Ffektivliyini



Yüklə 108,67 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix14.05.2018
ölçüsü108,67 Kb.
#44043


 

H



ÖKUMƏTIN 

E

FFEKTIVLIYINI 



A

RTIRMAQ


:

 



B

EYIN 


M

ƏRKƏZLƏRI

NIN 


Q

ƏRAR 


Q

ƏBUL 


E

TMƏDƏ 


R

OLU


 

 

Ayxan Nəsibli 

 

 

Açar sözlər: yaxşı idarəetmə, siyasət, siyasi strategiya, “beyin mərkəzləri” 



 

 

Qısa xülasə: 

Bu siyasət sənədi Azərbaycan daxil olmaqla, digər keçid dövrü yaşayan və bənzər situasiyada 

olan  müxtəlif  ölkələrdə  siyasət  nəticələrə  (policy  outcomes)  cavab  olaraq  yazılmışdır.  Bu 

bənzərliklər dövlət sektoru idarəetməsində monopoliyanın və geniş səlahiyyətli hökumət (big 

government)  anlayışını  əhatə  edir.  Keçmişdə  geniş  səlahiyyətli  hökumət  və  dövlət  sektoru 

nəticəsi arasında əlaqələrin müsbət olduğu düşünülürdü. Lakin dövlət sektoru idarəetməsində 

islahatlar  və  məhdud  dövlət  resurslarının  istifadəsi  ilə  yuxarıda  göstərilən  əlaqələr  qanuni 

gücünü itirmiş oldu.  

 

Burada qeyd edilməlidir ki, keçid dövrü yaşayan ölkələrdə problemlərin həlli üçün hökumətə 



böyük  ümid  var;  hətta  baxmayaraq  ki,  dövlət  sektoruna  güclü  mənəvi  təhlükə  təsiri 

mövcuddur  və  inam  da  azdır.  Bu  dixotomiya  və  anlaşılmazlığa  görə,  qərar  qəbul  etmə 

proseduruna cəlb olunan iştirakçılar üzərində dayanmaq vacibdir. 

 

Yuxarıdakı  arqumentlərə  əsaslanaraq,  siyasət  sənədinin  əsas  məqsədi  qərar  qəbul  etmə 



prosesində  hökumət  tərəfindən  inhisarda  olmayan  ən  yaxşı  mümkün  dövlət  sektoru 

strukturunu  tapmaqdır.  Başqa  ölkələrin  təcrübəsi  göstərir  ki,  uyğun  şəkildə  dizayn  olunmuş 

hökumət strukturu əsasında siyasi qərarların hazırlanması daha davamlı  olur. Bundan başqa, 

inhisarlaşdırılmamış  qərar  qəbul  etmə  prosedurunun  qəti  olaraq  daha  böyük  müsbət  effekt 

verəcəyi  nəzərdə  tutulur;  bu  yalnız  plüralizm  və  hökumətdən  kənar  siyasi  ideyalar/ 

alternativlər  gətirmək haqqında deyil,  həm  də dövlət sektoru idarəetməsində  yaxşı  idarəçilik 

prinsiplərinin tətbiqi haqqındadır.  

 



 

Bu sənəd üç hissəyə bölünür. Birincisi, problemlərlə bağlı hesabat işlənib hazırlanır. Ardınca, 



status-  kvo/  problemin  qarşısını  almaq  üçün  iki  alternativ  siyasət  və  ya  ssenari  göstərilir. 

Sonda  ən  yaxşı  mümkün  siyasət  seçiminin  tətbiqi  üçün  hökumətin  diqqətinə  çatdırılacaq 

tövsiyələr verilir.  

 

Sənədin  problem  hissəsi  Azərbaycanda  dövlət  sektoru  strukturunu  və  qərar  qəbul  etmə 



proseduru üçün cəlb edilən iştirakçıları müəyyən edir. Monopoliya və siyasət-siyasi (politics-

policy)  məsələlərin  üst-üstə  düşdüyünü  nəzərə  alaraq,  sovet  tipli  bürokratiyanın  21-ci  əsr 

idarəetmə  vasitələri  və  mexanizmləri  ilə  uyğun  gəlmədiyi  təsdiq  edilir.  Eyni  zamanda,  bu 

sistem  çoxluğa  qarşı  işləyir,  cəmiyyətə  korrupsiyalaşmış  fəaliyyətlər,  informasiya 

asimmetriyası, məsuliyyətsizlik gətirir və yaxşı idarəetmə elementlərinin icrası pozulur.  

 

Bu problemin öhdəsindən gəlmək üçün iki alternativ ssenari göstərilmişdir. Birinci, korporativ 



idarəetmənin  tədbiqi  və  ikinci  “beyin  mərkəzlərinin”  qərar  qəbul  etmə  proseduruna  cəlb 

olunması.  Onlar  üç  indikator  (göstərici)  əsasında  dəyərləndirilir:  (1)  maliyyə  siyasəti  (fiskal 

siyasəti)  və  davamlılıq,  (2)  ideya  yaratmaq  bacarıqları,  (3)  mövcud  güclü  tərəflər  və  icra 

mümkünlüyü.  

 

Korporativ idarəetmə mexanizmi əsasən sahibkarlıq elementlərinin dövlət sektoruna tətbiqidir. 



