FəSİl kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının nəzəri-metodoloji əsasları
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
8
yüksək riskli borcların çox olması resurslarının ümumi həcmində şəxsi kapitalın xüsusi çəkisinin artırılmasını bankdan tələb edir. Bank aktivlərinin onun passivlərinin norma- tivlərinin müəyyən edilməsi və onların əməliyyatlarının tənzimlənməsi zamanı nəzərə alınmalıdır. Bu və ya digər spesifik bank əməliyyatlarının (ipoteka, investisiya və i.a.) həyata keçrilməsi imkanları, bank passivlərinin quruluşu ilə müəyyənləşir. Buna görə də, bu əməliyyatların şərtlərini və onları keçirə bilən banklara qarşı tələbləri işləyib hazırladıqda ilk növbədə diqqəti müvafiq passivlərin formalaşması mənbələrinə yö- nəltmək gərəkdir. Real cəlb olunmuş resurslar çərçivəsində bank müəyyən edilmiş iqtisadi normativləri yerinə yetirməklə öz aktiv əməliyyatlarının keçirilməsinə sərbəstdir. Başqa sözlərlə, aktiv əməliyyatların həcmi inzibati üsullarla məhdudlaşdırmaq olmaz. Bu cür məhdudiyyətlər birdəfəlik, fövqəladə səciyyə daşıya bilər. Onların daima tətbiq edilməsi bank fəaliyyətinin kommersiya əsaslarını sarsıdır və buna görə də hətta restriksiya məzmunlu tənzimləmədə belə üstünlüyün iqtisadi tədbirlərə verilməsi daha düzgündür. Real cəlb edilmiş resurslar çərçivəsində işlə-mək prinsipi bankın kommersiya fəaliyyətinin özülü kimi onun bütün tələblərinə dəyişiklik gətirir. Bankın depozit cəlb edilməsinə marağı güclənir, passivlər uğrunda əsl rəqabət inkişaf edir və bu kredit resurslarının hərəkətini vahid dövlət bankının inzibati buxovlarından azad edir. Passivlər uğrunda kəskin mübarizə bankları öz resurslarının səmərəli tətbiq sahələrinin axtarışını stimullaşdırır. Bank kapitalının ən mənfəətli və dinamik sahələrə real axını güclənir. Lakin burada onu da nəzərə almaq lazımdır ki, yüksək inflyasiya şəraitində məhz tədavül sahələri, yəni ticarət, möhtəkirlik, vasitəçilik, birjaçılıq daha mənfəətli olur və bank kapitalının bu sahə-lərə axını burada möhtəkir əməliyyatların güclənməsinə xidmət edir. Banklarda kredit planlaşması köklü şəkildə dəyişir. Bank fəaliyyətinin komersiyalaşması həm də kredit planlaşmasından imtina edilməsi demək deyil. Əksinə həm cari, həm uzunmüddətli kredit planlaşmanın əhəmiyyəti obyektiv səbəblərdən artmalıdır. Lakin planlaşmanın əsasını bank qoyuluşları deyil, resursları təşkil edir. Real cəlb edilmiş resurslar çərçivəsində işləmək prinsipi şəxsi likvidliyin qorunmasının təmin edilməsi tələbilə yanaşı kommersiya bankının yüksək dərəcədə iqtisadi sərbəstliyə malik olmasını tələb edir. İqtisadi sərbəstlik fəaliyyətinin 9
nəticələrinə görə tam iqtisadi məsuliyyətlə sıx bağlıdır. Buna görə də, kommersiya bankın fəaliyyətinin əsaslandırıcı digər mühüm prinsipi tam iqtisadi sərbəstlik prinsipi çıxış edir ki, o da bankın öz fəaliyyətinin nəticələrinə görə iqtisadi məsuliyyətini nəzərdə tutur. İqtisadi sərbəstlik şəxsi vəsaitlərdən və cəlb edilmiş resurslardan bankın müstəqil istifadəsini, müştəri və əmanətçilərin sərbəst seçilməsini, vergilər ödənildikdən sonra qalan gəlirlərin sərbəst istifadəsini nəzərdə tutur. Qüvvədə olan bank qanunvericiliyi bütün kommersiya banklarına şəxsi fondlar və gəlirlərdən istifadədə kifayət qədər iqtisadi sərbəstlik vermişdi. Bankın vergilər ödənildikdən sonra qalan gəliri (mənfəəti) səhmdarların ümumi iclasının qərarına uyğun olaraq bölüşdürülür. Banklar haqqında qanuna əsasən
