88
Ev təsərrüfatlarının 25%-nin (4-də 1-nin) yoxsul olmasına baxmayaraq,
yoxsul ev təsərrüfatı daha geniş (7 nəfər) olduğu üçün əhalinin yoxsulluq nisbəti
də yüksəkdir (37%).
Sonda yoxsulluğun intensivliyini və ÇYİ-ni hesablayırıq:
3.3.3
Yoxsulluq səviyyəsinin azaldılması siyasətləri
Müxtəlif ölkələrdə fərqli şəkillərdə təzahür edən yoxsulluğun başlıca
səbəbləri sırasında iqtisadi, siyasi, sosial amillərlə yanaşı ətraf mühit və coğrafi
xüsusiyyətlər də qeyd edilir. Yoxsulluq səviyyəsinin azaldılması istiqamətində
həyata keçirilən siyasətlərin effektivliyi yoxsulluğun səbəblərinin düzgün diaq-
nozundan birbaşa asılıdır.
Adətən yüksək səviyyəli yoxsulluq aşağı iqtisadi artım tempi və gəlirlərin
bölgüsündə ciddi bərabərsizliklərlə birlikdə müşahidə edilir. Ona görə də daya-
nıqlı və əlverişli makroiqtisadi mühitin mövcudluğu iqtisadi inkişafla yanaşı,
yoxsulluq səviyyəsinin ixtisarı baxımından da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu
çərçivədə makro səviyyədə üç göstəriciyə xüsusi diqqət yetirilir: qiymət stabil-
liyi, tam məşğulluq və xarici sektorun balansı (tədiyyə balansı). Ənənəvi siyasət
alətləri rolunda isə fiskal, monetar və valyuta məzənnəsi siyasətləri çıxış edir.
Çoxfaktorlu yoxsulluq nöqteyi-nəzərdən qeyd etmək lazımdır ki, makroiqtisadi
siyasətlər gəlirlərin bölgüsü nümunəsində olduğu kimi mikro təsirlərə də sahib-
dir və ya əksinə, mikro səviyyədə fəaliyyətlər (məsələn, mikromaliyyələşmə)
makro səviyyədə də öz təsirlərini büruzə verir.
Valyuta məzənnəsi, inflyasiya səviyyəsi və faiz dərəcələrinin yoxsulluğa
təsiri düzgün qiymətləndirilməlidir. Belə ki, real valyuta məzənnəsi ölkənin
rəqabət qabiliyyətinə və buradan da iqtisadi artım tempinə (o cümlədən, investisi-
ya qoyuluşlarına, məşğulluğa, kredit bazarına), dolayısilə yoxsulluq səviyyəsinə
təsir göstərir. Eyni zamanda, real valyuta məzənnəsinin dəyişməsi (məsələn, de-
valvasiya) yoxsulluq üzərində ərzaq qiymətləri, real əməkhaqqı səviyyəsi və s.
formasında birbaşa təsirlərə də malikdir.
Digər tərəfdən, yoxsul insanların gəlirləri əsasən sabit olduğu üçün, yüksək
inflyasiya “inflyasiya vergisi” formasında onların real gəlirlərinin azalmasına yol
açır. Nəzərə almaq lazımdır ki, yüksək inflyasiya şəraitində əməkhaqqı səviyyəsi
əksər hallarda ümumi qiymətlərlə müqayisədə daha aşağı templə artır. Yüksək
inflyasiya iqtisadiyyatda qeyri-müəyyənliklərin və risklərin artmasına, nəticədə
investisiya qərarlarının ertələnməsinə və məşğulluq artımının məhdudlaşmasına
səbəb olur. Həmçinin, yüksək gəlirlilər inflyasiya effektini alternativ maliyyə
� � ∑ �
�
�
�
�
���
� ∑ �
�
�
���
⁄
� ����� � �� ��� � ��
⁄
� ����
��� � � � � � ���� � ���� � ����
89
alətləri vasitəsilə kompensasiya edə bildiyi halda, adətən aşağı gəlirlilər bu im-
kanlardan məhrum olduqları üçün gəlirlərin bölgüsü daha da pisləşir.
