50
Bir sıra istehsal sahələrinin işçiləri üçün ancaq vitamin
preparatlarının verilməsi (yüksək temperatur və intensiv istilik və
şüalanmaya məruz qalanlar üçün) nəzərdə tutulur: 2 mq A
vitamini, 3 mq B
1
və B
2
, 150 mq C vitamini və 20 mq PP -vitamini
təyin edilir; tütün-tənbəki və nikotin istehsalında nikotin tozuna
məruz qalanlar üçün – 2mq B
1
-vitamini və 150 mq C -vitamini
məsləhət görülür.
MPQ və vitaminlərin verilməsinə tibbi-sanitar və sağlamlıq
məntəqələrinin işçiləri nəzarət edirlər.
Mülaicəvi-profilaktiki qidalanma ilə yanaşı toksiki maddələr-
lə təmasda olan fəhlələr üçün də hər gün süd verilməsi nəzərdə
tutulur.
Müalicəvi-profilaktiki qidalanma rasionunun tərtibi müxtəlif
qida komponentlərinin kimyəvi birləşmələrə detoksikasiyanın ef-
fektli təsirinə və fiziki amillərin zərərli təsirini azaltmaq qabiliy-
yətinə əsaslanır. Zərərli maddələr bu zaman onların təsir mexaniz-
minə görə təsnifləşdirilir. Rasionların profilaktiki istiqamətlənmə-
si balanslaşdırılmış qidalanmanın əsas konsepsiya prinsiplərinə
riayət olunmadan təmin oluna bilməz. Buna görə də istənilən
rasion özünün enerji dəyərinə və kimyəvi tərkibinə görə, bütöv-
lükdə gündəlik qidalanma ilə peşəkar əhali qrupunun ayrı-ayrı qi-
da komponentlərinə təlabatını ödəməlidir.
Müalicəvi-profilaktiki qidalanma rasionlarının enerji dəyəri
gündəlik təlabatın təxminən 45%-ni təşkil etməlidir. Müalicəvi-
profilaktiki qidalanmanın rasionunda orta hesabla, zülallar - 60 q,
yağlar - 50 q, karbohidratlar -160 q, enerji dəyəri isə - 5,86 MC
(1400 kkal)-dur.
Pulsuz isti səhər
yeməkləri yeyən işçilərə, vitaminlər yeməklə
birgə verilir. Ancaq vitamin verilməsi işi yeməkxanalarda təşkil
olunur. Bu zaman aşağıdakı qaydalara əməl olunmalıdır:
1.
C
,
B
1
, PP - vitaminləri kristal formada istifadə olunmalıdır.
Çünki draj və həbb formasında onların həm qiyməti baha olur,
həm də işçilərin qəbuluna nəzarət də çətinləşir.
2.
Vitaminlərin su məhlulunda hazır xörəyə qatılması məslə-
51
hət görülür. Vitamin məhlulu hər gün elə hazırlanır ki, çay qaşı-
ğında (4 ml) lazım olan bir vitaminin və ya hamısının birgə dozası
olmuş olsun.
3.
Vitamin payı yeməkxanada həkim və ya tibb bacısının nə-
zarəti altında hazırlanmalıdır. Müəyyən dozaya malik olan vitamin
tozları isti suda ancaq lazım olan təqdirdə həll edilir, çünki, məhlul
saxlanılarkən hətta bir neçə saat ərzində C vitamini parçalanır.
Məhlulun 50 adam üçün hazırlanması məsləhət görülür.
4.
Əgər müalicə-profilaktiki qida isti səhər yeməyi for-
masında verilirsə, onda vitamin məhlulu çay və ya kofeyə əlavə
edilir. Əgər tək vitamin verilməlidirsə, onda onların məhlulu (1
çay qaşığı) şorbaya və ya şirin xörəyə tökülür.
A-vitamini yağda həll edilir və isti xörəklərin qarnirinə
(bişmiş səbzəvat) adambaşına 2 mq (və ya 6600 ME) olmaqla qa-
tılır. Sex yeməkxanaları olmayan zavodlarda ümumi zavod ye-
məkxanaları olur. A-vitamini işçilərin sayı nəzərə alınmaqla yağda
və ya qarnirdə həll edilir. Bəzi hallarda vitaminlərin həb və ya draj
formasında verilməsinə icazə verilir.
2.2. MÜALİCƏVİ - PROFİLAKTİKİ QİDALANMA
XÖRƏKLƏRİNİN HAZIRLANMA TEXNOLOGIYASINA
TƏLABAT
Peşənin zərərliyindən asılı olaraq səhər və ya nahar
yeməkləri
ciddi təsdiq olunmuş müalicəvi-profilaktiki qida rasionunun
normalarına uyğun hazırlanmalıdır.
Təsdiq olunmuş rasionun hər hansı bir məhsulu olmadıqda,
nadir hallarda onu qida və bioloji dəyərinə görə daha yaxın olan
başqa məhsulla əvəz etmək olar.
Qeyd etmək lazımdır ki, hər rasion üçün məhsul dəsti və
onların miqdarı lazım olan nisbətdə olmaqla, istehsalın zərərli fi-
ziki və kimyəvi amillərin təsiri zamanı xeyli profilaktiki effekt
vermək imkanına malikdir. Buna görə də məhsul dəstində olan
52
məhsulun digəri ilə səmərəsiz əvəz olunması, rasionun ümumi mü-
dafiə təsirinə mənfi təsir göstərir.
Qida məhsullarının birinin digəri ilə əvəz olunmasını norma
daxilində həyata keçirmək tələb olunur.
Hər rasion üçün 6-10 günlük menyu tərtib olunur. Müalicəvi-
profilaktiki qidalanmanın 6 günlük isti səhər yeməkləri menyusu
aşağıdakı kimidir:
Rasion №1
Kələm salatı
Kələm salatı
Xamalı
qaraciyər
Kartoflu qızardılmış balıq
Şor pudinqi
Meyvələr
İlıq yumurta
Qatıq
Meyvələr
Çörək, çay
Qatıq
Çörək, çay
Vineqret
Göy noxudlu marinadlaşmış
çuğundur
Kartoflu suda bişirilmiş mal əti
Stroqanova görə qaraciyər
Kələmlə bişirilmiş omlet
Südlü şor
Meyvələr
Meyvələr
Qatıq
Qatıq
Çörək, çay
Çörək, çay
Tərəvəz salatı
Vineqret
Pörtülmüş qarnirli ət
Vermişelli xırda kiftələr
Xamalı kəsmik kətəsi
Pendirli arpa sıyığı
Meyvələr
Meyvələr
Qatıq
Qatıq
Çörək, çay
Çörək, çay
Rasion №2
Tərəvəz salatı Marinadlı balıq
Makaronlu pördlədilmiş mal əti Vermişelli qaraciyər
Çay qəndlə Çay qəndlə
Qatıq Qatıq
Pendir, çörək Pendir, çörək
Kələm salatı Tərəvəzli pörtlədilmiş kartof
Yumurta və düyülü antrekot Makaron ətlə
Çay qəndlə Çay qəndlə