FəSİl kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının nəzəri-metodoloji əsasları
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
48
2. Malgöndərən və ya malsatan; 3. Malalan. Borcların tipindən asılı olaraq faktorinqin aşağıdakı formaları mövcuddur: - Malgöndərənin faktorinqi; - Malalanın faktorinqi. Malgöndərənin faktorinqin predmeti malalanlarla hesablaşmalarda yaranmış debitor borclardır. Bu faktorinqin daha geniş yayılmış formasıdır. Çünki təsərrüfatın bütün sahələrində tərəflər arasında münasibət, təsərrüfat əlaqələri məhz elə bu əməliyyatlara başlayır. Belə əməliyyatlar təsərrüfat əlaqələrində çəki etibarilə üstünlük təşkil edir. Malgöndərənin faktorinqini həyata eçirmək üçün faktorinq təşkilatı ilə malgöndərən arasında müqavilə bağlanır. Müqavilənin şərtlərinə görə faktorinq təşkilatı malgön- dərənin əmlakı olduğu vəsaitin müəyyən hissəsini 70-90%-ini ödəyir. Qalan hissəni isə alıcıdan aldıqda öz komisyon ödəmələrini çıxmaq şərtilə malgöndərənə ödəyir. Banklar tərəfindən və ya ixtisaslaşmış faktorinq şirkətləri tərəfindən malgöndərənlərin borc öhdə- liklərinin borc öhdəliklərinin alınması, malgöndərənə dövriyyə vəsaitlərinin çatışmaz- lığını aradan qaldırmağa, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini sabitləşdirməyə, balansın quru- luşunu təkmilləşdirməyə, ödəmələr riskini minimuma endirməyə, pul dövriyyəsini sürət- ləndirməyə, hesablaşmaları vaxtında aparmağa imkan yaradır. Bunlar isə müəssisə üçün normal fəaliyyət şəraitinin yaranması deməkdir. Malalanın (ödəyicinin) faktorinqinin predmeti malsatanlarla hesablaşmalarda yaranmış kreditor borcudur. Bu kreditor borcları malalanın (ödəyicinin) dövriyyə vəsaitlərinin çatışmazlığı olduqda yaranır. Malalnın faktorinqin həyata keçirilməsi üçün faktorinq təşkilatı ilə ödəyici təşkilat arasında müqavilə bağlanır. Müqavilədə faktorinq təşkilatı tərəfindən ödəmələri həyata keçirmək öhdəliyi ya ödəmələrin nəzərdə tutulduğu günlər üzrə, ya da ki, bütövlükdə borcun bütün məbləğinin ödənməsi müddəti üzrə əks etdirilir. Bu əməliyyatın mahiyyəti faktorinq təşkilatı tərəfindən alıcı (ödəyici) təşkilatın malgöndərənə ödəməli olduğu kreditor borcunun ödənilməsindən ibarətdir. Malalanın malgöndərən qarşısında kreditor borclarının olmaması, yəni vaxtında ödənməsi istehsal
49
prosesi üçün lazım olan xammal və materialların, yanacağın və digər tələb olunan əmtəələrin fasiləsiz olaraq əldə olunması şəraitini yaradır. Bu faktorinq əməliyyatı faktorinq təşkilatına haqq ödənişi alıcı (ödəyici) təşkilatın vəsaitləri hesabına həyata keçirilir. Təcrübə göstərir ki, malgöndərənin faktorinqi ilə müqayisədə malalanın faktorinqi daha yüksək risklərlə bağlıdır. Ona görə də faktorinqin bu formasının həyata keçirilməsi üçün komisyon ödəmələrin məbləği digər formalarda olduğundan daha yüksək olur. Faktorinqin bu formasında faktorinq təşkilatı qarşısında borcların ödənməsinin daha çox proqressiv faiz dərəcələri tətbiq edilir. Yəni borcların ödənmə müddəti gecikdirildikcə, komisyon ödəmələrin faizləri artırılır. Faktorinq əməliyyatlarının təşkili aşağıdakı bir neçə mərhələdən ibarətdir: - faktorinq təşkilatı (faktor təşkilat) kimi çıxış edən