2
)
(
/
1
2
0
münasibəti olmalıdır. Buradan interferensiya maksimumunun alınması
şərti
,
2
2
)
(
2
0
0
1
2
0
k
k
(26.7)
interferensiya minimumunun alınması şərti isə:
2
)
1
2
(
0
k
(26.8)
olar. Burada,
,....
3
,
2
,
1
,
0
k
Beləliklə, koherent işıq dalğalarının fəzanın verilən nöqtəsinə daxil olarkən qət etdikləri
optik yollar fərqi dalğa uzunluğunun tam sayına bərabər olduqda, onlar bir – birini maksimum
gücləndirəcək, tək sayda yarımdalğaya bərabər olduqda isə maksimum zəifləndirəcəkdir.
14.
Koherent mənbələrin alınma üsulları
Aydındır ki, interferensiya hadisəsinin alınması üçün mənbələrin koherent olması və ko-
herent rəqslərin bir düz xətt boyunca yayilması lazımdır.Başqa sözlə desək, koherent şüaların
interferensiya mənzərəsinin alınmasında ən sadə üsul
eyni bir mənbədən çıxan işıq dəstəsini iki yerə
ayırmaqla onları yenidən ğörüşdürməkdən ibarətdir.
Bu üsullardan bəziləri ilə tanış olaq.
Yunq üsulu.
İlk dəfə təcrübədə koherent şüalar
əldə edən Tomson Yunq (1773–1829) olmuşdur.
Yunq təcrübəsinin mahiyyəti aşağıdakı kimidir.
S
işıq mənbəyi ilə
Z
ekranı arasında iki qeyri-
şəffaf ekran qoyulmuşdur (şəkil 26.2). Birinci
ekranın ortasına
A
deşiyi, ikinci ekranda isə bir-birinə çox yaxın olan
B
və
D
deşikləri açılmışdır.
S
mənbəyindən birinci ekran üzərinə düşən şüa, Hüygens prinsipinə görə
A
nöqtəsini yeni işıq
mənbəyinə çevirir. Həmin mənbədən çıxan dalğa ikinci ekran üzərinə düşməklə
B
və
D
deşiklərini də yeni işıq mənbəyinə çevirir.
B
və
D
deşikləri üzərində eyni (
S
) mən-bədən
şüa düşdüyündən həmin nöqtələr də koherent
şüa mənbələrinə çevrilir. Deməli, B və D
mənbələrindən şüalanan dalğaların fazalar
fərqi həmişə sabit qalacaq, yəni B və D
mənbələri koherentdir. Yunq bu təcrübə
vasitəsilə interferensiya mənzərəsi yarada bil-
miş və ilk dəfə olaraq işığın dalğa təbiətli
olduğunu göstərmişdir.
Frenel üsulu.
İşığın interferensiyasını
müsahidə etmək üçün Frenel koherent şüalar
almaq məqsədi ilə müstəvi güzgü-lərdən
istifadə etmişdir (şəkil 26.3).
Şəkildə
A
1
O
və
A
2
O
bir-birinə nəzərən
bucağı altında qoyulan iki müstəvi güzgü,
S
– işıq
mənbəyidir. Hər iki güzgüdə
S
– mənbəyinin xəyalını qurmaq üçün belə bir qaydadan istifadə
edilir. Obyekt güzgünün qabağında ondan nə qədər məsafədə isə, onun məfhum xəyalı da
S
A
B
C
E
D
M
O
Ş
ə
kil 26.2
Z
Ş
ə
kil 26.3
S
E
D
C
D
A
1
B
1
t
L
0
A
2
0
r
2
B
2
güzgünün arxasında həmin məsafədə alınır. Təcrübədə
A
1
O
və
A
2
O
müstəvi güzgüləri arasında
əmələ gələn bucaq 180°-yə yaxın olmaq şərtilə qoyulduğundan mənbələrin iki
B
1
və
B
2
kimi
xəyalları alınacaqdır. Bu xəyallar da koherent şüa mənbələridir. Həmin mənbələrdən çıxan şüa dəstələri
eyni bir mənbədən alındığına görə koherentdir və interferensiya
mənzərəsi verə bilər. İşığın birbaşa ekrana düşməməsi üçün
E
arakəsmə (pərdə) qoyulur.
Güzgülər əvəzində
B
və
D
kimi iki prizmadan istifadə
edərək, koherent şüa mənbələri əldə etmək olur.
S
mənbə-
yindən prizmalar üzərinə düşən şüalar prizmaların oturacaq-
larına doğru sınaraq prizmadan çıxacaq və çəkildə göründüyü
kimi iki
S
1
və
S
2
koherent şüa mənbəyi yaratmış olacaqdır
(şəkil 26.4). Mahiyyət etibarilə Frenel biprizmalarında aparılan
təcrübə Frenel güzgülərindəkinin eynidir.
Dostları ilə paylaş: