FəSİl kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının nəzəri-metodoloji əsasları
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.2. Faktorinq və forfeytinq əməliyyatları
45
- artan ödəniş məbləğləri qaydasında; - müəyyən ilkin ödənişlə; - sürəkli ödəniş. 6. Sövdələşmə obyektinin sığortalanması. Lizinqin növündən asılı olaraq obyekt ya lizinq verən (əməli lizinqdə) ya da lizinqalan (maliyyə lizinqində) tərəfindən sığortalana bilər. 7. Lizinq müqaviləsinin pozulması qaydası. Lizinq müqaviləsi vaxtından əvvəl aşağıdakı hallarda pozula bilər: - lizinq alan sövdələşmə obyektinin qəbulu üçün zəruri şərtləri təmin etmədikdə; - müqavilədə nəzərdə tutulan müddətdə avadanlıqların quraşdırılıb istismara verilmədiyi halda; - kirayə haqqı nəzərdə tutulan müddətdə ödənilmədikdə; - lizinq alan müqavilənin digər şərtlərinə əməl etmədikdə; - qeyri-müəyyən vəziyyət yarandıqda; - lizinq alan həmin lizinqverənlə həmin obyekt və ya yeni obyekt üzrə kontrak imzaladıqda. Lizinq müqaviləsi vaxtından əvvəl pozulduqda lizinq alan sövdələşmə obyektini geri qaytarmalı və lizinq verənin itkilərini ödəməlidir. Lizinq əməliyyatları riskli əməliyyatlar qrupuna daxildir. Liziq risklərini aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar: Marketinq riski, bütün mövcud avadanlığı kirayə götürən tapmamaq riski. Bu hal əməli lizinqə xas olan haldır. Belə halda riskin sığortalanması məqsədi ilə rlizinq ödənişində risk mükafatının həcmi artırılır, sövdələşmə üçün daha geniş yayılmış şöhrətli avadanlıqdan istifadə, lizinq müqaviləsi başa çatarkən sövdələşmə obyektini bazar konyukturası nəzərə alınmaqla satmaq hallarından istifadə edilir. Lizinq sövdələşməsinin obyekti kimi elmtutumlu sahələrin məhsulları çıxış etdiyindən onlar tez-tez elmi-texniki tərəqqinin təsirinə məruz qalırlar. Bununla əlaqədar liziq sövdələşməsi obyektinin daha mütərəqqi növü meydana gəldikdə lizinq alan köh- nəlmiş avadanlığı daha mütərəqqi növü ilə əvəzləməyə çalışırıq lizinq müqaviləsini 46
vaxtından əvvəl pozur və ya bərpa lizinqi formasında yeni kontrakt imzalayır. Belə riskin minimumlaşdırılmasının əsas üsulu geri qaytarılmayan müddətin müəyyən edilməsidir, yəni müəyyən müddət ərzində müqavilənin pozula bilməməsidir. Qiymət riski lizinq kontraktı müddətində lizinq sövdələşməsi obyektinin qiymə- tinin dəyişilməsi ilə əlaqədar potensial mənfəətin itirilməsi ilə əlaqədardır. Köhnə qiymətlə bağlanmış sövdələşmə obyektləri üzrə qiymətlər qalxdıqda lizinqverən poten- sial mənfəətini itirir. Lizinq alan isə əksinə kbhnə qiymətlə bağlanan kontrakt obyekt- lərinə qiymətlər aağı düşdükdə itirir. Belə riskin hər iki tərəf üçün minimumlaşdırılması üçün lizinqin bütün dövrü ərzində lizinq ödənişlərinin qeyd olunmuş məbləğdə gös- tərilməsi qaydasından istifadə edilir. Ümumiyyətlə, bankçılıqdan fərqli olaraq, lizinq birbaşa sahibkarlığın inkişafının stimullaşdırılmasına hesablanıb.