Nəhayət, yoxsul təbəqə üçün faiz dərəcələrinin məqbul səviyyədə qorun-
ması və kreditlərə əlyetərliliyin təmin olunması zəruridir ki, bu çərçivədə kom-
mersiya bankları, mikromaliyyə institutları və bank olmayan kredit təşkilatları
mühüm rol oynaya bilərlər:
- Kommersiya bankları: Əhalinin geniş təbəqəsinin maliyyə vəsaitlərinə
əlçatanlığının təmin olunması, bank filiallarının bütün bölgələri əhatə etməsi
yoxsulluq səviyyəsinin azaldılması baxımdan olduqca vacibdir və bir sıra
ölkələrdə aparılan empirik araşdırmalar göstərir ki, kiçik həcmli kreditlərin geri
qaytarılma ehtimalı böyük həcmli kreditlərdən daha yüksəkdir.
- Mikromaliyyə institutları: Kiçik sərmayə şəklində təmin edilən mikrokre-
dit, yoxsulluğun azaldılmasında, xüsusilə qadın yoxsulların rifah səviyyələrinin
artırılmasında effektiv bir vasitədir. Mikrokreditlər yolu ilə təşəbbüskarlıq ru-
huna sahib olan, ancaq sərmayəsi olmayan yoxsullara daha sadə şərtlərlə ki-
çik miqyasda kredit verilməkdə və beləcə yoxsullar istehsalçı hala gətirilərək
gəlirləri artırılmaqdadır.
- Bank olmayan kredit təşkilatları: Əsas müştəri təbəqəsini kiçik sahib-
karlar və kənd təsərrüfatı istehsalçıları təşkil etdiyi üçün bank olmayan kredit
təşkilatları yoxsulluğun ixtisarında əsas vasitələrdən biri kimi diqqəti cəlb edir.
Dövlət vergi, sosial müdafiə, sosial yardım, səhiyyə və təhsil kimi sahələrdə
həyata keçirilən tədbirlər vasitəsilə milli gəlirin təkrar bölgüsü prosesində fəal
iştirak edir. Həmçinin, fürsət bərabərliyinin təmin edilməsi, yoxsul qrup və
fərdlərin cəmiyyətdən təcridinin qarşısının alınması, bütün hüquqlarının təminat
altına alınması, yoxsulların istifadə etdiyi mal və xidmətlərə subsidiyaların
verilməsi, minimum əməkhaqqı, məşğulluğu artıran müxtəlif tədbirlər, uşaqların
təhsili və qidalanması proqramları ön plana çıxır.
Yoxsulluq səviyyəsinin azaldılmasına yönəldilən ünvanlı tənzimlənməyə
nail olmaqla yanaşı, dövlət tərəfindən prioritet sektorların müəyyənləşdirilməsi,
özəl investisiyaların bu sahələrə cəlbinin müxtəlif metodlarla (vergi endirimləri
və ya vergidən azadolmalar, müəyyən xərclərdə dövlətin iştirakı, ucuz və
uzunmüddətli kreditlər, logistika, infrastruktur və məsləhət dəstəkləri və s.)
təşviq edilməsi, milli investisiya agentliklərinin formalaşdırılması, dövlət-
özəl sektor əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi, resursların yerində və effektiv
istifadəsini təmin etməklə və lokal potensialı hərəkətə keçirməklə regional inki-
şafın sürətləndirilməsi, regionlararası və regondaxili inkişaf fərqlərinin azaldıl-
ması, inkişafda davamlılığın təmin edilməsi zəruridir.
Yoxsulluğu doğuran səbəbləri müəyyənləşdirmək və onları aradan qaldır-
maq, qısaca yoxsulluqla effektiv mübarizə aparmaq məqsədilə komissiya, şura
və komitələr təşkil olunur. Bəzi ölkələrdə bu istiqamətdə daha yüksək səviyyədə