Özəl  sektordan  öyrənilən  dərslər  təsdiq  edir  ki,  kiçik/limitli  resurslardan  istifadə  olunmaqla 

daha yaxşı nəticə əldə etmək mümkündür. Bundan başqa, ənənəvi bürokratiyanın problemləri 

də aradan qaldırılır. Maliyyə siyasəti və davamlılıq nöqteyi-nəzərindən, bu siyasətin işə kənar 

qüvvə cəlb etmək və dövlət xidmətlərinin özəlləşdirilməsi üçün baha olduğu hesab edilir, hətta 

baxmayaraq  ki,  son  nəticədə  yüksəliş  var.  Ən  önəmlisi  odur  ki,  bu  siyasətin  tətbiqi ilə  qərar 

qəbul etmə proseduruna  cəlb edilən əlavə iştirakçıların tipində heç bir dəyişiklik olmayacaq. 

Eyni  zamanda,  ideya  yaratma  bacarığı  tam  zəifdir  və  Azərbaycanda  korporativ  idarəetmə 

mexanizmini  dəstəkləmək  üçün  güclü  qanunvericilik  və  praktiki  əsasa  ehtiyac  duyulur. 

Nəticədə,  bu  alternativ  siyasətin  daha  çox  istehsal  yönümlü  olmasına  baxmayaraq,  o,  qərar 

qəbul etmə səviyyəsində dəyişikliyə cavab vermir.   

 

“Beyin  mərkəzləri”ni  qərar  qəbul  etmə  proseduruna  cəlb  etmək  Azərbaycanda  dövlət 



sektorundan  kənar  müxtəlif  iştirakçıların  yetişməsinə  cavabdır.  Bu  siyasətin  tədbiqi  fiskal 


 

yükü  azaltmağa  təsir  göstərəcəkdir.  Siyasi  ideyalar  yaratmaq  üçün  “beyin  mərkəzləri”nin 



öhdəliyi, ixtisaslaşması və bacarıqları da, bu sektorun qərar qəbul etmə səviyyəsində iştirakına 

əsas verən  güclü  tərəfləridir. Eyni  zamanda, onların hazırkı peşəkarlığı  və legitimliyi  bunun 

əhəmiyyətini  daha  da  artıracaqdır.  Beləliklə,  “beyin  mərkəzləri”ni  qərar  qəbul  etmə 

proseduruna cəlb etmək Azərbaycanda optimal bir ssenaridir.  

 

Bu  siyasəti  həyata  keçirmək  üçün  hökumətin  nəzərə  almalı  olduğu  müxtəlif  məqamlar  var: 



qanunverici əsası  yaratmaq, rəqabət qanununda dəyişikliklər etmək, hökumətin gündəliyində 

şəffaflıq və qeyri-hökumət iştirakçılarının məsləhətini nəzərə almaq.  



Problemlərlə  bağlı  hesabat:  mövcud  qərar  qəbul  etmə  strukturu  ilə  düzgün  gəlməyən 

nədir? 

  

Keçid  dövrü  yaşayan  ölkələrdə  hökumətin  ölçüsü  və  strukturu  həlledici  məsələlərdən  biri 



hesab edilir. Bu mühüm məsələnin məqsədi iqtisadi inkişafa aparan davamlı qərar qəbul etmə 

strukturunun əsaslarını başlatmaqdır. Sovet hökmranlığı sayəsində, qərar qəbul etmə sahəsinin 

inhisarlaşması və mərkəzləşməsi daxil olmaqla, dövlət sektorunun forması şaquli (yuxarıdan 

aşağı)  və  yüksək  bürokratik  səviyyədə  qalmışdır.  O  dövrdə  bazar  prinsiplərinin  olmaması 

dövlət sektorunun nəticəsi ilə faktiki hər hansı əlaqəsi olmayan “tam məşğulluq” fenomenini 

gətirdi.  21-ci  əsr  dinamikası  ilə  bu  əlaqənin  səhv  olduğunu  nəzərə  alır.  Bundan  əlavə, 

cəmiyyətdəki  müxtəlif  iştirakçıların  yetışməsi  müddəti  ilə,  keçid  ölkələrində  siyasətin 

hazırlanması  platforması  üçün  islahatlar  olmalıdır.  Beləliklə,  ora  müxtəlif  iştirakçıların  cəlb 

edilməsi üçün dəyişikliklər edilməli, keçid ölkələrində islahat tempi ərzində onların hüquqları 

və öhdəlikləri nəzərə alınmalıdır.  

   

Burada dəfolunmaz problem qərar qəbul etmə sahəsindəki qeyri-adekvat şəraitdir. Problemləri 



nəzərə  alaraq,  Azərbaycanda  siyasi  hakimiyyət  üçün  savaşma  və  “partiya  siyasəti”nin  qərar 

qəbul  etmə  sahəsi  üzərindəki  gücü  azaldılmalıdır.  Başqa  sözlə,  siyasət  siyasi  məsələlərdən 

üstün  olduğu  təqdirdə,  effektivlik  baxımından  ümumi  təsir  minimuma  endirilməlidir.  Əks 

təqdirdə, bütün siyasətlər siyasiləşmiş olaraq qalacaq.  

 

Başqa  bir  tərəfdən,  proqnozlaşdırıla  bilən  və  davamlı  siyasət  dinamikasının  yaranması  üçün 



bu  təsiri  azaltmaq  vacibdir.  Davamlılığı  qoruyub  saxlamaq  üçün  siyasi  qərarların 


 

hazırlanmasında  konsensusa  güclü  ehtiyac  var.  Bunu  yalnız  dövlət  sektorunun  hökumətin 



monopolist formasından çıxardarkən mümkün ola bilər.  

  

Məlum olduğu kimi, qərar qəbul etmə proseduru üzərində dövlət sektoru monopoliyası sonsuz 



sayda  mənfi  effekt  yaradır.  Birincisi,  hökumət  səviyyəsində  alternativ  siyasət  (və  ya  siyasi 

seçimlər) yaratmaq üçün imkanlar zəif olur. Bu, hökumətin məqsədyönlü işləmək və əməldə 

strateji  əsaslara  cavab  vermək  bacarığını  zəiflədir.  İkincisi,  informasiya  axını 

məhdudlaşdırılır.  

 

İnhisarlaşdırılan  sistem  şəraitində  qeyri-hökumət  orqanlarının  (fərdi  seçicilər  daxil  olmaqla) 



informasiya əldə etmək, göstəriş vermək və yuxarıdan aşağıya şaquli nəzarət fəaliyyəti üçün 

imkanları  az  olur.  Bu  o  deməkdir  ki,  yüksək  səviyyəli  qərar  qəbul  edənlər  (çox  zaman 

siyasətçilər) məsələnin kökü haqqında az anlayışa malik olmaqla qərar verirlər. Eyni zamanda

məhdud  dövlət  resurslarının  korrupsiya  səviyyəsində  və  faydasız  istifadə  olunmasında  artım 

var.  Nəticədə,  insanlar  sistemin  qurbanı  olur  və  effekti  az  olan  siyasət  işləmə  proseduru 

hökumətin məsuliyyətinin və qanuniliyinin olmamasına çıxarır.  

  

Hal-hazırda,  geniş  səlahiyyətli  hökümət  anlayışı  açıq-aydın  bürokratiya  formasında  özünü 



göstərir.  Hökumət  strukturu  18  nazirlik,  15  dövlət  komitəsi  və  agentliyi,  8  dövlət 

departamenti, 9 dövlət korporasiyası və 22 başqa dövlət təşkilatı tərəfindən təmsil edilir. Eyni 

zamanda, 4 milyon işçi qüvvəsindən yalnız 1.38 mln-u tam ştat əsasında çalışır: 800 min nəfər 

dövlət sektorunda (1/3 inzibatçı), yerdə qalanlar özəl sektorda fəaliyyət göstərir.

i

  Bu statistic 



göstərici bəyan edir ki, siyasətlərin hazırlanmasında dövlətin inhisarçılığı və səmərəsiz xərclər 

siyasəti  mövcuddur.  Müvəffəqiyyətli  ssenarilərə  əsaslanaraq  siyasətlərin  qəbul  olunmasında 

bir  neçə  struktur  vardır;  harada  ki,  yüksək  dərəcəli  dövlət  qulluqçuları  yuxarı  səviyyədən 

gələn  əmri  axtarmağa  ehtiyac  duymayaraq,  missiya  və  məqsədlərin  yerinə  yetirilməsi 

istiqamətində işləyən qeyri-inhisarçı sistemə malikdir. Beləliklə, hökumətin uyğun ölçüsü və 

strukturu qərar qəbul etmə prosesinə müsbət təsir gətirmək üçün olduqca vacibdir.  

 

Nəzərdə tutulan tədqiqat sualı aşağıdakı kimidir: 



- Siyasətlərin hazırlanması (qərar qəbul etmə) prosedurunda hökumətin effektivliyini artırmaq 

üçün ən yaxşı mümkün ssenari hansıdır?  


 

 

Oxucunun  diqqətini  dağıtmamaq  üçün  bu  sənədin  məhdudiyyətini  göstərmək  vacibdir.  Bu 

sənədi  qərar  qəbulu  proseduru  və  strukturunda  monopoliyanı  ləğv  etmək  məsələsi  üzərinə 



yönəldilmişdir. Xarakter etibariləbu, idarəetmə pillələri prinsipini əks etdirməyən qərar qəbul 

etmənin mərkəzləşməsi istiqamətinin əksinədir. Lakin, bu, hazırkı sənədin müzakirə mövzusu 

deyil; əksinə, sənəd qərar qəbul etmə səviyyəsinə cəlb olunan iştirakçıları əhatə edir.  

 

Ümumiyyətlə,  nəzərdə  tutulur  ki,  daha  geniş  səlahiyyətli  hökumətlər  az  effektiv,  amma 



kifayət qədər bahalı olur. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, daha geniş səlahiyyətli hökumətlər və 

nəticə  arasında  birbaşa  müsbət  əlaqə  yoxdur.  Bundan  əlavə,  geniş  səlahiyyətli  hökümətlər 

fərdi ehtiyaclara cavab vermir, bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə qarşı çıxır və keçid prosesinə 

zərər vurmaqla islahatların tempini çətinləşdirir. Maliyyə böhranından sonrakı dövr və güclü 

səylər fiskal sektorun yükünü azaltmaq üçün dövlət sektorunun qərar qəbul etmə strukturunda 

dəyişikliklərə yüksək stimul və həvəs yaratmalıdır. 



