Filosofiya kk

 
4 
 
l. Iskusstvonin` ja`miyetlik sananin` formasi sipatinda 
2. Iskusstvonin` ta`biyati. 
3. Iskusstvo haqiyqatliqti biliwdin` qurali sipatinda
 
 
19-lektsiya 
Iskusstvonin` tu`rleri 
 
 
l. Iskusstvonin` tu`rleri haqqindag`i ta`liymattin`  tendentsiyalari. 
2 Iskusstvonin` tu`rlerin klassifikatsiyalawdin` printsipleri. 
3. Iskusstvonin` geybir tu`rlerinin` spetsifikasi. 
4. Iskusstvonin` tu`rlerinin` o`z-ara ta`siri. 
 
 
Estetikaliq ta`rbiya
 
 
 
l. Estetikaliq ta`rbiyanin` mazmuni ha`m maqseti 
2. Estetikaliq ta`rbiyanin` faktorlari ha`m qurallari 
 
 

---

 
5 
Lektsiya 1. Filosofiya pani predmeti ha`m waziypalari.  Filosofiyalik dun`yaga koz-karas. 
Jobasi: 
 
1. Filosofiyanin  predmeti xam filosofiyalik  bilimnin  tabiyati maselesi. 
2. Filosofiyanin tiykargi maselesi xam tiykargi filosofiyalik  bagdarlar 
3.  Filosofiyanin  jamiyettegi orni. 
4. Filosofiya du`n`yaga  koz-karas sipatinda. Dun`yaga koz-karastin turleri. Sotsial gumanitar panler 
sistemasinda filosofiyanin  orni. 
 
Filosofiya so`zi greksheden awdarg`anda «danishpanliqti su`yiw» degendi an`latadi. «Filosofiya» 
termininin`  o`zi  filosofiyadan  ha`m  filosoflardan  son`law  payda  boladi.  Antiklik  da`wirdegi  falsafa 
tariyxshisi  O`mir  misli  oyin  ushin  jiying`a  megzes:  birewler  og`an  jarisiwg`a,  tag`i  birewler  sawda 
islewge, al en` baxitlilari qarawg`a keledi, o`mirde tag`i birewler qullarg`a uqsap, dan`qqa, tegin payda 
tu`siriwge  ashko`z  bolip  tuwilsa,  filosoflar  tek  shinliq  izlewge  keledi.  A`lbette  bu`gingi  ku`ni 
danishpanliqti, og`an muxabbatti, shinliqti izlewdi tek filosofiyanin` monopoliyasina aynaldiriw natuwri 
bolg`an bolar edi. Degen menen «filosofiya degen ne» degen sorawg`a juwap beriw filosofiya boyinsha 
arnawli  bilim  alg`an  diplomi  bar  adamlar  ushin  ha`m  an`sat  emes.  Nenin`  filosofiya  emes  ekenligin 
aniqlaw  jen`il:  Ma`selen,  filosofiya  DNKnin`  strukturasin  aniqlaw  menen  shug`illanbaydi, 
differentsialliq ten`lemelerdi sheshpeydi, jirtqish haywanlar onin` izertlew ob`ekti emes h.t.b.  
Al  XX-a`sir  filosoflari  «filosofiya  ne?»  degen  sorawg`a  juwapti  bergende,  sonshelli  bir-birinen 
ayirmashiliqqa, pariqqa iye, ga`p bir predmet tuwrali bolip atirg`anina ha`m gu`manlanasan`. . .  
 Shininda  da  filosofiyanin`  definitsiyasi  ju`da`  ko`p.  Ma`selen,  T.  Gobbs  oni  «duris  pikirlewdin` 
ja`rdeminde biliwge erisiw» dese, Gegel`, «predmetlerdi oysha qaraw», L. Feyerbax «bar na`rseni tanip 
biliw»  dep  ken`  ma`nisti  na`zerde  tutsa,  L.  Vitgenshteyn  «oylardin`  logikaliq  aniqlaniwi»,  V. 
Videl`band «uliwma minnetli bahaliqlar tuwrali ilim» dep tar ma`niste qollanadi.  
Soraw  payda  boladi:  Filosofiyani  aniqlaw  uliwma  mu`mkin  be  degen.  Bul  sorawg`a  juwap 
do`gereginde  ha`m  filosoflar  bir-birinen  ajiralip  turadi.  Ma`selen,  Gegel`din`  (1770-1631)  pikirinshe 
konkret  filosofiyalar  birg`ana  qubilistin`-  jerju`zilik  filosofiyanin`  basqishlari,  qa`liplesiw  ha`m 
rawajlaniw  momentleri.  Basqa  bir  filosoflardin`  pikirinshe  tariyxiy-  filosofiyaliq  protsess-bul  konkret 
filosofiyalardin`  tariyxi,  al  filosofiyanin`  tariyxi  tutas  ha`m  rawajlaniwshi  qubilis  sipatinda  bolmaydi. 
Bunnan  juwmaq:  konkret  filosofiyanin`  predmetin,  ma`selen,  Aristotel`din`  filosofiyasinin`  yamasa 
analitikaliq filosofiyanin` predmetin aniqlaw mu`mkin. Uliwma filosofiyanin` predmeti aniqlanbaydi.  
Filosofiyanin`  tiykarg`i  belgilerinin`  basinda  onin`  du`n`yag`a  ko`z-qaraslig`i  turadi.  Qa`legen 
filosofiya  adamnin`  du`n`yag`a  anaw  ya  minaw  qatnasin  bildirip,  belgili  du`n`yag`a  ko`z-qaras  boladi. 
Basqasha aytqanda filosofiyanin` predmetlik oblasti «du`n`ya-adam» sistemasi.  
Du`n`yag`a  ko`z-qaras  -  bul  adamnin`  o`zin  qorshap  turg`an  du`n`yag`a  ha`m  bul  du`n`yadag`i 
adamnin`  ornina  baylanisli  ko`z-qaraslarinin`  jiyindisi.  Du`n`yag`a  ko`z-qarastin`  tiykarg`i  ma`selesi  - 
bul  «Men»  menen  (ya)  «Men  emestin`»  (ne-ya)  arasindag`i  baylanis,  demek  sub`ekt  penen  sub`ektke 
baylanisli sirtqi du`n`yanin` qatnasi.  
Sonday-ak  filosofiya  bul  teoriyaliq  oylawdin`  formasi.  Du`n`yag`a  ko`z-qarastin`  ku`ndelikli, 
diniy-mifologiyaliq,  ko`rkemlik  tiplerine  qarag`anda  filosofiyaliq  du`n`yag`a  ko`z-qaras  teoriyaliq 
formada  o`mir  su`redi.  Filosofiya  sanali  tu`rde  aldina  belgili  problemalardi  qoyip,  olardi  arnawli 
engizilgen  ha`m  islenip  shig`ilg`an  tu`sinikler  (kategoriyalar)  ha`m  metodlardin`  ja`rdeminde  belgili 
printsiplerdin` tiykarinda sheshedi.  
Filosofiya  en`  basta  aq  teoriyaliq  xarakterge  iye.  Onin`  u`stine  ol  uliwma  teoriyaliq  oylawdin` 
tariyxiy jaqtan birinshi formasi bolip tabiladi.  
 Du`n`yanin` da`stu`riy  diniy mifologiyaliq kartinasi menen  g`ana sheklenip qalg`an  adamlardin` 
ko`pshiligi menen salistirg`anda en` ertedegi filosoflar ha`r tu`rli ta`biyiy, sotsialliq protsesslerdin` ha`m 
qubilislardin`  payda  boliw  ha`m  o`tiw  nizamliqlarin  ha`m  sebeplerin  ratsionalliq  da`rejede  tu`siniwge 
ha`m  ta`sindiriwge  umtildi.  Filosoflardin`  na`zerine  ilingen  ha`mme  na`rse  -  ku`n,  ay,  juldizlar,  aspan 
jaqtirtqishlarinin` tutiliwi, jildin` waqtinin` almasiwi, muzikaliq instrumentlerdin` qurilis, haywanlardin` 
ha`m adamlardin` kelip shig`iwi, da`r`yalardin` tasiwi, ma`mlekettin` siyasiy du`zilisi h.t.b. - bulardin` 
barlig`i filosofiyanin` (teoriyaliq oylawdin`) predmeti boldi. Sonin` ushin ha`m Gegel` filosofiyani bilay 

---