Fərman quliyev
Yüklə 70,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "MBM", Bakı, 2006, 296 səh.
- ISBN 9952-29-018-7
- Ümumittifaq Çay və Subtropik Bitkilər Elmi-Tədqiqat Ġnstitutunda
- Ümumittifaq Bağçılıq və Sənaye Gülçülüyü Elm-Ġstehsalat Birliyində
- "Meyvəçilik və subtropik bitkilər"
- "Azersun Holding" ġirkətlər Qrupunun prezidenti Türkiyə və Azərbaycanda yaxĢı tamnmıĢ iĢ adamı, hömətli Abdolbari Goozal
- "Azersun Holding" ġirkətlər Qrupunun prezidenti Abdolbari Goozal bəyin Azərbaycana gəlməsi və yağ
- "Zeytun emalı fabriki"
- "Zeytun emalı fabriki"
- Xoş arzular, niyyətlər və uğurlarla
- "Azərbaycan Rcspublikası regionlarının sosial- iqtisadi inkiĢafı Dövlət Proqramı"
- U.K. Ələkbərova
| FƏRMAN QULĠYEV kənd təsərrüfatı elmləri dofetoru, professor
ZEYTUN (OLEA EUROPAEA) BITKĠSI
Bakı - 2007
Elmi redaktor: k.təs.e.d., prof. Z.M.Həsənov Rəyçilər: coğ.e.d., prof. B.Ə.ġəkuri, k.təs.e.n. C.S.Məmmədov
Redaktor: Hacı Etibar Əhədov
ZEYTUN (OLEA EUROPAEA) BĠTKĠSĠ "MBM", Bakı, 2006, 296 səh.
Kitabda qədim subtropik meyvə bitkisi olan zeytunun xalq təsərrüfatında əhəmiyyətindən, yetişdirilməsi tarixindən, becərilməsi, çoxaldılması və emalı texnologiyasından və s. bəhs olunur.
Kitab kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri, ali və orta məktəb müəllimləri, tələbələr, aspirantlar, həvəskar bağbanlar üçün nəzərdə tutulmuşdur.
ISBN 9952-29-018-7
© Fərman Quliyev "MBM" MMC Professor Fərman Ağadədə oğlu Quliyev 1937-ci
ildə Lənkəran rayonunda anadan
olmuşdur. 1959-cu
ildə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun aqronomluq fakültəsini bitirmişdir. 1961-1965-ci illərdə sabiq Ümumittifaq Çay və Subtropik Bitkilər Elmi-Tədqiqat Ġnstitutunda (Gürcüstan) elmi işçi işləmiş və orada aspiranturanı bitirmişdir. 1965-ci ildə kənd təsərrüfatı elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır. 1965-1967-ci illərdə sabiq Ümumittifaq Bağçılıq və Sənaye
vəzifəsində işləmişdir. 1968-1984-cü illərdə Azərbaycan Bağçılıq və Subtropik Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Lənkəran fılialının direktoru olmuşdur. 1984-1988-ci illərdə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun "Meyvəçilik və subtropik bitkilər" kafedrasının müdiri, 1988-2002-ci illərdə Azərbaycan MEA-nın Ginetika və Seleksiya İnstitutunun "Subtropik bitkilər" şöbəsinin müdiri işləmişdir. 1988-ci ildə kənd təsərrüfatı elmləri doktoru elmi dərəcəsi, sonralar professor elmi adı almışdır.
3 2002-ci ildən Lənkəran Dövbt Universitetində "Ġqtisadiyyat və aqrotexnologiya" kafedrasına rəhbərlik edir. Azərbaycan Respuhlikasının Əməkdar aqronomudur. Beynəlxalq EkoEnergetika Akademiyasımn həqiqi iizvü - akademiki seçilmiĢ və "XXI əsrin tanınmıĢ alimi" Bcynəlxalq diplomuna layiq görülmüĢdiir. Azərbaycan Çay Assosiasiyası İB-nin prezidenti və Azərbaycan Ekologiya və Ətraf Mühitə Nəzarət Mərkəzi İB- nin Lənkəran cənub regional departamentinin sədridir. Subtropik bitkiçilik sahəsində 220-dən çox elmi əsərin, o
badam, kivi, əncir və s. bitki sortlarının yaradıcılarındandır. Subtropik bitkilərin becərilməsi və ekologiyasınm elmi- praktik əsaslarını öyrənir və onların arealmın genişləndirilməsi qayğısına qalır. Onun çay, limon, naringi, portağal, qreypfrut, feyxoa, zeytun, kivi, innab, əncir,hadam, nəcib dəfnə və i.a. subtropik bitkilər, bir sıra dərman bitkiləri üzərində apardığı elmi- tədqiqat işlərinin nəticələri təsərrüfatlarda geniş tətbiq edilərək, ali məktəblərin tədris proqramlarına, tədris vəsaitlərinə daxil edimiş, xarici dillərə tərcümə olunmuşdur. Prof. F.A.Quliyevin elmi rəhbərliyi altmda Azərbaycanın və xarici ölkələrin müxtəlif elmi-tədqiqat və tədris müəssisələri üçün 15 aspirant və dissertant hazırlanır. Onlann bir qismi elmi dərəcələrini almışdır. Elmi əsərləri Azərbaycan, rus, fars, ingilis, çin, gürcü və s. dillərdə çap olunmuşdur.