 

 

Digər qurumları nəzərə almaqla alternativlərin müəyyən olunması: 

Azərbaycan  daxil  olmaqla,  keçid  ölkələrin  dövlət  sektorunun  qərar  qəbul  etmə  strukturunda 

yuxarıda göstərilən problemi nəzərə alaraq, bu siyasət sənədi iki tətbiq oluna bilən ssenarini 

müəyyən  etmişdir.  Bu  baxışa  görə  korporativ  idarəetmə  mexanizmi  və  qərar  qəbul  etmə 

proseduruna  əlavə  iştirakçılar  cəlb  etmək  iki  alternativ  siyasətdir.  Qeyd  edilən  siyasətləri 

qiymətləndirmək  və  bir-biri  ilə  müqayisə  etmək  üçün  maliyyə/  fiskal  siyasət  və  davamlılıq, 

ideya yaratmaq bacarığı, mövcud qüvvələr və mümkünlük indikatorları istifadə edilir. 

 

Strukturları əyani surətdə görmək üçün aşağıda qeyd edilən Cədvəldə təfərrüatlar daha aydın 



verilmişdir.  Şaquli  ox  üzrə  iki  alternativ  qərar  qəbul  etmə  strukturu  göstərilir.  Onlar  analiz 

olunur  və  horizontal  oxlarla  hazırlanmış  indikatorlar  əsasında  müqayisə  edilir.  Alternativ 

siyasətlərə  indikatorların  tətbiqi,  dövlət  sektorunu  seçmək  və  idarə  etmək  üçün  “ən  yaxşı 

mümkün” ssenarini aşkara çıxarmalıdır. Yaxşı idarəetmə prinsiplərinin tətbiqinə də nail olmaq 

üçün əsaslı analiz aparmaq vacibdir.    

 

 



 


 

 



 

 

 



 

 

 

 

 

Cədvəl 1: Siyasi alternativlər və indikatorlar 

 

İdeya yaratmaq 

üçün bacarıq 

Maliyyə siyasəti və 

davamlılıq 

Mövcud güclü 

tərəflər və icra 

mümkünlüyü 

 

Korporativ 

idarəetmə mexanizmi 

 

 

 

 

 

Qərar  qəbul  etmə 

proseduru  üçün  yeni 

iştirakçılar 

 

 

 

 

 

 

 

Ssenari 1: Korporativ idarəetmənin uyğunluğu 

Ənənəvi  olaraq,  korporativ  idarəetmə  mexanizmi  özəl  sektor  idarəetməsinə  daha  uyğundur. 

Bu  model  keçid  ölkələrdə  yalnız  biznes  sektorunun  bacarıqları  inkişaf  olunması  (capacity 

building) məqsədləri üçün deyil, həmçinin dövlət sektoru idarəetməsində tətbiq olunmaq üçün 

müxtəlif  beynəlxalq  və  donor  təşkilatlarının  diqqətini  cəlb  etmişdir.  İlk  başlanğıcdan  bəyan 

etmək mümkündür ki, korporativ idarəetmə mexanizmi orta və uzunmüddətli investisiya cəlb 

etməyə çalışan səhmdarlar ilə daxili iştirakçılar (idarəetmə və nəzarət şurası) arasında razılıq 

və kompromis əsasında yaradılır.   

 

Bundan  əlavə,  sözügedən  mexanizm  çərçivəsində  şəffaflıq  və  informasiya  axını  sayəsində 



qərar qəbul etmə proqnozlaşdırıla bilən, məsul, effektiv və səmərəli nəticə yaradır. Beləliklə, 


 

dövlət  sektoru  idarəetməsinə  korporativ  idarəetmə  vasitələrinin  tətbiqi  məhdud  resurslar  ilə 



daha yaxşı xidmətlər təmin etməyi nəzərdə tutur.    

 

Maliyyə  siyasəti  və  davamlılıq:  Korporativ  idarəetmə  mexanizminin  büdcə  bölməsini 

müəyyən  etmək,  əslində,  mürəkkəb  məsələdir.  Bir  tərəfdən,  xidmət  təchizatının  qeyri-

hökumət  təmsilçisinə  təhvil  verilməsi  var.  Başqa  bir  tərəfdən,  sistem  sahibkarlıq  əsasında 

qurulduğu  və  biznes  yönümlü  olduğu  halda,  hökumət  onu  dövlət  xidmətlərinin  əvəzini 

ödəmək üçün tələb edir. Bu siyasətdən xüsusi xidmət üçün ayrılan əlavə və ya artıq fondlara 

əsaslanan iqtisadiyyatın maliyyə ili büdcəsinə xeyir gətirməyəcək.  

 

Davamlılıq  baxımdan  korporativ  idarəetmə  mexanizminin  təsiri  kifayət  qədər  güclü 



olmayacaq. Bu mexanizmin məqsədi daha çox, maksimum effektivliyə nail olmaqla bərabər, 

gəlir  yaradan  elementlərin  cəmləşməsi  ilə  prosesin  məhsuldarlığını  və  nəticəsini  artırmaqla 

bağlıdır.  

 

Buna baxmayaraq, qərar qəbul etmə səviyyəsində modifikasiya qərar qəbul etmə proseduruna 



müxtəlif mövqelər cəlb etməyə can atan siyasi dövrənin başlanğıcını nəzərdə tutur. Beləliklə, 

korporativ  idarəetmə  sistemi  maliyyə  büdcəsində  yükü  azaltmaq  və  sistemi  daha  davamlı 

etmək üçün müsbət təsir yarada bilməyəcək.  

 

İdeya yaratmaq bacarığı: Burada, korporativ idarəetmə konsepsiyasını Yeni Dövlət İdarəetmə 

(NPM)  növünə  yaxın  aid  etmək  olar;  hansı  ki,  dövlət  sektoru  asılılığından  çıxmağa,  dövlət 

nəzarətinin ləğvinə və özəlləşməyə əsaslanır.  

 

Fəaliyyətləri,  büdcənisi  və  resurs  məhdudiyyətlərini  idarə  etmək  üçün  müstəqil  agentliklərə 



verməklə, hökumət orqanları ilə müqayisədə effektivliyi və səmərəliliyi artırır. Eyni zamanda, 

bu,  dövlət  sektorunda  önəmli  məsələlərdən  biri  olan  agent  prinsipi  (işəgötürən  və  işçi 

arasındakı  münasibət)  probleminə  də  üstün  gəlir.  Buna  baxmayaraq,  siyasət  sənədinin 

məqsədini  nəzərə  alsaq,  korporativ  idarəetmə  mexanizmi  problemə  (qərar  qəbul  etmə 



prosedurunda  monopoliya)  üstün  gəlmək  üçün  həqiqətən  olduqca  məhduddur:  insanlar  üçün 

yuxarıdan  aşağı  göstəriş,  nəzarət  sistemi,  informasiya  asimmetriyaları  və  bütün  qərarlar 




 

kifayət  qədər  podratçının  (xidmət  təchizatçısı,  korporasiya  üzərində)  inhisarçı  nəzarətinə 



əsaslanır.  

 

Açıq-aydın,  ideyaların  və  ya  siyasətlərin  yaranması  hökumətin  hökmranlığı  altında  olur. 



Beləliklə, fikirlərin diversifikasiyası və ya xaricdən intellektual müdaxilə kənarlaşdırılmışdır.  

 

Mövcud  güclü  tərəflər  və  icra  mümkünlüyü  (current  strengths  and  feasibility):  Avropa 

Yenidənqurma  və  İnkişaf  Bankının  (AYİB)  əvvəlki  tədqiqatına  əsaslanaraq,  demək  olar  ki, 

Azərbaycanda korporativ idarəetmə qanunu olduqca zəifdir (2004). Biz bunu qonşu ölkələrlə 

müqayisə  və  aşağıdakı  qrafikdəki  ballar  əsasında  etiraf  edə  bilərik.  Burada  səhmdarların 

hüquqları, idarə heyətinin öhdəlikləri, açıqlama və şəffaflıq, səhmdarların ədalətli dəstəyi və 

korporativ  idarəetmədə  səhmdarların  rolu  korporativ  idarəetmə  mexanizminin  təyinediciləri 

hesab olunur.  

 

 

Qrafik 1: AYİB Korporativ İdarəetmədə Hüquqi Qiymətləndirmə, Azərbaycan



ii

 

 

 



 

Çox maraqlıdır ki, yuxarıdakı qrafikə əsaslanarsaq, hətta ictimaiyyətə yayılan informasiyanın 

az  olmasına  baxmayaraq,  maraqlı  tərəflərin  korporativ  idarəetmədə  rolunun  güclü  olduğu 

qeyd  olunur.  Eyni  zamanda,  idarə  heyətinin  məsuliyyəti  də  formal  olaraq  zəifdir.  Buna 

baxmayaraq,  çox  maraqlıdır  ki,  səhmdar  hüquqları  və  onların  dəstəyi  orta  səviyyədədir. 



 

Beləliklə,  qanunverici  əsas  vurğunu  əsasən  səhmdar  hüquqlarının  müdafiəsinə  qoyur;  ancaq 



Azərbaycanda  korporativ  idarəetmə  elementlərinin  başqa  təyinedicilərində  ziddiyyətlər 

mövcuddur.  

 

Dünya  Bankı  Qrupunun  bu  yaxınlardakı  tədqiqatı  institusional  səviyyədə  dəyişikliklər  tələb 



edir;  Azərbaycanda  korporativ  idarəetmə  prinsiplərinin  qanuni  tətbiq  olunması  və  yerinə 

yetirilməsi  keçən  bir  onillikdə  yaxşılaşmağa  başlamışdır.  Buna  baxmayaraq,  prinsiplərin 

əksəriyyəti qismən tətbiq olundu və ya heç həyata keçirilmədi (s.14 -15). Belə görünür ki, bu 

sektorda  məsuliyyətin  bölünməsi  aydınlaşmalı  və  qəti  olaraq  müəyyən  edilməlidir;  qaydalar 

və  tənzimləmələr  tətbiq  olunmalı  və  korporativ  informasiya  ictimaiyyətə  yayılmalıdır.

iii


 

Bunların  dövlət  sektoru  idarəetməsinə  korporativ  idarəetmə  elementlərinin  tətbiqi,  xüsusilə 

agentlik  daxilində  əmək  və  məsuliyyət  bölgüsü  ilə  əlaqəli  olan  şəxslərin  və  hər  agentliyin 

xüsusi siyasət üzrə qərar qəbul etmə sahəsindəki roluna kifayət qədər təsiri olacaq.  