kredit təşkilatı dövlətin öhdəliklərinə məsuliyyət daşımır. Qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş hallardan başqa, kredit təşkilatı onun təsisat sənədlərində nəzərdə tutulmamış fəaliyyətin həyata keçirilməsinə məcbur edilə bilməz. Kredit təşkilatı qanunverici, icraedici və bələdiyyə fondlarından asılı deyil. Cari bank fəaliyyətilə bağlı qərarların qəbulunda heç bir dövlət orqanı kredit təşkilatının fəaliyyətinə müdaxilə edə bilməz. Kommersiya bankının iqtisadi məsuliyyəti onun cari gəlirlərilə məhdudlaşmır, onun kapitalına da şamil edilir. Özünün öhdəlikləri üzrə kommersiya bankı ona məxsus vəsaitlər və əmlakla məsuliyyət daşıyır. Amma bu, yalnız cəzanın şamil edildiyi aktivlərə aiddir. Özünün əməliyyatları üzrə bütün riski kommersiya bankı öz üzərinə götürür. Kommersiya bankının müstəqil kredit, faiz və depozit siyasətini yuxarıda duran kredit qurumlarından asılı olmadan və maliyyə resursları bazarındakı vəziyyətə uyğun gəlməklə keçirməsi bank fəaliyyətinin digər prinsipidir. Müstəqil, mərkəzdən asılı olmayan kredit, faiz və depozit siyasətin keçirilməsi bankın iqtisadi sərbəstlik prinsipinin həyata keçirilməsinin zəruri şərtidir. Nəticələrə görə tam məsuliyyət daşımaqdan ötrü bank təkcə öz resurslarından istifadədə deyil, həm də borcların müddət və şərtlərinin müəyyən endilməsində, müxtəlif bank əməliy-yatlarının keçirilməsində, kredit və depozitlər üzrə faizlərin müəyyən edilməsində də müstəqil olmalıdır. İqtisadi cəhətdən müstəqil olan kommersiya bankların kredit, depozit və faiz siyasətinə həddən artıq nəzarət edilməsi bankın iqtisadi sərbəstliyini məhdudlaşdırır və iqtisadi sahələr və
10
bölmələr arasındakı maliyyə resursların sərbəst axınını ləngidir. Kredit mərkəzin kommersiya bankların siyasətinə təsiri əsasən vasitəli səciyyəyə malik olmalıdır və inzibati üsullardan daha çox iqtisadi üsullarla keçirilməlidir. Müştərilərlə kommersiya bankının qarşılıqlı münasibətləri adi bazar münasibətləri kimi qurulmalıdır ki, bu da bank fəaliyyətinin növbəti prinsipidir. Borc verdikdə kommersiya bankı ilk növbədə öz kredit resurslarının sərfəli yerləşdirilməsini əldə rəhbər tutur. Ümumdövlət mənafeləri və yaxud keçirilən tədbirlərin böyük iqtisadi mahiyyəti kimi məfhumlar bank işinin kommersiya xarakterilə uyğun gəlmir və labüd olaraq likvidliyin böhranına və hətta iflasa gətirib çıxara bilər. Kommersiya bankları müəssisələrin təsərrüfat və maliyyə fəaliyyətinə ümumdövlət nəzarəti aləti ola bilməzlər. Eyni zamanda kommersiya bankları müxtəlif iqtisadi və ərazi qurumların ən altı təşkilatları kimi də çıxış edə bilməzlər. Bazara uyğunlaşmaq müştərilərə yanaş-mada hər hansı bir tərəfkeşliyə, banka qarşı özbaşınalığıvə qeyri-iqtisadi məcbu-riyyəti mümkünsüz edir. Bankın və onun bütün səhmdarlarının mənfəətin əldə edilməsində və balansın likvidli quruluşunun qorunma- sında maraqlı olmaları kredit resurslarını məhz iqtisadi sərfəlikəsasında, inzibati bölgü deyil, yerləşdirilməsinə sövq edir. Bank fəaliyyətinin prinsipləri onu göstərir ki, onların fəaliyyətinin hərəkətverici qüvvəsini kapitalın hərəkəti əsasında mənfəətin əldə edilməsi təşkil edir. Kommersiya bankları bazarın tələbatları ilə uyğunlaşan hərəkətlərində sər- bəstliyə malikdir. Onlar bu hərəkətlərin nəticələrinə görə təkcə cari gəlirlərilə deyil, həm də öz kapitalı ilə iqtisadi məsuliyyət daşıyır. Bütün bunlar kommersiya banklarını bazar münasibətlərinin tam mənalı subyektlərinə çevirir. Mərkəzdən kommersiya bankların fəaliyyətinin tənzimlənməsi əsasən vasitəli səciyyə daşıyır. Dövlət yalnız kommersiya banklarının borc kapitalları bazarında fəaliyyətinin qaydalarını müəyyən etməlidir. Bankların cari fəaliyyəti isə başlıca olaraq bazar mexanizmlərinin təsiri altında formalaşmalıdır. Bank fəaliyyətinin təşkilati və hüquqi formaları onun hüquqi şəxs kimi yaradılması, təşəkkülü və sonrakı iqtisadi inkişafının çox mühüm amilidir. Bu və ya digər formanın seçilməsindən sonralar şəxsi vəsaitlərin, borc vəsaitlərin cəlb edilməsinin artırılması imkanları, idarəetmə və deməli istehsal prosesinin təşkil edilməsinin xarakteri və xüsusiyyətləri, nəza-rətin forma və növləri asılıdır. Bu isə bank fəaliyyətində az Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|