4 ÖN SÖZ Müstəqil Azərbaycanın memarı, ümummilli lider Heydər Əliyevin respublikada böyük uğurla həyata keçirdiyi iqtisadi siyasət, islahatlar və özəlləşdirmə proqramı digər sahələrdə olduğu kimi kənd təsərrüfatının da inkişafı üçün böyük perspektivlər açmışdır. Azərbaycan Respublikasında sahibkarhğın inkişaf etdirilməsi və bu sahədə olan problemlərin həlli ilə bağlı son dövrlərdə möhtərəm Prezident Ġlham Əliyev cənablarının verdiyi sərəncam və fərmanlar isə mövcud imkanlann həyata keçirməsinə təminat vermişdir. Azərbaycanın təbii torpaq-iqlim şəraiti göstərir ki, strateji əhəmiyyətli bitkilərdən sayılan zeytunun yetişdirilməsi üçün böyük aqroiqlim potensialı vardır. Kitabm hazırlanmasında əsas məqsəd - Azərbaycanda ənənəvi zeytunçuluğu dirçəltmək, inkişaf etdirmək, milli zeytun yağını artırmaq, ölkə əhahsinin bu dietik, müalicəvi əhəmiyyətli yağa və digər zeytun məhsullarına ilbəil artmaqda olan ehtiyacını yerli istehsal hesabına təmin etmək üçün elmi-praktik əsaslandırılmasıdır. Bu kitab "Azersun Holding" ġirkətlər Qrupunun
sayəsində hazırlanmışdır. Kitab zeytun məhsulu istehsalı və emalı ilə məşğul olanlara, həmçinin bu sahənin mütəxəssislərinə, həvəskar bağbanlara və geniş oxucu kütləsinə sadə açıqlamalarla izah edən şəkildə stolüstü vəsait kimi istifadə edilmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. "Azersun Holding" ġirkətlər Qrupunun prezidenti Abdolbari Goozal bəyin Azərbaycana gəlməsi və yağ sektoruna investisiya qoyması nəticəsində bitki yağlarınm istehsalı baĢlanmıĢdır. İlk əvvəl soya, günəbaxan, qarğıdalı yağları istehsal olunurdusa, 2002-ci ildən etibarən "Zeytun emalı fabriki"nin də qurulması ilə zeytun da emal olunmağa və onların müxtəlif məhsullarının hazırlanmasına başlandı. 5
"Azersun Holding" Şirkətlər Qrupuna daxil olan "Zeytun emalı fabriki" fəaliyyəti ib Azərbaycanda zeytun bitkisi, zeytunçuluq özünün ikinci həyatını yaşamağa başladı. Bu prosesdə "Zeytun emalı fabriki" tərəfindən həyata keçirilən zeytun meyvələrinin toplama kampaniyalarının rolu çox böyükdür. "Zeytun emalı fabriki" 2002-ci ildən bu ana hər il əhalidən sərfəli şərtlərlə zeytun meyvələri qəbul edərək onları yağ istehsalı prosesinə cəlb etmək kampaniyası artıq ənənə halını almışdır. Fabrik əhalinin topladığı zeytun meyvələrini qəbul edərək, xammal kimi etməklə ölkə iqtisadiyyatına səmərə verir. Kampaniyalar insanların maddi gəlir əldə etməklərinə kömək göstərməklə birlikdə onların həyətlərdə, bağçalarda və bağlarda sahibsiz qalan zeytun ağaclanna qayğı göstərmələrini də stimullaşdırır. Bu da ətraf mühit, təbii sərvətlərin istifadəsinə və yaşıllıq örtüylərinin qorunmasına səbəb olur. Bundan əlavə fabrik Dübəndidə 14-15 hektar torpaq sahəsi alaraq zeytun bağı salmış və burada 2500-dən çox zeytun ağacı əkib və becərir. Əhalinin sağlamlığına həssas yanaşan qida sənayesi şirkətlər qrupu olaraq "Azersunq Holding", eyni zamanda insanların sağlam ətraf mühitdə yaşamalarının da qayğısına qalır. Müasir texnologiyaya malik "Zeytun emalı fabriki"ndə Türkiyədən gətirilmiş zeytun emalı avadanlığı quraşdırılmışdır. Burada müasir texnologiyadan istifadə edilərək insan əli dəymədən zeytun yağı emal olunur. Zeytunçuluq sahəsinə qayğı ilə yanaşan, maddi mənfəət əldə edilməsindən daha çox sosial məsuhyyət hissinə üstünlük verən Abdolbari Goozal bəy bu sahənin gündəmə gəlməsinə və gələcəkdə daha da inkişaf etməsinə səbəb ola biləcək bir kitabın mövcudluğunu zəruri hesab edərək, bu kitabm ərsəyə gəlməsində öz köməyini əsirgəməmişdir.
