FəSİl kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının nəzəri-metodoloji əsasları
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
57
Forfeytinq əməliyyatı kimi istifadə olunan başlıca dövriyyə sənədi vekseldir. Lakin başqa qiymətli kağızlar da forfeytinqin obyekti ola bilər. Əsas odur ki, bu kağızlar mücərrəd öhdəliyə malik olsunlar. Forfeytinq II Dünya müharibəsindən sonra yaranmışdır. Forfeytinq ixracın dövlət kreditləşməsinin zəif olduğu ölkələrdə daha çox inkişaf etmişdir. İlkin olaraq forfeytinq kommersiya bankları tərəfindən həyata keçirilirdi, lakin «a-forfe» əməliyyatlarının həcmi genişləndiyindən bu sahə üzrə ixtisaslaşdırılmış institutlar yarandı. Forfeytinq əməliyyatlarını yerinə yetirən ixtisaslaşdırılmış maliyyə qurum-ları kimi kommersiya banklarının törəmə bölmələri çıxış edir. Forfeytinq zamanı borclu kimi beynəlxalq miqyasda yaxşı reytinqi olan ölkələrin ixracatçıları ola bilər. Hazırda forfeytinqin başlıca mərkəzlərindən biri Londondur, çünki bir çox Avropa ölkəsinin ixracı artıq çoxdandır ki, yeni bank texnologiyalarını tez mənimsəyən Siti tərəfindən maliyyələşdirilir. Forfeytinq biznesinin əhəmiyyətli hissəsi Almaniya və İsveçrədə cəmləşmişdir. Forfeytinqin müddəti 180 gündən 5 ilədək, bəzi hallarda isə 7 ilədək olur. Forfeytinq əqdinin keçirilməsi bir neçə mərhələdən ibarətdir. Birinci mərhələ əqdin hazırlanmasıdır. Bu mərhələdə ixracatçı onun bankı və ya idxalatçı əqdin təşəbbüskarı kimi çıxış edir. İxracatçı üçün forfeyterin zəmanətə olan tələblərini və idxalaçtı ilə qəti əqdləmənə qədər diskontun təxmini həcmini müəyyənləşdirmək vacibdir. Bu informasiyanı nəzərə almadan ixracatçı müqavi-lənin tam qiymətini müəyyən edə bilməz. Daha sonra bu mərhələdə forfeyter tərəfindən ixracatçının ərizəsinə baxılır və nəticədə aydın olur ki, ixracatçının müqaviləsinin qiymətinə daxil etdiyi maliyyələşmə marjası əsaslandırılmayıb. Forfeyter gözlənilən əqdin xarakterini (maliyyə və ya ticarət) müəyyən-ləşdirir, çünki maliyyə sənədləri satıldığı halda bu haqda əvvəlcədən xəbərdarlıq mütləq şərtdir. Növbəti addım gözlənilən əqd barəsində informasiyanın valyutası, maliy- yələşdirmə müddəti, ixracatçı, idxalçı, onların yerləşməsi və s. toplanmasıdır. Daha sonra forfeyter kredit təhlili aparır və ixracatçıya son qiyməti bildirir. Əqdin bağlanılması haqda ilkin razılaşmadan sonra onun sənədli rəsmiləşməsi keçirilir. Daha sonra ixracatçı köçürmə vekselləri seriyasını hazırlayır, yaxud alıcıdan sadə veksellərin qəbulu haqqında 58
razılaşmanı imzalayır. Bundan başqa, ixracatçı öz veksellərinə zəmanət, yaxud aval almalıdır. Beləliklə, forfeytinq əqdi uzun hazırlıq mərhələsini nəzərdə tutur. Buna baxmayaraq son illərdə forfeytinq get-gedə daha geniş yayılır. Bu onunla izah olunur ki, forfeytinq, onu maliyyələşdirmənin cəlbedici metodu edən xüsusiyyətlərə malikdir. Forfeytinq prosesində maliyyələşdirmə ixracatçıya risqin azalması ilə yanaşı, likvidliyin və balansın yaxşılaşması kimi üstünlüklər verir, yəni: - forfeyter tərəfindən tələblərin