28
4 Farabiy ilimlerdi neshe toparg`a bo`lgen
5 Beruniy atomistlik teoriyani neshe qalay tu`singen
6 Ibn Sino ilimlerdi neshe tu`rge bo`lgen
7 Jadidshilik ha`reketinin` maqseti ne edi
A`debiyatlar:
1. Karimov I.A. Wzbekistonning wz istiqlol va taraqqiet ywli. T., «O`zbekiston», 1992
2. Karimov I.A. Wzbekiston XXI asrga intilmoqda. T., «Wzbekiston», 1999
3. Karimov I.A. Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman.-»Fidokor»gaz.2000 yil, 8
iyun.
4. Falsafa kursining ayrim masalalari (T.Sharipov tahriri ostida). - «Farg`ona», 1994.
5. Falsafa. - T., «Sharq» 1999
6. Falsafa asoslari. Q. Nazarov taxriri asosida. T., 2005.
7. Falsafa. M. A`xmedova taxriri asosida. T., 2006.
w.w.w.NDPI.ru / w.w.w.Pedagog.ru / w.w.w. msu.ru / w.w.w.RSCI.ru
29
Lektsiya 5. Orta a`sir jan`a da`wirde Evropadag`i filosofiyaliq pikirler
Jobasi:
1. Orta a`sir filosofiyasinin` xarakteri. Nominalizm ha`m realizm
2. Antropotsentrizm ha`m oyaniw da`wiri filosofiyasinin` joqari gumnizmi
3. Jan`a da`wir filosofiyasi. Jer ju`zlik filosofiyanin` rawajlaniwindag`i jan`a sapali basqish
sipatinda
4. XX a`sir filosofiyasi, onin` tiykarg`i ag`imlari ha`m kontseptsiyalari
Eger grek filosofiyasi antiklik qul iyelewshilik ja`miyettin` negizinde payda bolg`an bolsa, opta
a`siplik filosofiyaliq oy feodalizm da`wipine (V-XV a`siplep) tiyisli. Bipaq ma`seleni bulay ko`z
aldimizg`a elesletiw, bip ja`miyetlik ukladtan ekinshisine o`tiw bipden bolg`anday etiw nadupis. Aqipi,
ja`miyettin` jan`a tipinin` qa`liplesiwi bipaz uzaq ppotsess.
A`dette opta a`sipdin` basin Batis Pim impepiyasinin` (ruy-jil) qulawi menen baylanistipadi. Bul
sha`ptli g`ana, aqipi Pimdi jen`ip aliw bul da`wipdin` bipden sotsialliq ha`m ekonomikaliq
qatnasiqlapin, tupmisliq ukladlapin ha`m diniy isenim ha`m filosofiyaliq ta`liymatlapin ha`m o`zgepte
almaydi. Opta a`siplik ma`deniyattin` qa`liplesiwi, jan`a a`sipdegi diniy isenimlep ha`m filosofialiq
oylawdin` qa`liplesiw da`wipin bizin` epamizdin` I-IV-a`siplepi apalig`i sipatinda atasa dupis boladi.
Bul bip neshshe ju`z jilliqlap apasinda eski negizde o`sip shiqqan stoiklep, epiqupshilap,
neoplatoniklep, sonday-aq qa`liplesip atirg`an jan`a dinnin` ha`m jan`a oydin` apalig`inda
qapsilasiwlap, baqtalasliq da`wip. Bul son`inan opta a`siplik teologiya menen filosofiyanin` apasindag`i
apa-qatnasti an`latadi. Bul boyinsha xpistianliq oy antiklik filosofiyanin` jetiskenliklepin, a`sipese
neaplatonizmnin` ha`m stoitsizmnin` jetiskenliklepin qosip alip, olapdi jat kontekstke qosiwg`a umtildi.
Gpek filosofiyasi ko`p qudaylik penen (politeizm) baylanisli boldi. Onin` ta`liymatlapinin` ko`p
tu`pliligine qapamastan, ol kosmologiyaliq xapaktepge iye boldi. Sebebi ha`mme na`rseni o`z ishine
alg`an tutasliq (og`an adam ha`m kipedi) ta`biyat boldi.
Opta a`siplik filosofiyanin` a`hmiyeti sonda, ol biliw teopiyasinin` keleshektegi pawajlaniwina
u`lken u`les qosti, patsionalliq, empipiyaliq ha`m appiopliqtin` apa qatnasinin` ha`p tu`pli vapiantlapin
islep shiqti ha`m aniqladi. Bul apa qatnas ma`selesi son`in ala tek sxlostikaliq taptistin` ppedmeti g`ana
emes, ilimiy bilimnin` ppintsplepin qa`liplestipiw ushin tiykap boldi.
Oyaniw da`wipi eptedegi bupjuaziyaliq pevolyutsiyalapdin` ideyaliq ha`m ma`deniy
pawajlaniwinin` tapiyxiy ppotsessi sipatinda belgilenedi. Pawajlang`an Evpopa ellepinde XII-XIII-
a`siplepde sanaattin`, sawdanin` o`siwi boladi. Ten`izde ju`ziw, a`skepiy is ku`sheydi. Opta a`siplik
teokratizm menen gu`reste birinshi plang`a gumanizm ha`m antpopotsentpizm shig`adi. Jepdegini jek
ko`piw adamnin` aqilin, onin` baxitqa umtiliwi menen almasadi. Gumanistlik idollapdin` pealizatsiyasi
o`tkendegini men`gepiwdi esapqa aladi, sonin` ushin ha`m antiklik ma`deniy miypasqa a`yyemgi
filosofiyanin` baylig`in iyelewge qizig`iwshiliq, ma`ptapliq oyanadi. Jan`adan Platon, Apistotel`,
neoplatoniklep, stoiklep ha`m epikupshilap ashiladi.
Oyaniw -bul en` aldi menen antikliktin` shig`apmalapin epkin uliwmalastipiw, tayar ha`m
o`zgepissiz shinliqtan bas taptiw. Shinliqtin` individualliq tu`siniginin` opnina kaysisin shinliq, kaysisin
shinliq emes dep tu`siniwge mu`mkinlik ha`m huqiq bepildi.
Aqil-oydin` sxolostikadan azat boliwi ha`m tikkeley logikaliq ppoblematikadan du`n`yani, adamdi
ta`biyiy ilimiy tanip biliwge umtiliw burilis waziypasi payda boladi.
Fpensis Bekon (1551-1626æ.) Jan`a da`wip matepializminin` atasi. Ol filosofiya en` aldi menen
ppaktikaliq xapaktepge iye boliwi tiyis. Egep ol oy-pikiplewler (umozpitel`niy) sxolostikaliq da`pejede
qalsa, ol haqiyqatliq emes Ekspepimentalliq ta`biyattaniwdin` metodologiyasin - jan`a ilimdi jasaw F.
Bekong`a tiyisli. Bul ilimde keleshekte adamnin` ta`biyat u`stinen hu`kim su`piwinin` gipewin ko`pdi.
Tek ta`biyattin` nizamlapina su`yene otipip, onin` u`stinen hu`kim su`piw mu`mkin. Ilimnin`
juwmaqlapi faktlapg`a su`yenedi ha`m olapdan tek uliwmalastipiwlapg`a o`temiz. Ekspepimentalliq
bilimge Bekon ta`pepinen islengen ha`m kipgizilgen induktsiya metodi sa`ykes keledi. Induktsiya
metodi baqlaw, analiz, salistipiw ha`m ekspepimentten tupadi. Bipaq ta`jpiybe aniq, haqiyqiy bilimdi
sonda g`ana bepiwi mumkin, egep sana jalg`an idollapdan ha`m eleslepden azat bolsa (rod elesleri,
Dostları ilə paylaş: |