ixtisaslaşmış faktorinq şirkətinin və ya kommersiya bankının faktorinq şöbəsinin formalaşması, yaranması. Bankın faktorinq şöbəsi yaradılarkən bank bu şöbənin əsasnaməsini hazırlayır. Onun hüquq və vəzifələrini müəyyən edir. Bu şöbə üçün lazım olan ştatları ayırır və aparılacaq işin xarakterindən asılı olaraq mütəxəssislərlə təmin edilir. Şöbənin normal fəaliyyət göstərməsini təmin etmək məqsədilə bank şöbəyə lazımi məbləğdə pul vəsaitləri ayırır. Bu xüsusi vəsaitlərin tərkibinə eyni zamanda ehtiyat (sığorta) fondu dadaxil olur. Bu fond əsasən əməliyyatlar üzrə ehtiyacların təcili ödənməsinə və ya əməliyyatlar üzrə riskin yüksəlməsi ilə əlaqədar olaraq yaranan itkilərin ödənməsinə yönəldilir. Lazımi səviyyədə vəsaitlərə malik olmaq üçün faktorinq şöbə hüquqivə fiziki şəxslərdən müqvilə əsasında vəsaitlər cəlb edir. Müstəqil faktorinq şirkəti yaradılarkən onun fəaliyyət istiqamətləri müəyyən- ləşdirilir, ştatlar müəyyən edilir. Ştat üzrə işə müxtəlif müəssisələr: kredit üzrə müəs- sisələr, mühasiblər, iqtisadçılar, menecerlər, marketinq üzrə mütəxəssislər və s. cəlb edilir. Tam ştat üzrə kadrların komplektləşdirilməsi başa çatdıqdan sonra hazırlığın yeni mərhələsi başlayır: - klirinq şirkətinin maliyyə vəsaitlərinin formalaşdırılması onun təşkilati-hüquqi formasından asılı olur;
50
- faktorinq şöbəsi tərəfindən müştəriyə irəli sürülən tələblər toplusu işlənib hazırlanır. Malgöndərənin faktorinqi həyata keçirilərkən tələblər toplusu aşağıdakıları əks etdirməlidir: - onun məhsulu, yerinə yetirdiyi işlər və göstərdiyi xidmətlər, onun məhsulları və gördüyü işlər yüksək keyfiyyətə,bazarda yüksək tələbə malik olmalıdır; - onun istehsalı dinamik olrarq artmalı və bununla bağlı etibarlı perspektivi olmalıdır; - geniş təsərrüfat əlaqələri və öz istehsal sahəsində yüksək imicə malik olmalıdır; - yüksək idarəetmə personalına və yüksək səviyyədə təşkil olunmuş mühasibat uçotu və hesabat sisteminə malik olmalıdır; - müxtəlif kontragentlər, o cümlədən büdcə və bank qarşısında borca malik olmamalıdır. Aşağıdakı əlamətlər müəyyən edildikdə faktor-şöbələr faktorinq əməliyyatını aparmaqdan imtina edirlər: - müştəri çox zəif ödəmə və kredit qabiliyyətliliyinə malik olduqda; - müştəri sabit istehsal fəaliyyətinə malik olmadıqda; - müştəri çoxlu sayda kiçik debitorlara və ya böyük məbləğdə vaxtı keçmiş debitor borclarına malik olduqda; - müştəri faktorinq predmeti kimi fiziki şəxslərin və ya büdcənin borclarına təqdim etdikdə; - müştəri tələbata uyğun olmayan məhsul satdıqda; - müştəri təsərrüfat fəaliyyətində problemlər yaradan əlaqələr yaratdıqda və s. Bütün bu hallarda faktorinq əməliyyatları üzrə risk çox yüksək olduğundan onun icrasından imtina edilir. Bu hallada həta ən yüksək komission mükafatları və ödəmələr itkiləri ödəyə bilməz. Faktorinqin həyata keçirilməsi üçün müqavilə hazırlanır. Müqavilənin məzmunu onun formasından irəli gəlir. Müştəri ilə qarşılıqlı razılaşmanı əks etdirən bu sənəddə faktorinqin forması, faktorinq sövdələşməsinin məqsədi, onun müddəti, müqavilə predmeti olan borc öhdəliklərinin forması, faktorinq ödəmələrinin ölçüləri (faizləri), Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|