"Azersunq Holding"
6 Müəllifdən Xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin layiqli davamçısı, Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin 11 fevral 2004-cü il tarixli 24 saylı Fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Rcspublikası regionlarının sosial-
Azərbaycan Resublikasında regionların sərvətlərindən və təbii şəraitindən səmərəli istifadə etməklə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalını artırmaq, qeyri-neft sənaye sahələrini, o cümlədən emal sənayesinin, xidmət və digər infrastruktur obyektlərinin, turizmin inkişafını təmin etmək, məşğulluğun səviyyəsini yüksəltmək və əhalinin güzəranını daha da yaxşılaşdırmaq kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələləri qarşıya qoymuşdur. Bu baxımdan böyük aqroiqlim potensialına və təbii ehtiyatlara malik olan Azərbaycan respublikasında hər bir iqtisadi və inzibati rayonların aqroiqlim şəraitindən düzgün və səmərəli istifadə olunması, yeni
torpaq sahələrinin mənimsənilməsi, kənd təsərrüfatı bitkilərinin onlarm aqrobioloji xüsusiyyətlərinə daha uyğun
olaraq yerləşdirilməsi, məhsuldarlığın və onun keyfiyyətinin yüksəldilməsi işində ərazinin iqlim ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə edilməsi tələb olunur. Kitabın hazırlanmasında əsas məqsəd-Azərbaycanda ənənəvi zeytunçuluğu dirçəltmək, inkişaf etdirmək, milli zeytun yağı istehsalını artırmaq, ölkə əhalisinin bu dietik, müalicəvi əhəmiyyətli yağa və digər zeytun məhsullarına ilbəil artmaqda olan ehtiyacını yerli istehsal hesabına təmin etmək üçün elmi- praktik əsaslandırmaqdır. Kitab ali məktəblərdə aqronomluq və meyvəçilik ixtisasları üzrə təhsil alan tələblərə və magistrantlara, aspirantlara zeytun məhsulu istehsalı və emalı ilə məşğul olanlara, həmçinin bu 7
sahənin mütəxəssislərinə, həvəskar bağbanlara və geniş oxucu kütləsinə sadə açıqlamalarla izah edilən şəkildə mizüstü vəsait kimi istifadə edilmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Müəllif bu sahədə tədqiqatlarm aparılmasında köməklik göstərdiklərinə görə Azərbaycan MEA-nın Genetika və Seleksiya (indiki Genetik Ehtiyatlar) İnstitutunun işçilərinə - mərhum professor Ġ.M. Axundzadəyə rəhmət diləyir, b.e.n. S. Hüseynovaya, e.i. R.Ə.Əsgərovaya, b.e.n. N.Ə.Həsənova, b.e.n. N.Ġ.Axundovaya öz səmimi təşəkkürünü bildirir. Müəllif həmçinin bu kitabın ərsəyə çıxmasında, etdikləri qiymətli təkliflərinə görə akad. U.K. Ələkbərova, prof. Z.M.Həsənova, prof. B.Ə.ġəkuriyə, k.t.e.n. C.ġ. Məmmədova minnətdarlığını bildirir.