 

Ümumilikdə,  bu  modelin  sxemini  və  sözügedən  siyasət  sənədinin  məqsədini  nəzərdə  tutan 



(qərar  qəbul  etmə  prosedurunda  monopoliyaya  üstün  gəlmək)    korporativ  idarəetmə 

mexanizmi daha çox prosesdə dəyişikliklər yaratmaq, daha çox proqnozlaşdırılma, nəticə və 

məhsuldarlığı  artırmaq  haqqındadır,  ancaq  qərar  qəbul  etmə  proseduruna  cəlb  edilən 

iştirakçıların tiplərində heç bir dəyişiklik baş vermir.  Bu regionda və keçid ölkələri arasında 

dövlət sektoru idarəetməsinə məlum mexanizmi tətbiq edən heç bir model yoxdur. Beləliklə, 

nəzərdə  tutulmuş  məqsədlə  bu  alternativ  siyasəti  dəstəkləmək,  qərar  qəbul  etmə  proseduru 

üzərindən hökumət monopoliyasının götürülməsi üçün uğurlu nəticə verməzdi.  

 

 

Ssenari 2: Qərar qəbul etmə proseduru üçün “beyin mərkəzləri” 

İkinci  ssenari  Azərbaycanda  dövlət  sektorunun  qərar  qəbul  etmə  proseduruna  “beyin 

mərkəzləri”nin  cəlb  olunmasına  yardım  göstərir.  Bu  yeni-idarəçilik  strukturu  hal-hazırda 

müxtəlif  ölkələr  tərəfindən  tətbiq  olunur.  Buna  əhəmiyyətli  dərəcədə  yalnız  dəstək  axtaran 

qeyri-hökumət  təmsilçiləri  (yəni  “beyin  mərkəzləri”)  ilə  mərkəzi  hökumətin  könüllü 

əməkdaşlığı əsasında nail oluna bilər.  

 



10 

 

Nəticə  olaraq,  dövlət  sektorunda  qərar  qəbul  etmə  müxtəlif  səviyyələrdən  irəli  sürülən 



müxtəlif fikirlərə əsaslanaraq daha rəngarəng olur, nəticə effektivlik gətirir və yaxşı idarəetmə 

prinsiplərinə  cavab  verir.  Yuxarıda  qeyd  olunduğu  kimi,  müəllif  bu  ssenarini  ağaşıdakı 

indikatorlar ilə qiymətləndirir – fiskal siyasət və davamlılıq, ideya yaratmaq bacarığı, mövcud 

güclü tərəflər və istək:  



 

Fiskal siyasət və davamlılıq: Fiskal siyasət və davamlılıq prosesin büdcə ölçüsünə əsaslanır. 

O,  qəti  şəkildə  təsdiq  edir  ki,  qərar  qəbul  etmə  proseduruna  “beyin  mərkəzləri”nin  cəlb 

olunması hökumətin maliyyə yükünü azaldacaq. Həmən maliyyə yükünü ki, daha çox dövlət 

sektorunun  fəaliyyəti  üçün  əmək  haqları  və  başqa  xərclər  üzrə  ayırmalarla  bağlı  maddələrə 

aidddir.   

 

Hal-hazırda, Azərbaycanda təkcə dövlət qulluqçularının əmək haqları və xərcləri üçün 2.2 mln 



AZN xərclənir (səh.21- 22)

iv

. Əvvəlki illərlə müqayisədə, xərclər yeni dövlət işlərinin sayına 



nisbətdə xeyli artmışdır. Bu yerdə o da xatırladılmalıdır ki, cari il büdcənin bir qismi Dövlət 

Neft  Fondundan  köçürmələrlə  subsidiyalaşır.  Bu  köçürmələr  isə  illik  büdcəni  özündən  asılı 

edir  və  mənəvi  təhlükə  yaratma  imkanları  yaradır.  Statistikaya  nəzər  yetirsək,  maliyyə  ili 

büdcəsinin təxminən 50%-i  Neft  Fondundan köçürmələrdir; eyni  zamanda,  Fond xərclərinin 

90%-dən çoxu cari il büdcəsinə olan köçürmələrdir. Platforma “beyin mərkəzləri” və hökumət 

nümayəndələrindən  ibarət  olduğu  halda,  dövlət  sektoru  idarəetməsi  üçün  maliyyə  yükü  və 

daha yüksək xərclər azaldılacaq.  

 

Davamlılıq  nöqteyi-nəzərindən,  qeyri-hökumət  təmsilçilərinin  cəlb  olunması  müsbət  təsir 



yaradır. Hər şeydən əvvəl, bu əsas qeyri-hökumət təmsilçilərinin problemlərlə bağlı siyasətlə 

məşğul olmaq və potensial nəticəni cavabdehliklə müəyyən etmək öhdəliyidir. Bu o deməkdir 

ki, xərc və mənfəətin məsuliyyətini öz üzərinə götürməklə, “beyin mərkəzi” təmsilçiləri dəqiq 

problemin tədqiqatı və cari il dinamikası üçün nəticə verəcək. Bundan əlavə, qərar qəbul etmə 

ideya  və  səs  çoxluğuna  əsaslandığı  halda,  hökumətin  qanunilik  səviyyəsində  yüksəliş 

olacaqdır.  Nəticə  olaraq,  konsensusa  əsaslanan  qəbul  olunmuş  siyasətlər  birləşdiriləcək  və 

onların yaxın gələcəkdə sıradan çıxma imkanı azalacaqdır.      

 



11 

 

Beləliklə,  qərar  qəbul  etmə  proseduruna  “beyin  mərkəzləri”nin  cəlb  olunması  hökumət 



büdcəsinin maliyyə yükünü azaldacaq və davamlı siyasətlərə imkan verəcəkdir.  

 

İdeya yaratmaq bacarığı: Azərbaycanda “beyin mərkəzləri” və başqa növ QHT-lər ideya (və 

ya  dövlət-siyasəti  alternativi)  yaratmaq  üçün  güclü  intellektual  bacarığa  malikdirlər.  Bunu 

həmin təşkilatların tədqiqat və yazılarındakı müqayisəli üstünlük sübut edir.  

 

Hökumətdən kənar səriştə və peşəkarlıqdan istifadə etmək üçün qeyri-hökumət təmsilçiləri ilə 



əməkdaşlıq  etmək  rasional  addım  olardı.  Hal-hazırda,  qeyri-hökumət  təmsilçilərinin 

fəaliyyətləri milli/ yerli səviyyədə dövlət danışıqlarının və əlaqədar problemlərin yayılmasının 

artmasına görə məhdudlaşdırılır.  

 

Lakin çox vaxt siyasi nəticələr və alternativlər bu hal üçün komitə səviyyəsində xüsusi dövlət 



məmurları ilə əlaqələndirilmir. Optimal vəziyyətdə, məhdudlaşdırılan gəlirsiz təşkilat ayrı bir 

vaxt ərzində nüfuzlu dövlət məmurları ilə görüşməklə öz təklif olunmuş siyasətlərini müdafiə 

edə bilər.  

 

Yekun  olaraq,  bunun  qeyri-hökumət  təmsilçilərinin  rolunu  çox  məhdud  şəkildə  olacağı 



düşünülür. Bu ssenari əsasında, müəllif rəsmi şəkildə qərar qəbul etmə proseduruna ideya və 

siyasət  yaratmaq  üçün  yüksək  bacarığa  malik  qeyri-hökumət  təmsilçilərini  cəlb  etməyə 

yardım göstərir.  

 

Hökumət mövqeyindən qərar qəbul etmə proseduruna əlavə kənar tərəfdaşların cəlb olunması 



həmin prosedurun missiyanı və strateji planı daha effektiv əhatə etməsinə imkan verəcək. Bu, 

yeni  ideyalar  “mətbəx  kabineti”nin  xaricindən  daxil  olacağına  görə,  nəticəyə  müsbət  təsir 

edəcəkdir. Eyni zamanda, hökumət vətəndaş/ seçicilərinin qarşısında öz xüsusi məsuliyyətini 

azalda  biləcək.  Əlbəttə,  proses  özü  qeyri-hökumət  təmsilçilərinin  spontan  iştirakına 

əsaslanmır.  

 

Beynəlxalq  təcrübə  bu  ssenari  ilə  əlaqədar  müxtəlif  yollar  göstərir:  qərar  qəbul  etmə 



proseduruna/ platformasına (daha çox davam edən siyasət ilə əlaqədar olan) cəlb olunma üçün 

qeyri-hökumət  təşkilatı  arasında  rəqabətin  mövcudluğu;  yeni  təkliflər  və  tövsiyələr  əsasında 




12 

 

(daha çox xüsusi problem və ya olmayan siyasətlə əlaqədar) qeyri-hökumət təmsilçilərini və 



başqalarının cəlb olunması. 

 

Beləliklə, qərar qəbul etmə prosedurunda nəticəni, təmsilçiliyi və məsuliyyəti artırmaq üçün 



peşə və nəticəyə əsaslanan tədqiqat qeyri-hökumət nümayəndələrinə siyasət sahəsində mühüm 

iştirakçı olmaq imkanı verir.  



 

Mövcud  güclü  tərəflər  və  icra  mümkünlüyü:  Ənənəvi  olaraq,  bu  regionda  qərar  qəbul  etmə 

demək  olar  ki,  həmişə  hökumət  monopoliyası  tərəfindən  inkişaf  etdirilir.  Sovetlərdən  qalma 

miras  sayəsində  şaquli  (yuxarıdan  aşağıya)  formalaşdırılan  bürokratiya  və  qərar  qəbul  etmə 

strukturları  ilə,  qeyri-hökumət  təmsilçiləri  tərəfindən  dövlət  siyasəti  sahəsinin  inkişafına 

müxtəlif maneələr var idi.  

 

Azərbaycanda  üçüncü  sektor  1990-cı  illərin  ortalarında  meydana  çıxmağa  başladı,  ancaq  bu 



sektorun inkişaf tarixi üçün 21-ci əsrin başlanğıcı nəzərdən keçirilə bilər. Vaxt dəyişikliyi və 

bacarıqların artırılması ilə müxtəlif təşkilatlar öz səriştələrini birləşdirərək hal-hazırda məhdud 

tərzdə hökumətə lobbiçilik edir.  

 

Buna  baxmayaraq,  lobbiçilik  və  müdafiə  etmək  məsələsi  qərar  qəbul  etmə  səviyyəsinə  təsir 



göstərmək  üçün  olduqca  məhduddur.  Bu  halda,  qərar  qəbul  etmə  proseduruna  cəlb  olunan 

qeyri- hökumət təmsilçilərinin nəzərdə tutulan mövcud güclü tərəfləri və bacarığı ilə potensial 

müsbət təsir yaratmasına çox böyük ümid var. 

