FəXRƏDDİn cəFƏrov
Yüklə 17,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
S O Y Q I R I M XX ƏSRDƏ ERMƏNİLƏRİN AZƏRBAYCANLILARA QARŞI SO Y Q IR IM I Ümummilli liderimiz H.Əliyev cənablarının "X X əsrdə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqırımı" haqqında 1998- ci il 26 mart tarixli fərmanı bütün zamanlar üçün müstəsna əhəmiyyət daşıyan mühüm dövlət sənədidir. Əsasən ermənilərin İrəvan quberniyasında, Naxçıvan, Şərur-Dərələyəz və Ordubad qəzalarında törətdikləri etnik təmizləmə, soyqırım və vəhşiliklər Azərbaycan tarixinin öyrənilməmiş səhifələrindən biri kimi hazırda ciddi maraq doğurur və geniş tədqiq olunmağa möhtacdır. Məhz bu baxımdan xalqımızın bütün təbəqələri ulu ön dərimizin fərmanını çox böyük tarixi siyasi əhəmiyyəti olan sənəd kimi qiymətləndirir. Bu sənəd dövlətimizin başçısının yurdumuzun tarixinə, xalqımızın tarixinə son dərəcə bağlılığına bir daha sübutdur. Deyilən Azərbaycan torpaqlarının türksüzləşdirilib erməni- ləşdirilməsi məqsədilə X IX əsrdə, istərsə də X X əsrdə ermə nilərin sözlə ifadə edilə bilməyəcək qədər çox ağır cinayətkar aksiyalarına dair Azərbaycan və eləcə də Naxçıvan Muxtar Respublika dövlət arxivlərində çoxlu sənədlər aşkar edilərək üzə çıxarılmışdır və olduğu kimi yazılaraq xalqımıza çatdırılır. Sənədlərdən aydın olur ki, Azərbaycan torpaqlarından azər baycanlıların çıxarılması və burada ermənilərin yerləş dirilmə sinə X X əsrin əvvəllərindən deyil, məhz XIX əsrin əvvəllərindən başlanmışdır. Məsələn, 1813-1828-ci illərdə Gülüstan (12 ok tyabr 1813-cü il) və Türkmənçay (10 fevral 1828-ci il) müqavi lələri əsasında azərbaycanlıların xeyli hissəsi İrəvan xanlığından qovuldu və onların yerinə 10 min nəfər erməni (bunların 2551 nəfəri Naxçıvan əyalətində - F.C.) yerləşdirildi. 1828-1830-cu illərdə Güney Qafqaza İrandan 40 min nəfər, Türkiyədən isə 84 min 600 nəfər erməni köçürülüb gətirilmişdir. 1 . 1. A. Paşayev "Açılmamış sonədlərin izi ilə", Bakı 2001, səh. 157 8 Köçürülüb gətirilən ermənilər üçün heç bir hazırlıq işi görülmədiyindən, onlar rus kazakları vasitəsi ilə yaylaqda olan azərbaycanlıların evinə zor gücünə doldurulur. O biri tərəfdən isə aranda qalan müsəlmanların evləri zorla alınıb ermənilərə verilirdi. Evsiz - eşiksiz qalan azərbaycan türklərinə qarşı vəhşiliklər belə başlandı. Ermənilərin Azərbaycanda və istərsə də Naxçıvan qəzasında yerləşdirilməsi rus imperiyası və eləcə də erməni mafiyasının gələcək 1905-1907 və 1918-1920-ci illərin soyqırımı, azərbaycan xalqının öz yurdlarından qovulması və kəndlərimizin yandırılıb dağıdılması ilə bağlı siyasətin ilk mərhələsi idi. Araşdırılan arxiv sənədlərindən məlum olur ki, Naxçıvan qəzasında 1828-ci ildə 2185 nəfər erməni və qeyri - millətlər olduğu halda 1897-ci ildə ümumi əhalinin 136536 nəfərdən 90397 nəfəri azərbaycanlı 44604 nəfəri erməni və 1535 nəfəri qeyri - millətlərdən olmuşdur.1 Ermənilərin Qafqazda məskunlaşması onların "Böyük Ermənistan" imperiyası yaratmaq arzularını daha da artırdı. Bu məqsədlə də azərbaycanlıları doğma Göyçə mahalından, Dərələyəz, Qəmərli, Zəngibasar və sair mahallardan sıxışdırıb çıxardılar. Ermənilərin çirkin əməllərindən istifadə edən Çar Rusiyası 1905-1907-ci illər inqilabı dövründə imperiyanın bir sıra yerlərində olduğu kimi Zaqafqaziyada da milli qırğın törətməyə başladı. Ərazi iddiasında olan ermənilərə arxa durub onları azərbaycanlılara qarşı çevirdilər. 