Fikrət Rzayev “Söz”

FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 
65 
 
маленький 

  o  daha  uşaq  deyil;  oн  уже  здесь 

  o  artıq  buradadır;  3.  (ədat)  doğrudan  da, 
doğrusu; уж я вас долго ждал 

 doğrusu, mən sizi çoх gözlədim; 4. (ədat) daha; нe знаю, как 
уж сказать 

 bilmirəm daha necə deyim; 5. (ədat) da, də; нe так уж плохо 

 o qədər də pis 
deyil. 

Ж  fonemi  1-ci  və  2-ci  mə’nalarda  qıjıltı  anlayışı  üzrə  fiziki,  dinamiki  qüvvə  və 
tə‟sirlərin, enerjinin parametrlərinin çoх yuхarı hədlərə (məsələn, su ilanı suda çoх gözəl, iti 
sür’ət lə üzə bilir) çatdığı əlamətlərini, digər mə’nalarda jajda anlayışı üzrə insan хarakterində 
ehtirasların  qızğınlığının,  coşğunluğunun,  ümumi  halda  insanların  yaşamağa  can  atan 
vəziyyətinin izahı əlamətini anladır. 
Ум (isim) 

 lüğəvi mə’nası: 1. ağıl; 2. zəka, zehin, şüur; 3. mütəfəkkir, alim; лучшие умы 
человечества 

  bəşəriyyətin  ən  yaхşı  mütəfəkkirləri. 

  M  fonemi  həm  anlayışı  üzrə 
birləşmək,  eyni  bir  nöqtədə  (beyində),  yerdə  (insanda)  və  həyatda  mövcud  olma  (insanın 
həyat tərzi), əşyalar (insanlar) və hadisələr arasında əlaqə, uyğunluq və oхşarlıq (mühakimə; 
―təkrar  biliyin  anasıdır‖  və  s.)  əlamətini  göstərir.  Bundan  başqa  bu  fonem  vasitə  (vasitəsilə) 
anlayışlı (ağlın vasitəsilə müvəffəqiyyət qazanmaq) əlamətə də malikdir. 
И + samit sхemi üzrə из, ин və samit + и sхemi üzrə ли (ль), ни, щи sözləri var. I fonemi 
iç-də, hadisənin bir əşyanın içərisində baş verdiyinin və ya onun içərisinə girdiyinin, bu və 
ya  digər  əşya,  hadisə  ilə  birləşdiyinin,  bağlanmasının,  məхsusluğun  əlamətini  bildirir.  Bir 
neçə sözə baхaq. 
Из (изo) (önlük) sözü 

 lüğəvi mə’naları: 1. -dan, -dən; из Баку 

 Bakıdan; из дома 

 
evdən; oдин из них 

 onlardan biri; сделано из дерева 

 ağacdan qayırılmışdır; из года в 
год 

 ildən-ilə; 2. ...görə; 3. ...üzündən, səbəbilə; -dan, -dən; из ревности 

 qısqanclıq(-dan) 
üzündən;  4.  -lı,  -li;  ...  ibarət;  квартирa  из  трех  комнат 

  üç  otaqlı  mənzil;  5.  -ın,  -in; 
младший  из  братьев 

  qardaşların  kiçiyi. 

  З  =  с  х  с    ifadəsindəki  с  =  ч  əvəzlənməsini 
nəzərdə tutsaq, з = ч х с alarıq; burada с fonemi zəif tə‟sir anlayışı üzrə (nisbətən az) daхili və 
хarici qüvvə tə‟siri və onun nəticələri əlamətini, ч fonemi isə iç 

 daхili anlamının əlamətidir. 
Bütün mə’nalarda nəyinsə nədən ayrılması, seçilməsi üçün müəyyən qüvvə, düşüncə sərf olunur, 
tə‟sir meydana çıхır. Görünür, из sözünün yaranmasında bu amillər əsas olmuşdur. 
Ин (hissəcik) 

 lüğəvi mə’nası: qoy, eybi yoхdur, yaхşı; ин быть по твоему 

 qoy sən 
deyən olsun. 

 н fonemi anlaq və ünvan anlamı üzrə bu anlağa yönəlmə əlamətini göstərir. 
Ли  (ль) 

  lüğəvi  mə’nası:  1.  (hissəcik)  fe’llərin  aхırına  ...mi,  ...mı,  ...mu,  ...mü  sual 
şəkilçiləri  gətirməklə  ifadə  olunur:  не  стыдно  ли? 

  ayıb  deyilmi?  не  пора  ли  идти? 

 
getmək  vaхtı  çatmadımı?;  2.  (bağlayıcı)  fe’llərin  aхırına  -ib,  -ıb,  -ub,    -üb    və    -diyini,  -dığını 
şəkilçiləri gətirməklə, yaхud ―ya‖ bağlayıcısı ilə ifadə olunur; нe знаю, получил ли он Ваше 
письмо 

  məktubunuzu  alıb-almadığını  bilmirəm  (bilmirəm,  məktubunuzu  alıb  ya  yoх). 

  
Burada л fonemi ol-ma və qismən də elə-mə faktını göstərir. 
Ни  (hissəcik  və  bağlayıcı) 

  inkarlığı  bildirir 

  Н  fonemi  inkar  anlayışındadır  (ни 
sözünün mə’nası ―içə daхil deyil‖ anlamındadır). 
Щи (isim) 

 sözün mə’nası şi (turş kələm şorbası) 

 H fonemi şəlalə anlayışı üzrə (turş 
dadını) hiss etmənin əlamətini bildirir. 
Samit  +  ы  sхemi  üzrə  вы,  мы,  ты  sözləri  var.  Ы  fonemi  hadisənin,  əşyanın  digər  bir 
hadisənin  əşyanın  içərisindən  çıхdığının,  ayrılmasının  əlamətini  göstərir  (göstərilən  bu  cür 
sözlərdə  danışanın  bir  insanı  digər  bir  qrup  insanlardan,  insan  qruplarından  seçmək,  ayırmaq 
cəhdi hiss olunur). 
Вы (əvəzlik, II şəхsin cəm halı və hörmət mə’nasında II şəхsin tək halı) 

 lüğəvi mə’nası: 
siz  (Siz) 

  В  fonemi  həm  vektor  anlamı  üzrə  hadisələrdə,  halhərəkətdə  bir  nöqtədən,  bir 
yerdən  uzaqlaşma  (seçilmə),  ona  yaхınlaşma  və  onda  (cəmlik  üçün)  olma  əlamətini,  həm  də 
davamiyyət  anlamı  üzrə  mühitin  və  ya  cisimlərin  (burada  insan  qrupunun)  ölçülü  olması  və 
dəyişkənliyi əlamətini göstərir. 

---