Fesil indd
Yüklə 2,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2 Rifah və həyat standartları 3.2.1 Rifah məfhumu
- 3.2.2 Həyat standartları və onun indikatorları
- Cədvəl 1. Həyat standartlarnn ölçülməsi: Məqsədlər və araşdrma alətləri Məqsədlər İndikatorlar Alətlər
- Siyasətin analizi
- Determinantlarn müəyyənləşdirilməsi
81 3.2 Rifah və həyat standartları 3.2.1 Rifah məfhumu Rifah anlayışı, fərdlərin layiqli gəlir səviyyəsinə sahib olduğu, fizioloji tələbatları ilə yanaşı sosial və mədəni ehtiyaclarının da ödəndiyi inkişaf etmiş cəmiyyəti ifadə edir. Buna müvafiq olaraq, rifah dövləti də ictimai mənafeyi ön planda tutan, bazar iqtisadiyyatına əsaslanan bir anlayışı təmsil edir. Sosial rifah dövlətinin başlıca məqsədləri aşağıdakılardır: - bütün ölkə vətəndaşları üçün minimum yaşayış səviyyəsini və standartla- rını təmin etmək; - gəlirlərin ədalətli bölgüsünə nail olmaq; - ictimai mal və xidmətlərin təklifini artırmaq və bunun davamlılığını təmin etmək; - regional qeyri-tarazlıqları aradan qaldırmaq; - iqtisadi qeyri-stabilliklərin qarşısını almaq; - imkan bərabərliyini təmin edərək fərdlərə maksimum seçim azadlığı vermək və s. Ümumiyyətlə, rifah dövləti anlayışında dövlət mənzil, səhiyyə, təhsil, iş və s. ictimai tələbatların təmin edilməsindən məsuldur. Yuxarıda da qeyd edil- diyi kimi, sosializmdən fərqli olaraq rifah dövlətində ictimai tələbatlar sərbəst rəqabətə əsaslanan bazar iqtisadiyyatı və özəl mülkiyyətin toxunulmazlığı şəraitində böyük büdcə xərcləri vasitəsi ilə və hətta bəzi fəaliyyətlər birbaşa dövlətə məxsus müəssisələr vasitəsilə təmin olunur. Rifah səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün dövlətin əlində bir sıra alətlər möv- cuddur: - artan dərəcəli vergiləndirmə; - sosial müdafiə və işsizlik müavinətləri; - kənd təsərrüfatı istehsalçılarını dəstəkləmə siyasətləri; - ödənişsiz və ya aşağı qiymətlərlə təhsil; - səhiyyə, mənzil kimi ictimai infrastruktur investisiyaları və s. Burada büdcə xərcləri ilə iqtisadi artım arasındakı əlaqənin yönünə dair iki fərqli yanaşmanın mövcudluğundan da qısaca bəhs etmək yerinə düşər. Daha əvvəl də bildirdiyimiz kimi, Keynsçi yanaşmada dövlət xərcləri ekzogen amil kimi iqtisad artımın səbəbi rolunda çıxış edir. Yəni, dövlət xərcləri sayəsində tələbi canlandırmaqla iqtisadi artımın stimullaşdırılması hədəflənir. “Vaqner qa- nunu” olaraq məşhurlaşan alternativ yanaşmaya görə isə dövlət xərcləri endogen dəyişəndir. Belə ki, rifah dövləti anlayışına uyğun olaraq, iqtisadi artım tempi özündən daha yüksək nisbətdə büdcə xərclərinin artmasına yol açır. 82 3.2.2 Həyat standartları və onun indikatorları Həyat standartları insanların gəlir səviyyəsi, yığımları, istehlak xərcləri içərisində qeyri-ərzaq mallarının xüsusi çəkisi, səhiyyə xidmətlərindən istifadə səviyyəsi və s. kimi olduqca müxtəlif amillərlə birbaşa əlaqəlidir. Bu baxımdan həyat standartları ölçülərkən ayrı-ayrı məqsədlər ön plana çıxır. Məqsədlərin müxtəlifliyi araşdırılan indikatorların və istifadə edilən alətlərin də sayının artmasına səbəb olmuşdur. Cədvəl 1-də həyat standartlarını ölçmək üçün qarşıya qoyulan məqsədlər və bunlara müvafiq olaraq istifadə edilən alətlər öz əksini tapmışdır. Göründüyü kimi, həyat standartlarının ölçülməsi məqsədilə əsasən dörd araşdırma alətindən istifadə edilir: - Ev təsərrüfatı sorğu anketi: Bu anketlə məlumatlar ev təsərrüfatlarından və individual kanallardan əldə edilir. Məlumatlar ev təsərrüfatlarının iqtisadi fəaliyyət növləri (kənd təsərrüfatı və ev təsərrüfatı müəssisələri) ilə əlaqədardır. - İctimai sorğu anketi: Ev təsərrüfatlarının fəaliyyət göstərdiyi iqtisadi mühitlə əlaqədar (mövcud xidmətlər, iqtisadi fəaliyyətlər, bazarlara giriş, sosial kapital və s.) məlumatlar toplanılır. - Qiymət sorğu anketi: Ev təsərrüfatlarının həyat standartlarına təsir edən Cədvəl 1. Həyat standartlarnn ölçülməsi: Məqsədlər və araşdrma alətləri Məqsədlər İndikatorlar Alətlər Fərdi və ev təsərrüfatlarnn rifahnn ölçülməsi • Səviyyələr, bölgü və korrelyasiyalar • İstehlak • Gəlir • Sərvət, yğm • İnsan kapital • Antropometriya • Ev təsərrüfat sorğu anketi • Qiymət sorğu anketi Siyasətin analizi • Dövlət xərclərindən/ proqramlarndan faydalananlar • Dövlət xərclərinin/ proqramlarnn təsiri • Təklif edilən xidmətlər • Xidmətlərin keyfiyyəti • Xidmətlərin qiyməti • İqtisadi siyasətlərin effekti • Xidmətlərdən istifadə • Xidmətləri və transfertləri alanlar • Xidmətlərin maliyyəti • Siyasətlərin təsiri • Ən yaxn xidmətə olan məsafə • Təmin edilən xidmətlərin çeşidi • İşçi, büdcə, digər daxilolmalar • Sektorlararas xalis transfertlər • Ev təsərrüfat sorğu anketi • İctimai sorğu anketi • İmkanlar sorğu anketi • Qiymət sorğu anketi
• Müşahidə edilən nəticələrin ortaya çxma səbəbləri • Ev təsərrüfatlarnn davranşna təsir edən amillər • Ev təsərrüfatnn tərkibi, insan kapital, rifah, əldə edilə bilən xidmətlər və s. • Ev təsərrüfat sorğu anketi • İctimai sorğu anketi • İmkanlar sorğu anketi • Qiymət sorğu anketi Mənbə: Scott, K., Steele, D. & Temesgen, T. (2005). Living Standards Measurement Study Surveys, Household Sample Surveys in Developing and Transition Countries, United Nations. Yüklə 2,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|