1905-1906-cı illərdə ilk erməni müsəlman toqquşması Bakı da baş vermişdir. Bakıdan sonra 1905-ci ilin may-iyun ayla rında hadisələr İrəvan, Naxçıvan, Ordubad, Cəbrayıl və Fü zulini də əhatə etdi. 1905-ci iln may ayından başlayaraq Naxçıvan qəzasında ermənilərin azərbaycanlılara qarşı qırğınları başladı. 19 may 1905-ci il tarixdə Ordubad qəzasının Tivi kəndində ermənilərlə müsəlmanlar arasında baş vermiş münaqişə ilə əla qədar Ordubad rus hərbi hissəsinin komandiri kapitan Prixnya Peterburq Ali Baş Ştabının ünvanına göndə rdiyi 20 may 1. Nax. MRDA f. 32, s.l, iş 22, v.1-7 1905-ci il tarixli teleqramda yazırdı: "Tivi kəndində xalqlar arasında baş verən hərc - mərcliklə əlaqədar kömək məqsədilə oraya 33 nəfər zabit göndərildi.”1 Məlum olur ki, bu hərbi hissə sən demə oradakı müsəlman ları qırmaq və öz yurdlarından qovmaq üçün ermənilərə kö mək məqsədilə göndərilmişdir. 17 iyun 1905-ci ildə Naxçıvan qəzasının Zeynəddin kəndində ermənilərlə müsəlmanlar arasında baş vermiş münaqişə ilə əlaqə dar Naxçıvanda yerləşən Qafqaz atıcı batalyonunun komandiri 18 iyunda Baş Ştaba göndərdiyi raportunda yazır: "Ermənilərlə müsəlmanlar arsmda baş vermiş münaqişələrin aradan qaldırıl masında vətəndaş hakimiyyətinə kömək etmək məqsədilə, mənə həvalə edilmiş Naxçıvan şəhərində yerləşən batalyon 17 iyun tarixdə axşam 8-də silah işlətməyə məcbur olub, nəticədə Zey nəddin kəndinin 20-dən çox müsəlman sakini öldürülmüşdür...”1 2 Həmçinin başqa bir raportda həmin ilin iyul ayının 5-də Nors kəndində ermənilərlə müsəlmanlar arasında olan müna qişədə rus kazaklarmın ora göndərilməsi nəticəsində dağlarda gizlənib ermənilərdən özlərini müdafiə edən Nors kəndinin sakinlərindən 4 nəfərinin öldürüldüyü və 11 nəfərin yaralan dığı haqda məlumat verilirdi.3 Bunu unutmayaq ki, göndərilən raportlarda bir nəfər də olsun ermənilərdən öldürüldüyü qeyd olunmur. Deməli rus ka- zakları ermənilərə kömək məqsədilə göndərilmiş, ermənilərlə birləşib müsəlmanları qırmışlar. Ermənilərin Naxçıvanda törətdikləri qırğınlar Ordubad, Cəhri, Şıxmahmud, Kültəpə, Əliabad, Çeşınəbasar, Tivi, Tum bul və onlarla başqa yaşayış yerlərini də əhatə etdi. Kazaklarm köməyindən istifadə edən ermənilər 1905-ci ilin noyabrın 26- da Naxçıvan şəhərindəki müsəlman bazarını tamam qarət et dikdən sonra od vurmuşlar. Yanğın nəticəsində bazarda 85 dükan, 75 anbar və başqa tikililər yanıb məhv olmuşdur.4 1. MDHTA f. 400, siy.5, iş 4, v. 416 2. Yenə orada v. 793 3. Yenə orada v. 817 4. Nax MRDA f. 26 ra, s. 1, iş 25, v. 78-84 10 Yüklə 17,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|