oxudu.

– Olmaya bəd xəbərlə gəlmisən?

– O xəbəri deməyə dilim gəlmir.

– De görüm. Bəd də olsa mən bilməliyəm, xoş da.

Əbih Sultan əlini döşünə qoyub geri basdı, başı qabağa əyildi. Elə bil Rüstəm Mirzə qarşısında baş əyməyə özü-özünü məcbur eləyirdi.

– Uğurlu Məhəmmədin osmanlı qancığından dünyaya gələn yetim küçüyü, Rum köpəyi Gödək Əhməd qoşun yığıb, üstümüzə gəlib!

– Necə?!

– Bəli, mənim şahım!

Rüstəm Mirzənin qırmızı yanaqlı çöhrəsi ağardı. Vəziyyətinin necə çıxılmaz olduğunu tez başa düşdü.

– Qoşunu haradadı? – O, ayağa qalxıb qılıncını qurşayırdı və qılıncı tutan əli əsirdi.

– Təbriz yaxınlığında.

– Tez olun, yığın əmirləri. Əlixanını yanıma çağırın.

– Əlixanı yoxdur. – Əbih Sultan çox arxayın, sakit səslə dedi.

– Necə yoxdu? Hansı cəhənnəmdədi?

– Qaçıb.

– Hara? – Rüstəm Mirzə təəccüblə soruşdu.

– Hara qaçacaq, qaynının yanına. Gödək Əhməd onun qaynı düşür də. Axı o, Uğurlu Məhəmmədin Təbrizdə qalan qızıyla evlənib. Əgər yadında varsa, mən o vaxt çox dedim onu yüksəltmək bizə xeyir gətirməyəcək. Bu da nəticəsi.

– Ax, əclaf! Yaxşı, o mənim əlimə düşər, onda bilərəm nə eləyərəm. Yığın əmirləri, indiyə kimi əmirlər məndən rəncidə düşüblər ki, niyə bizi müharibələrə aparmırsan. Bu da müharibə. İndi görüm nə eləyəcəklər. Tez ol çaparlar göndər, hər tərəfdən qoşun gəlsin. – O, dəlicəsinə nə qışqırırdısa, Əbih Sultan “baş üstə” deyirdi. Özü də elə sakit, elə arxayın deyirdi ki, sanki bununla qeyd eləmək istədiyi bir fikir idi: “Sən saydığını say, gör hələ Əbih Sultan nə sayacaq”.

– Böyük hökmdar, mən onların heç birinə inanmıram. Özümlə Qasım bəy Pərnakı gətirmişəm. Hökmdarı, xəzinəni, hərəmxananı qorumağı ona e’tibar eləməyi məsləhət görürəm. Yoxsa, bu vaxt hamının üzü bizdən dönüb. Elə bilirlər ki, Gödək Əhməd onlara xoşbəxtlik gətirib, Təbrizə girən kimi bir-bir çağırıb ən’am verəcək. Əvvəlcə sarayda satılan sahib xəbər olub. Osmanlı qoşunu Təbrizin iki-üç mənzilliyinə çatana qədər xəbər verməyib.

– O satqın necə oldu?

– Boğazına qızıl əridib özüm öz əlimlə tökdüm.

– Əhsən sənə. Yaxşı, Qasım bəyin belə sədaqətli olduğunu bilmirdim. Elə indi ona əmir rütbəsi verib, sahib xəbərin syurqalını ona bağışlamalıyıq.

Rüstəm Mirzə danışdıqca Əbih Sultanın gözləri onun boynundaydı. Gur qara saçları tökülmüş əzələli boynunda. O əzələlərə qılınc toxunmağına, o gözəl başı bu nəhəng bədəndən ayırmağa çox qalmayıb. Əynindəki yaxası və ətəkləri firuzə və zümrüdlə işlənmiş, qızıl saplarla toxunan xalatdan heyif, qanı onların üstünə töküləcək. Yox, əvvəlcə o xalatı soyundurmaq lazımdır, heyifdir, onun bir ilxı qiyməti var.

Qılıncının qəbzəsindəki almazlar nəyə desən dəyər. Bu daş-qaşları da itirmək heyifdi. Əvvəl onu xəzinəyə vermək lazımdır. Xəzinəni isə indidən gizlətmək lazımdır. Yoxsa, Gödək Əhmədin əlinə düşər.

Əbih Sultan Hülaki xanın Bağdadı almağını Fəzlüllah Rəşidəddinin “Cəmi ət təvarix” kitabından oxumuşdu. Hülaki xan monqol qoşunlarının başında Bağdadı alıb Abbasilərin axırıncı xəlifəsi Əl-Mühtəsimin sarayında oturub şərab içirdi. Məcburən özünə saqiyə çevirdiyi xəlifədən xəzinəsinin yerini soruşmuşdu. Xəlifə özünü itirir və cibindəki açarları çıxarır. Bu açarlar oturduqları otaqdakı iki böyük, yaxdan sandığın açarları imiş, o sandıqlarda da cəmi-cümlətanı on min dirhəm varmış.

Hülaki xan bir daha xəlifəyə təpinəndə o lap qorxuya düşür və onu sarayın həyətindəki böyük hovuza aparır. Gizlin bir yerdəki açarlarla açıb hovuzun suyunu qurudandan sonra Abbasilərin 550 il ərzində topladığı qızıllar monqolların əlinə keçir. Bu qızıl kərpicləri arabalara yığıb, bir ordunun müşayiəti ilə Azərbaycana gətirirlər. Amma üstündən əlli il də keçməmiş bu qızıllar yoxa çıxır. Hülakilərin xəzinəsində siçanlar oynayır.

Görünür, belə çətin vaxtlarda həmin qızılları veriblər, xəzinədarlar aradan çıxarıb. İndi Əbih Sultan da, xəzinədə nə varsa hamısını əkmək, gizlətmək, hesab kitablarını yandırmaq fikrinə düşmüşdü. Yoxsa Gödək Əhməd ayağını onun başına qoyub xəzinəni soruşacaq. Onda yalan danışacaq. Yalanı çıxmasın deyə, o kitablar ələ keçməməlidir, xəzinədar salamat qalmamalıdır, vəzir məhv olmalıdır.