alınması anından başlayaraq valyuta və digər risqlər aradın qalxır; - müddətli ödəməli malgöndərmə əməliyyatın nağd ödəməli əməliyyata çevrilməsi, yəni ixracatçı mal göndərən kimi dərhal pul məbləğini alır. - forfeytinq maliyyələşdirilməsi dəyişməz faiz dərəcəsi əsasında həyata keçirilir. Buna görə də kalkulyasiya üçün dəqiq əsas mövcuddur. - sənədləşdirmənin sadəliyi və onun tez rəsmiləşdirilməsi. - forfeyter kredit əməliyyatına nisbətən daha yüksək gəlir əldə edir. Lizinqlə müqayisədə forfeytinq daha sadə sənədləşdirmə ilə fərqlənir. Bundan başqa əgər lizinq müqaviləsində ixracatçının adından maliyyə şirkəti çıxış edirsə, o, ixracatçının üzərinə reqress hüququnun saxlanılmasını mütləq tələb edir, yəni ixracatçı idxalçının müflisləşmə risqinə məruz qalır. Forfeytinq zamanı isə bütün risqləri forfeyter öz üzərinə götürür. Bu həmçinin faktorinqə aiddir ki, bu zaman maliyyə qurumları ixracatçının üzərinə reqress hüququnu özlərində saxlayır. Sənəd dövriyyəsinin sadəliyi və ixracatçının risqdən azad olması forfeytinqi sərfəli şəkildə dövriyyəyə görə kreditləş- mədən də fərqləndirir. 59
Kommersiya banklarının apardığı vasitəçilik əməliyyatlarından biri də trast əməliyyatlarıdır. Trast əməliyyatları – müştərinin tapşırığına əsasən əmlakın idarə olunması və digər xidmətlərin onun maraq dairəsində, onun xeyrinə kommersiya bankları və xüsusi maliyyə institutları tərəfindən aparılan əməliyyatlardır. Trast əməliyyatlarının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, əmlak sahibi onun idarə olunması hüququnu mövcud qanunvericiliyə riayət etməklə müqavilə əsasında digərinə – ya banka, ya da ki, xüsusi maliyyə institutuna verir. Trast əməliyyatlarının həyata keçirilməsində müştərinin müxtəlif növ əmlakı iştirak edə bilər. Trast əməliyyatlarının obyekti kimi aşağıdakı əmlak növləri iştirak edirlər: – istehsal və qeyri – istehsal xarakterli daşınmaz əmlak; – nəqliyyat və rabitə vasitələrindən ibarət daşınan əmlak; – əmlak hüququ; – pul vəsaitləri; – qiymətli kağızlar. Əmlakın növündən, həmçinin mülkiyyətinin arzu və məqsədlərindən asılı olaraq trast əməliyyatlarının məzmunu və həmçinin onu yerinə yetirən bankın funksiyaları dəyişir. Trast əməliyyatlarını icra edərkən banklar iki mühüm rolda çıxış edə bilərlər. Birincisi, banklar müqavilə çərçivəsində müştərinin əmlakı üzrə müstəqil sərəncamlar verərək müştərinin tam hüquqlu nümayəndəsi ola bilərlər. İkincisi, banklar müştərinin tapşırığına əsasən onun əmlakı ilə ciddi konkret əməliyyatları icra edə bilərlər. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində trast əməliyyatları banklar üçün xüsusi maraq kəsb edir. Çünki bazara keçid və bazar şəraitində yeni yaranmış çoxlu müxtəlif mülkiyyət formalı müəssisələrin çoxu heç də əmlakın müxtəlif növləri ilə əməliyyatlar aparmaqda səriştəyə malik olmurlar. Ona görə də trast əməliy-yatlarının aparılmasında marağı olan müəssisə, təşkilat və fıziki şəxslərin sayı artır. Banklar və digər xüsusi institutlar trast Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|