mühüm xüsu.siyycythriıubn
biri
də tədqiqat predmetinin və praktik fəaliyyətinin çoxpianlı
olmasıdır. Ali məktəb pedaqogikasının predmetinin çoxpianlı
olması ali təhsil müəssisələrinin müxtəlifliyi, peşə və ixtisasların
geniş spektri, hər bir ali təhsil müəssisəsində pedaqoji prosesin
özünəməxsus şəkildə qurulması, tərbiyə prosesinin ali məktəbin
profilinə uyğunlaşdırılması və şairədən irəli gəlir.
Əlbəttə, bu heç də ali məktəb pedaqogikasının peşələr üzrə
(məsələn, tutaq ki, mühəndis hazırlığı pedaqogikası və s.) sahələrə
ayrılmasına gətirib çıxarmamalıdır. Ali məktəb pedaqogikası,
sadəcə olaraq, ali təhsilli mütəxəssis hazırlığının səmərəli yol və
vasitələrini deyil, ali təhsil müəssisələrində pedaqoji prosesin
ümumi qanunauyğunluqlarını aşkarlamah, bu istiqamətdə pedaqoji
fəaliyyətin müvəffəqiyyətini təmin edən ümumi prinsipləri işləməli,
səmərəli fəaliyyət növləri müəyyənləşdirməli, bu sahədə qabaqcıl
təcrübəni öyrənməli və ümumiləşdirməlidir.
Orta məktəbdən fərqli olaraq, ali təhsil müəssisələrində
praktikanın,
xüsusən
də
istehsalat
praktikasının
rolu
əvəzedilməzdir. Ali təhsil müəssisələrində praktika ümumtəhsil
məktəbindən fərqli olaraq,
çoxcəhətlidir.
Orta məktəbdə praktika
daha çox biliklərin möhkəmləndirilməsinə yönəldiyi halda, ali
təhsil müəssisələrində praktika mütəxəssis hazırlığının üzvü tərkib
hissəsidir və bu səbəbdən də son dərəcə müxtəlif istiqamətləri
(müəllim hazırlığı, həkim hazırlığı, mühəndis hazırlığı və s.) əhatə
edir.
Ali təhsil sistemində praktikanın həlledici mövqeyi - ali
məktəbin həyatla, cəmiyyət quruculuğu ilə, bazar iqtisadiyyatı ilə
əlaqəsinin təzahürüdür. Bu əlaqə həm də ölkə
28
iqtisadiyyatının ali təhsil qarşısında qoyduğu qlobal vəzifələrin
yerinə yetirilməsinə istiqamətlənir.
Ciddi və məqsədəuyğun surətdə təşkil olunmuş istehsalat
praktikası ali məktəbin çoxcəhətli və müxtəlif istiqamətli
fəaliyyətinin keyfiyyət göstəricisidir. Ali məktəbin mütəxəssis
hazırlığı sahəsində qazandığı uğurlar
istehsalai praktikcisımn
təşkilindən çox asılıdır: istehsalat praktikası, hər şeydən əı»ı>ə/,
tələbəyə gələcək ixtisası ilə daha dərindən tanış olmağa imkan verir,
ikincisi,
tələbənin seçdiyi peşə-ixtisas istiqamətində praktik bilik,
bacarıq və vərdişlər qazanması üçün əlverişli şərait yaradır;
üçüncüsü,
ali təhsil prosesində qazanılmış nəzəri bilikləri
möhkəmləndirir və dərinləşdirir;
dördüncüsü,
tələbədə seçdiyi
peşəyə daha dərin maraq və məhəbbət formalaşdırır;
beşincisi,
tələbə istehsalat prosesinin qanunauyğunluqları və insanlar arasında
istehsal münasibətləri haqqında aydın təsəvvürlər əldə edir;
altıncı,
istehsalat praktikasında tələbə Öz qüvvə və imkanlarını sınayır,
təşkilatçılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək imkanı əldə edir.
Adaptasiya dövründə təcrübəçi tələbənin şəxsiyyətində
özünəməxsus «yenidən qurulma» prosesi baş verir: o, əmək
kollektivinə daxil olur, müvafiq müəssisənin istehsal prosesində öz
yerini və rolunu müəyyən edir, yen münasibətlər formalaşır, əmək
kollektivinin üzvünə çevrilir. Əsasən nəzəri biliklər ehtiyatına
malik olan təcrübəçi tələbə tədricən əmək prosesinin fəal üzvünə
çevrilir, ali məktəbdə qazandığı bilikləri tətbiq etməyi öyrənir,
istehsalla bağlı xüsusi bacarıq və vərdişlər qazanır.
Bütün bunlar bir daha sübut edir ki, ali təhsilli mütəxəssis
kadrlarının hazırlığında təcrübənin rolu çox böyükdür. Bununla
əlaqədar olaraq, ali məktəb pedaqogikası ali məktəbdə praktikanın
növləri, təşkili formaları, tələbənin mütəxəssis kimi formalaşması
qanunauyğunluqlarını öyrənir, müxtəlif peşələrin professioqramını
tərtib edir, konkret mütəxəssis üçün zəruri keyfiyyətləri
müəyyənləşdirir və ali məktəbdə pedaqoji prosesin, xüsusən də
praktikanın təşkili zamanı bütün bunları əsas götürür.
29
Aydındır ki, ali məktəbə daxil olan gənclər müxtəlif
ixtisas-peşə sahələrinə marağı olan, xüsusi qabiliyyətləri ilə seçilən
adamlardır. Məhz ali 'məktəbdə ixtisasla bağlı qabiliyyətlərin daha
artıq inkişafının təmin edilməsi məqsədi aparıcıdır. Bu məqsəd isə
təlim
prosesinin
məqsədəuyğun
və
effektiv
surətdə
fərdiləşdirilməsini, peşə-ixtisas hazırlığını fərdi plan və qrafik
əsasında qurmağı tələb edir. Ali məktəbdə təlimin fərdiləşdirilməsi
tələbələri müvafiq kafedraların elmi- tədqiqat işlərinə cəlb edilməsi
ilə sıx bağlıdır. Bu da tələbədə yaradıcılıq qabiliyyətlərinin
təşəkkülünə imkan yaradır. Elmi- tədqiqat işlərinə qoşulan tələbədə
elmi təfəkkür və tədqiqatçılıq qabiliyyəti formalaşır.
Ali məktəbdə təlimin fərdiləşdirilməsində məqsəd gələcək
mütəxəssisin müvafiq qabiliyyətlərinin inkişafım səmərəli,
məqsədyönlü təmin etməkdən ibarətdir. Bu, ictimai həyatda,
istehsal prosesində, elmi-tədqiqat işlərində uğur qazanmağın əsas
yoludur. Unutmaq olmaz ki, peşə qabiliyyətlərinin inkişaf
səviyyəsinin ən etibarlı kriteriyası - seçilmiş peşə sahəsində
səmərəli fəaliyyətdir. Bu isə hər bir tədris ilində, bütövlükdə ali
məktəbdə təhsil müddətində tələbənin bütün fəaliyyətinin diqqətli
təhlilini və diferensial qiymətləndirilməsini tələb edir.
Digər tərəfdən, peşə bacarığının strukturuna şəxsiyyətin
psixoloji hazırlığından (tələbələrin maraq və meyliləri,
dünyagörüşü və s.), bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnmənin fərdi
formalarından tutmuş, bu və ya digər fəaliyyətin icrası yollarına
qədər bir sıra keyfiyyətlər daxildir. Bunlar da tələbənin peşəyə
hazırlıq səviyyəsinin komponentləri kimi özünü göstərir.
Bu komponentləri nəzərə alaraq tələbənin bu və ya digər
praktik fəaliyyət növünə hazırlıq səviyyəsini müəyyənləşdirmək
məqsədilə «sərbəst xarakteristikalar)) metodundan istifadə olunur.
Bu halda tələbənin fərdi keyfiyyət və xüsusiyyətləri bir sıra
kompetent şəxslər (dekanlar, kafedra müdirləri, aparıcı müəllimlər
və s.) tərəfindən biri-birindən asılı olmayaraq qiymətləndirilir və
sonda ümumiləşdirilir.
Ali məktəb pedaqogikası məktəb pedaqogikasından təlim
prosesinin təşkili formalarına görə də seçilir. Belə ki. ali məktəbdə
müstəqil işlərə daha artıq yer ayrılır. Bu, ali məktəbin yüksək
səviyyədə ixtisaslaşmış mütəxəssis hazırlamaq funksiyasından irəli
gəlir.
Tələbə müstəqil işləri təkcə həcminə görə deyil, keyfiyyətinə
görə də şagird müstəqil işlərindən seçilir. Orta məktəbdə şagirdlər
bazis bilikləri əsasən dərsdə müəllimin rəhbərliyi altında
mənimsəyirlər. Müstəqil işlər şagirdin sinifdə qazandığı bilik və
bacarıqların möhkəmləndirilməsinə, habelə sinifdə icrası mümkün
olmayan tapşırıqların yerinə yetirilməsinə həsr olunur.
Ali
məktəbdə
müstəqil
iş
formaları
tələbələrdə
təşəbbüskarlığın, şüurluluq və fərdi imkanlarının inkişafına
qüvvətli təkan verir. Tələbə zəruri bilikləri müstəqil surətdə əldə
edir, ixtisasa uyğun lazımi təcrübəni mənimsəyir və bu yolla
konkret peşəyə yönəlir. İnformasiyaların, biliklərin müstəqil
axtarışı - təlim fəaliyyətinin səciyyəvi xüsusiyyətidir. Ali məktəbdə
məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil təşkil olunmuş ləlim prosesi,
həm də tələbənin müxtəlif məzmunlu müstəqil işlərinin,
özünütəhsilin
vəhdəti
kamil
mütəxəssis
şəxsiyyətinin
formalaşmasını təmin edir. Müstəqil işləmək bacarığının əsası orta
məktəbdə qoyulur, ali məktəbdə isə tələbənin özünütəhsil səyləri
artır, müstəqil işləmək bacarıqları daha da təkmilləşir.
Ali məktəb pedaqogikası müstəqil işləri müəyyənləşdirərkən
tələbənin hansı kursda oxuduğunu da nəzərə almalıdır. Məsələn,
birinci və ikinci kurslarda tələbənin müstəqil işi əsasən mühazirə
mətnləri üzərində aktiv işi əhatə edir {mühazirə materialı
mənimsəmək, mövzu üzrə əlavə mənbələri öyrənmək və s.).
Seminar, laborator və praktik məşğələlərə hazırlıq (məruzə
hazırlamaq, şifahi çıxış üçün tezislər yazmaq, müxtəlif tapşırıqları
icra etmək, məsələ həlli, hesablama-qrallk işlər, xarici dilin
öyrənilməsi ilə bağlı işlər və s.) aşağı kurslarda geniş istifadə olunan
müstəqil iş formalarıdır. Kollekvium, zaçot və imtahanlara hazırlıq
da bu qəbildən olan işlərdir.
Yuxarı kurslarda müstəqil iş daha mürəkkəb, ən başlıcası,
yaradıcı xarakter daşıyır. Ilk mənbələrin dərindən
31
öyrənilməsi, arxiv materialları və sənədlər üzərində iş, kurs
layihələrinin hazırlanması, buraxılış işlərinin yazılması və s. yuxarı
kurs tələbələrinin icra etdiyi müstəqil işlərin formalarıdır.
Tələbə müstəqil işi ali təhsil müəssisəsində pedaqoji
prosesin bütün mərhələlərinə və struktur elementlərinə nüfuz
etməlidir. Birinci kursdan başlayaraq son kursa qədər, istisnasız
olaraq, bütün tələbələr müstəqil işlərə cəlb olunmalıdır.
Ali
məktəb
pedaqogikasının
özünəməxsus
xüsusiyyətlərindən biri də tələbələrin biliyinin yoxlanılmasının
Dostları ilə paylaş: |