 

Qərar qəbul etmə proseduru üçün “beyin mərkəzləri”nin cəlb olunmasının mümkünlüyü isə bu 



mexanizm  istiqamətində  əməkdaşlıq  etmək  və  ilk  addımlar  atmaq  üçün  hökumətin 

könüllülüyündən  başlayır.  Effektiv  dövlət  siyasətinə  əsaslanan  nəticə  üçün  qeyri-hökumət 

təmsilçiləri ilə iş görmək zəruri elementdir. Qəti olaraq düşünülür ki, iştirakçıların müxtəlifliyi 

siyasətlərin  qəbul  olunması  sahəsində  inkişaf  üçün  cücərtilər  yaradacaq.  Beləliklə,  vaxt 

dəyişiklikləri və “beyin mərkəzləri”nin bacarıqları ilə, status-kvo qeyri-hökumət və hökumət 

səviyyəsində olan iştirakçılar arasında əməkdaşlığa siqnal yaradır.  

 



13 

 

Deyilənləri  yekunlaşdırsaq,  qərar  qəbul  etmə  və  nəticə  ictimai  maldır  (public  good);  çünki 



cəmiyyətdə  bütün  insanlar  maraqlı  tərəflər  olur  və  birbaşa,  yaxud  dolayısı  ilə  nəticələrdən 

təsirlənir.  Yuxarıda  göstərilən  birinci  və  ikinci  ssenari  arasında  müqayisə  təsdiq  edir  ki, 

Azərbaycanda qərar qəbul etmə proseduruna “beyin mərkəzləri”nin cəlb olunması korporativ 

idarəetmə mexanizmi ilə müqayisədə daha münasib və effektiv hesab edilir.  

 

Bu  qeyd  edilən  indikatorlar  əsasında  qiymətləndirildi:  (1)  fiskal  siyasət  və  davamlılıq,  (2) 



ideya  yaratmaq bacarığı, (3) mövcud güclü tərəflər və icra mümkünlüyü. Bu siyasəti həyata 

keçirmək üçün hökumət aşağıda qeyd edilən siyasi tövsiyələri nəzərə almalıdır.   

 

 

 



 

 

Siyasət tövsiyələri: 

1.

 

Qərar  qəbul  etmə  proseduruna  qeyri-hökumət  təmsilçiləri  cəlb  etmək  üçün  qanunverici 



əsas  işlənib  hazırlanmalıdır.  Bu  qanunverici  əsas  qərar  qəbul  etmə  prosedurunda  qeyri-

hökumət  təmsilçilərinin  statusları,  rolları  və  öhdəlikləri  ilə  bağlı  əsas  prinsipləri  tətbiq 

etməlidir.   

 

2.



 

Rəqabət  qanununa  əsaslanaraq,  qərar  qəbul  etmə  prosedurunda  qeyri-hökumət 

təmsilçilərinin  iştirakı  ilə  bağlı  əlavə  hissə  olmalıdır.  Bu,  eləcə  də  özəl  sektor  və  “beyin 

mərkəzləri” arasındakı sərhədi müəyyən etməlidir.  

 

3.



 

Bu prosedur ərzində, hökumətin və potensial siyasətlərin gündəliyi şəffaf olmalıdırYaxşı 

olar  ki,  bu,  rəsmi  veb-saytlarda  və  ya  yerli  qəzetlərdə  nəşr  edilsin.  Bu  o  anlama  gəlir  ki, 

vətəndaş cəmiyyəti hökumət daxilindəki inkişaf dinamikasından məlumatlı olsun.   



 

4.

 



Qeyri-  hökumət  təmsilçilərinin  məsləhəti  hökumət  tərəfindən  ciddi  şəkildə  nəzərdən 

keçirilməli  və  onlar  qərar  qəbul  etmə  proseduru  ilə  eyni  platformaya  gətirilməlidir.  Bu  o 

deməkdir ki, tərəflər arasında iş vərdişi dəyişilməlidir! Beləliklə, eyni platforma və missiyaya 

əsaslanan fəaliyyət gündəliyin zirvəsində dayanmalıdır.  




14 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Mənbələr: 

 

 

                                                 



i

  Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, İşçi qüvvəsi   

www.azstat.org

;  


Nazirlərin Kabinetinin hesabatı, 2009-cu il. 

ii

 AYİB, Korporativ İdarəetmə qanunu: "Qiymətləndirmə Layihələri, Korporativ İdarəetmənin 



Keyfiyyəti haqqında hesabat: İlkin Keçid Ölkələrində hüquqi rejimlər," 2004-cü il, s.3. 

http://www.ebrd.com/country/sector/law/etc/etccg.pdf

 

AYİB -in (qrafik və o indikatorlar olmadan) yenilənən tədqiqatı üçün, 2N-li  istinada müraciət edə 



bilərsiniz.  

ii

Dünya Bankı, Standartların və Kodekslərin (ROSC) yerinə yetirilməsi haqqında hesabat, Korporativ 



İdarəetmə, Ölkə Qiymətləndirmələri, "Azərbaycan", 2009-cu il. 

http://www.worldbank.org/ifa/rosc_cg_aze_eng_09.pdf

 

iii


 Hesablama Palatasının dövlət büdcəsinin yerinə yetirilməsi haqqında Hesabatı, 2009-cu il. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 


15 

 

                                                                                                                                                         



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Yüklə 108,67 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə