65
Göftügunu bunlar etməmiş təmam
Gördülər ki, gəlir mərdi-bədəncam.
Həmrəhi-çarümdəm əl çəkib naçar,
Ahu, siçan, qarğa etdilər fərar.
Səyyad gəlib ol məqamə yetişdi
Kim, ahunu pabənd edib getmişdi.
Baxıb hər tərəfə etdi nəzarə,
Görmədi be-qeyr əz rismani-parə.
Bir də bir tısbağa zarü sərəgərdan,
Yaşınmaq qəsdilə dolanır hər yan.
Bəs ki, çox yüyürüb eniş-yoxuşa,
Ov tapmayıb əli çıxmışdı boşa.
Tısbağanı labüd torbaya saldı,
Ağzını bağlayıb dalına aldı.
Yornuq köpək kimi ovçu ahəstə
Yola başladı, ixtiyarı güsəstə.
Qarğa dövr eyləyib ovci-həvadə,
Baxardı əməli-ibni-Ziyadə.
Gətirdi həmrəhi-fərarə xəbər,
Hali-binəvadən olub müstəhzər.
Muşi-sahibi-huş tapıb bir tədbir,
Dedi: “Durmaq vəqti deyil, ey nəxcir!
Sən eylə məkr ilə payını axsaq,
Səyyadın önündə dolan bir sayaq.
Fikr eyləsin asan tutacaq səni,
Xəyali-xam ilə atıb kisəni,
O olsun şikarın tutmağa məşğul,
Mən ollam torbanı yırtmağa məşğul.
Ol zaman ki, qarğa eylədi səda,
Bil ki, tısbağanı etmişəm rəha.
66
Səbr eylə bir qədər ta ki, biz qaçaq,
Sən də sıçrayıb gəl yenə qarışaq”.
Bu məkr ilə oldu dü məhbus azad,
Qayıdıb gəldilər məsrurü dilşad.
Bu məsəlin vardır ona nisbəti:
Bir kəsin bir kəsə ola ülfəti,
Gərək zar olanda, o da zar ola,
Həmişə dostundan xəbərdar ola.
Nəinki dost qala dami-bəladə,
O gəzə arxayın dəştü səhradə.
Həm dəxi həqarət gözilə, zinhar,
Baxıb bir adəmə eyləmə inkar.
Hər meşəyə güman aparma boşdur,
Xudbinlik kişiyə nə kari-xoşdur.
Yazıbdır Sədiyi-şirin kəlam,
Əmləhüş şüəra, arifi-əyyam:
“Hər bizə güman məbər ki, xalist,
Şayəd ki, pələng, xüfte başəd”.
1
M ə s ə l l ə r:
O baş sınsın ki, dost yolunda gərək olmaz.
Dostun sirrin dost bilər.
El yığılsa kərən sındırar.
T a p m a c a:
41. Altı taxta, üstü taxta,
Oturub bir ağ otaqda
Qoyun deyil, otlayır,
Toyuq deyil, yumurtlayır.
________________
1.
Tərcüməsi:
Hər meşəyə güman aparma boşdur,
Bəlkə də orada pələng yatmışdır.
67
SAYAÇI SÖZLƏR
Səlam əleyk səy bəylər,
Bir-birindən yey bəylər!
Saya gəldi gördünüz,
Salam verdi aldınız
Alnı təpəl qoç quzu
Sayaçıya verdiniz.
Siz qayadan qorxmusuz,
Səfa yurda qonmusuz,
Səfa olsun yurdunuz,
Ulamasın qurdunuz.
Ac getsin avanınınz
1
Tox gəlsin çobanınınz.
Bu saya yaxşı saya,
Həm çeşməyə, həm çaya,
Həm ülkərə, həm aya,
Həm yoxsula, həm baya
Bu saya kimdən qaldı?
Adəm atadan qaldı.
Adəm ata gələndə,
Qızıl öküz duranda,
Qızıl buğda bitəndə,
Dünya binnət olanda,
Musa çoban olanda
Şişliyimiz erkəcdi.
2
Onun dərdi uludur,
Aşıqlığı qurudur.
Ucası qiymətlidir,
Qabırğası dadlıdır.
Qabırğa içrə pərdə,
Salmaz adamı dərdə.
Pərdəsi iki rəngdir.
Böyrək ona dirəkdir,
Altmış arşın bağırsaq,
Bir-birinə ulğaşıq.
________________
1.
A v a n - düşmən, burada qurd mənasındadır.
2.
E r k ə c- qoyununn qabağında gedən buynuzlu keçi.
68
Zinhar qoyunu vurma,
Qoyunsuz evdə durma!
Qoyunlu evlər gördüm,
Qurulu yaya bənzər.
Qoyunsuz evlər gördüm,
Qurumuş çaya bənzər!
Qoyun var, kərə gəzər.
Qoyun var, kürə gəzər.
Gedər dağları gəzər.
Gələr evləri bəzər.
Kərəsidi oyunun,
Kürəsidi qoyunun
Aclıqmızdan gəzərik.
Çövrəsində qoyunun.
Nənəm qoyunun qarası,
Qırxlığı polad parası,
Yaz günü dəmləməsi,
Yay günü kürəməsi,
Qış günü qovurması!
Nənəm o şişək qoyun,
Yunu bir döşək qoyun,
Bulamanı bol elə,
Qırıldı uşaq, qoyun!
Nənəm qumral tat qoyun,
İldən-ilə art qoyun.
Balalar ölməkdədir,
Ölmə gəl, namərd, qoyun!
Nənəm o saçaq qoyun,
Birədən qaçaq qoyun,
Sənə yaman baxanın
Gözünə bıçaq qoyun!
Nənəm o kürdü qoyun,
Otladı durdu qoyun.
Ay qaranlıq gecədə
Görübdü qurdu qoyun.
Nənəm o narış qoyun,
Yunu bir qarış qoyun.
69
Çoban səndən küsübdür,
Südü ver, barış, qoyun.
Nənəm o göycə qoyun
Gedərsən öycə qoyun,
Yeyən sənin ucundan
Dolanır bəycə qoyun.
Yastı-yastı təpələr
Yastığıdır çobanın.
Yumru-yumru qayalar
Yumruğudur çobanın.
Əlindəki dəyənək
Qılıncıdır çobanın.
Yanındakı boz köpək
Yoldaşıdır çobanın
Ağzı qara canavar
Düşmənidir çobanın.
Nənəm qoyunun ağı,
Gedər dolanar dağı.
Biçər qara qayağı.
İçər sərin bulağı.
Qarılar tutar yağı.
Gəlinlər yeyər quymağı.
Illa ki qayğanağı,
Çobana vurar dağı.
Qızlara cehiz ağı,
Çobana çarıq bağı.
Nənəm boz, ala qoyun,
Yolda suzala qoyun.
1
Yeyən sənin ucundan
Gözəl qız ala, qoyun.
Nənəm o gəlin qoyun,
Quzuna təlin
2
qoyun,
Yeyən sənin ucundan
Gətirib gəlin, qoyun.
Nənəm o qəmər qoyun,
Quzusu əmər qoyun,
________________
1.
S u z a l a m a q - yorulmaq, əldən düşmək.
2.
T ə l i n - mehriban, səmimi olmaq, mehr salmaq.
70
Yeyən sənin ucundan
Bağlayıb kəmər, qoyun.
Nənəm a qaşqa qoyun,
Minmisən eşqə qoyun,
Yeyən sənin ucundan
Çıxıbdır köşkə qoyun.
Nənəm o qızıl qoyun,
Yollara düzül qoyun.
Ölməmisən, qalmısan,
Qalasan yüz il qoyun.
Nənəm o səkil qoyun,
Belində kəkil qoyun,
Ay qaranlıq gecədə
Arxaca çəkil, qoyun.
Nənəm qaraqaş qoyun,
Qarlı dağlar aş, qoyun,
Ay qaranlıq gecədə
Çobana yoldaş, qoyun!
Nənəm qoyunun gəlini,
Avşara gəlməz yelini,
Onu sağan gəlinin
Xınalıyım əlini.
Nənəm qoyunun uzunu,
Döşdə bəslər quzunu,
Sağına yatar gözlər,
Soluna yatar bozlar.
Əli çanaqlı qızlar,
Qoyunun yolunu gözlər.
Çoban qoyunu götürəsi,
Onu dərəyə yetirəsi,
Ağbiləkli gəlinlər
Sağım-sagım deyəsi.
Ağbirçəkli qarılar
Buluyum-buluyum deyəsi.
Bu oğlumun düyəsi,
Bu qızımın düyəsi
Sarı suyu qalanda
71
Boz köpəyə tökəsi.
Xırdaca-xırdaca qızlar,
Əli xınalı qızlar,
Əllərində çanaqlar
Bərənin yolun gözlər.
Qoyunun özü gəldi,
Dolandı düzü, gəldi,
Çobanın qucağında
Bircə cüt quzu mələdi.
Can quzu, canım quzu,
Tükü çalır qırmızı,
Əbrişim telli quzu,
Qonurdu onun gözü,
Biri gəlinin olsun,
Biri çobanın payı,
Üzün ağ olsun, çoban.
De, bayrama nə qaldı?
Nə qaldı, nə qalmadı?
Bir əllicə gün qaldı!
Əlli günü say ötür,
Qarmala quzu götür!
Əlli günü, gecəsi,
Sağmal subay seçəsi.
Sayan yağış
1
yağası.
Sarmaşıqot bitəsi.
Quzu quyruq tutası,
Ovlaq irtmək atası.
Kərəsindən, ağından,
Öldürümsüz sağından.
Qoyun nədən hasil oldu,
Kimya yarpağından,
Biizmcün də gətirin,
Qormasından, yağından.
Yağ verənin oğlu olsun!
Doğduğu oğlan olsun!
________________
1.
S a y a n y a ğ ı ş - yaz yağışı, leysan.
72
Yarma verənin qızı olsun,
Qızı da qotur olsun!
Qoturuna qurd düşsün,
Qurdundan quş tapılmasın!
Qısa-qısa gələnin
Qısnacağı dar olsun.
Basa-basa gələnin
Basmacığı bərk olsun,
Sizin də damağınız çağ olsun,
Oğul-qızınız sağ olsun!
73
TAPMACALARIN CAVABI
1.
Yəhər.
2.
Pişik.
3.
Sac.
4.
Buxarı.
5.
Toyuq.
6.
Xalça.
7.
Yumurta.
8.
Yumurta.
9.
Xoruz.
10.
Siçan.
11.
Qoyun.
12.
Nehrə.
13.
Yəhər-əsbab: cilov, sinəbənd, üzəngilər, quşqun.
14.
İtin, donuzun, qoyunun və inəyin əmcəkləri.
15.
Balıq, ayı, dəyirman, halva.
16.
Oxlov.
17.
İlin fəsilləri.
18.
Qamış.
19.
Dörd (iki bala, ata, ana)
20.
Əncir.
21.
Heyva.
22.
Taxıl.
23.
Qarğıdalı.
24.
Qoza.
25.
Pambıqtəmizləyən maşın.
26.
Məfrəş.
27.
Cəhrə.
28.
Yağış.
29.
Uşaq.
30.
Pul.
31.
Göy, ulduzlar, ay.
32.
Yeni doğuımuş uşaq.
33.
Nar.
34.
2401 tülkü balası.
35.
Nar, iydə.
36.
Qarpız, göbələk, yeralması.
37.
Mancanaq.
38.
Ələk.
39.
Kəklik.
40.
İnək, onu sağan və buzov.
41.
Yarasa.
42.
Çanaqlı bağa.
74
KĠTABIN ĠÇĠNDƏKĠLƏR
Mühərririn ifadeyi-məramı..............................................................................................................3
It və pişik.........................................................................................................................................4
Üzlü qonaq və ev yiyəsi...................................................................................................................4
Ərincək it.........................................................................................................................................5
Toyuq..............................................................................................................................................5
Xoruz və padşah..............................................................................................................................6
Qanacaqlı qaraçı..............................................................................................................................7
Qarı və pişik....................................................................................................................................7
Qoyun.............................................................................................................................................8
Üşüdüm ha, üşüdüm.......................................................................................................................9
Keçi..............................................................................................................................................10
İnək, öküz və camış.....................................................................................................................11
Eşşək və dəvə..............................................................................................................................11
Çoban...........................................................................................................................................12
Qurd.............................................................................................................................................13
Bişmişlər, çörəklər və içkilər.......................................................................................................14
Səməni.........................................................................................................................................14
Ağ qoyun.....................................................................................................................................15
Narış (narınc) qoyun...................................................................................................................15
Düzgü..........................................................................................................................................15
Dəvə və tikan...............................................................................................................................16
Nazikbənazik-Tazikbətazik.........................................................................................................16
Layla............................................................................................................................................18
Bala barəsində..............................................................................................................................20
Qardaş barəsində..........................................................................................................................20
Gəlinin sözləri..............................................................................................................................20
Qayınananın sözləri......................................................................................................................20
Yaz................................................................................................................................................20
Günəşi çağıraq..............................................................................................................................21
Qızlar nəğməsi..............................................................................................................................21
Tülkü və üzüm..............................................................................................................................22
Buğda, arpa və darı.......................................................................................................................24
Darı və buğda................................................................................................................................24
Tülkünün hekayəti........................................................................................................................25
Düzgü............................................................................................................................................26
Şəmgülüm, Şüngülüm, Məngülüm...............................................................................................27
Güdü-güdü....................................................................................................................................29
Vur nağara, çıx qırağa..................................................................................................................30
Tülkü və kəklik.............................................................................................................................31
Pıspısa xanım və Siçan bəy..........................................................................................................33
Durnalara xitab.............................................................................................................................36
Bostan və dirrik məhsulatı...........................................................................................................36
Qızlar su doldurmaqda.................................................................................................................37
Göyçək Fatmanın nağılı...............................................................................................................37
Soltan dağı....................................................................................................................................41
Dağlar............................................................................................................................................41
Kəklik............................................................................................................................................42
Tərlan ...........................................................................................................................................43
Düzgü............................................................................................................................................44
Tülkü və qurd................................................................................................................................45
75
Oğru və ev yiyəsi..........................................................................................................................46
Aranla yaylağın bəhsi...................................................................................................................46
Arılar barəsində............................................................................................................................47
Dəvə və eşşək...............................................................................................................................48
Tülkü və şir...................................................................................................................................51
Vətən.............................................................................................................................................58
Dəvə, ilan və tısbağa.....................................................................................................................59
Durnalara xitab.............................................................................................................................62
Tısbağa, qarğa, kəsəyən, ahu........................................................................................................62
Sayaçı sözlər.................................................................................................................................67
Tapmacaların cavabı.....................................................................................................................73
Dostları ilə paylaş: |