Faktorinq (factoring ingilis dilindən tərcümədə agent, vasitəçi mənasını daşıyır) kommersiya banklarının, onların törəmə faktor firmalarının kiçik və orta firmalara, müştərilərə göstərdikləri maliyyə xidmətinin bir formasıdır. Onun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, faktor firma öz müştərisindən borcları almaq hüququnu alır, öz müştərilərinin borclarını hissə-hissə ödəyir. Daha doğrusu, borcların 70-90%-ə qədərini ödəmə müddəti çatana kimi ödəyir. Borcun qalan hissəsini isə müştəriyə onun borclusunun bütün məbləği qaytardıqdan sonra müəyyən edilmiş faizlər çıxılmaq şərtilə qaytarılır. Nəticədə faktor-firmanın müştərisi borcları tez qaytarmaq imkanı əldə edir və buna görə də faktor firmaya faizlər ödəyir. Faktorinq əməliyyatlarının icra olunduğu şəraitdə müştəri öz borclusundan borcunu almaq hüququnu faktor firmaya verir. Faktorinq XVI əsrin sonlarında ticarət vasitəçilərinin apardığı əməliyyatlar kimi meydana gəlmiş, XVII əsrdə daha da inkişaf etmişdir. Sonralar isə o kreditləşmə formasını almışdır. Faktorinq özünün klassik məna və variantında banklar tərəfindən müştərisinin, borc öhdəliklərinin alınması vasitəsi ilə qısamüddətli kreditləşdirilmə və bununla bağlı
47
çoxistiqamətli və çoxsaylı əməliyyatları əks etdirir. Müştərilərin bu borc öhdəlikləri hər şeydən əvvəl müştərinin mal-material və xammal, texnoloji maşın, avadanlıq, qurğular alması ilə, müştərinin ödəmələrin mümkün riskləri ilə bağlı sığorta olunması ilə və s. səbəbdən yarana bilər. Faktorinq əməliyyatlarının inkişafı nəticəsində, ötən əsrin 60-cı illərindən başlayaraq faktorinq əməliyyatları tədricən kommersiya kreditini sıxışdırıb çııxarmağa başlayıb. Faktorinq əməliyyatları 1980-ci illərindən etibarən daha sürətli inkişaf etməyə başlamışdır. Ötən əsrin son 10 ili ərzində faktorinqin dövriyyəsi Avropanın bir çox ölkələrində görünməmiş artıma malik olmuşdur: artım İtaliyada 70 dəfə, İspaniyada 15 dəfə, İngiltərə 8 dəfə, Fransada 7 dəfə olmuşdur. Faktorinq əməliyyatlarının hər bir ölkədə inkişaf şərtləri və şəraiti ölkə iqtisa- diyyatının özünəməxsus xüsusiyyətlərindən asılı olur. Lakin faktorinqin bir sıra ümumi xüsusiyyətləri, göstəriciləri, əlamətləri hər bir ölkədə eynidir. 1988-ci ildə Beynəlxalq Xüsusi Hüququn Unifikasiyası İnstitutu "Beynəlxalq Faktorinq Haqqında Konvensiya" qəbul edərək faktorinqin əsas meyarlarını müəyyən etmişdir. Bura aşağıdakılar daxildir: - işgüzar tələblərin əvvəlcədən ödəmə formasında kreditləşməsinin həyata keçirilməsi; - malgöndərənin mühasibat uçotunun, o cümlədən mal satışının, görülmüş işlərinni və göstərdiyi xidmətlərin uçotunun aparılması; - malgöndərənin borclarının inkassoya qoyulması; - malgöndərənin kredit risklərindən sığortası. Beynəlxalq konvensiyaya görə yuxarıda sadalanan meyarlardan heç olmasa ikisinə uyğun gələn əməliyyat faktorinq əməliyyatı sayılır. Faktorinq sövdələşmənin iştirak- çılarının tərkibindən və onun predmetindən asılı olaraq müxtəlif formalarda təzahür edir. Müştərilərin mal-material dəyərlilərinə, görülmüş xidmətlərə görə borclarının xidmət olunması əməliyyatlarında faktorinqin iştirakçıları aşağıdakılardan ibarət olur: 1. Faktorinq əməliyyatlarını təşkil edən kommersiya banklarının faktorinq şöbəsi və ixtisaslaşdırılmış faktorinq şirkəti; Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|