8
Mündəricat
Ön söz ................................................................................. 5 Müəllifdən ........................................................................... 7 Fəsil I. Zeytun haqqında məlumatlar .................................. 9 Zeytunun əhəmiyyəti ......................................................... 9 Zeytunun coğrafı yayılması və istehsalı ........................... 16 Azərbaycanda zeytunun qısa becərilməsi tarixi ................ 20 Zeytunun qısa botaniki morfoloji xüsusiyyətləri ............. 27 Zeytunun qısa bioloji xüsusiyyətləri ................................. 34
Azərbaycanın təbii torpaq - iqlim şəraiti . . . .................... 52 Abşeron bölgəsi . ... ............................ . ...... .................... JJ
Gəncə-Qazax bölgəsi ........................................................ 59 Şirvan bölgəsi .................................................................. 60 Mil-Qarabağ bölgəsi ......................................................... 64
perspektiv formaları, onların qısa aqrobioloji xüsusiyyətləri ................................................. 70 Azərbaycan xaricdən introduksiya olunmuş
sortlar.................................................................................71 Azərbaycanın yerli sortları ............................................... 82 Azərbaycanda alınmış perspektiv formalar ..................... 89
materiallarının yetişdirilməsi texnologiyası...................... 94 Zeytun tingliyi................................................................... 94 Tingliyin əsas şöbələri ..................................................... 95 Tinglik üçün yerin seçilməsi ............................................. 96 Tinglik torpağının hazırlanması və gübrələnməsı sistemi ............................................................................... 96 Calaqaltıların yetişdirilməsi ............................................. 98 Calaqaltıların seçilməsi və toxum tədarükü ...................... 98 Səpinqabağı toxumların hazırlanması, səpin və səpinə xidmət ................................................................... 99
293
Tingliyin birinci tarlası. Calaqaltı toxumcaların əkilməsi ........................................................................... 104 Tingliyin ikinci tarlası. Cırlara calaq vurulması ............. 105 Tingliyin üçüncü tarlası .................................................. 112 Tingliyin dördüncü tarlası ............................................... 112 Tingliyin beşinci tarlası .................................................. 114 Zeytun bitkisinin çoxillik çilinglərlə çoxaldılması ... .114 Yaşıl və yarım oduncaqlaşmış qələmlərlə (çilinglərlə) çoxaldılması ............................................... 115 Zeytun kök pöhrələri ilə çoxaldılması ........................... 121 Əkın materiallarının çeşidləşdirilməsi, bağlanması (dəstələnməsi) və nəql edilməsi .................... 125
Sahənin seçilməsi ........................................................... 127 Sahənin bölünməsi ......................................................... 131 Sahənin hamarlanması ................................................... 134 Torpağın əkinqabağı hazırlanması ................................. 135 Əkin sxemi və tinglərin əkilməsi .................................... 137 Küləkdən mühafızə edən meşə zolaqlannın salınması ........................................................................ 141
Cərgəarası torpaqların saxlanması ................................. 146 Zeytun bağının suvarılması rejimi ................................. 149 Zeytun bağının gübrələnməsi sistemi .............................. 157 Zeytun ağaclarına forma verilməsi və budanması...........159
xəstəlikləri, onlara qarşı mübarizə tədbirləri .................. 167 Zərərvericilər və onlara qarşı mübarizə .......................... 168 Xəstəliklər və onlara qarşı mübarizə .............................. 176
emal olunması ................................................................. 179 Zeytun meyvələrinin yığılması ...................................... 179 Yaşd zeytunun konservləşdirilməsi ............................... 181 Qara zeytunun konservləşdirilməsi ................................. 187 Yetişmiş və yarıyetişmiş zeytun meyvələrinin şorabaya qoyulması......................................................... 188 294
Yetişmiş zeytunun quru duzlanması ............................... 189 Zeytun meyvələrindən yağ emalı .................................... 192
inkişaf etdirilməsi perspektivliyi .................................... 195 Azərbacanda zeymn bitkisinin inkişaf etdirilməsinin perspektivliliyi ................................................................ 195 İranın Dəşti Muğanda zeytun bitkisinin coğrafi tədqiqat və inkişaf etdirilməsi perspektivliyi .................. 204
Azərbaycan dilində ......................................................... 216 İngilis dilində .................................................................. 233 Rusdilində ...................................................................... 247 Fars dilində .................................................................... 265 Əlavələr ........................................................................... 285 Ədəbiyyat ....................................................................... 291 Mündəricat ..................................................................... 293
295
FƏRMAN AĞADƏDƏ oğlu QULĠYEV
ZEYTUN (OLEA EUROPAEA) BĠTKĠSĠ
Yığılmağa verilmişdir: 05.01.2007 Çapa imzalanmışdır: 10.03.2007 Tiraj: 500 şərti çap vərəqi 18.5 "MBM" nəşriyyatında çap olunmuşdur F.Ağayev, 14. Tel: 439 75 06 Yüklə 70,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|