Fizika-2 fənnindən kollokvium suallarının cavabları

Linnik  üsulu.

Bu  üsulda 

S

  nöqtəvi  mənbəyi    ilə 

ekran arasında kiçik 

S

i

 deşiyi olan müstəvi yarımşəffaf 

lövhə  yerləşdirilmişdir  (şəkil  26.7). 

S

  nöqtəvi  mən-

bədən çıxan işıq 

AB

 sferik dalğa verir. AB dalğasının 

yolunda  müstəvi  paralel  və    yarımşəffaf  lövhə 

qoyulmuşdur ki, bu da AB dalğasının səthini dəyişmədən onu bir  qədər zəiflədir. Lövhədə kiçik 

S 

S



 

A 

B 

D 

Ş

ə

kil 26.6 

S

1 

S

2 

S

 

M

 

Ş

ə

kil 26.4

 

B 

D 

A 

S



 

S



 

S 

A



 

D



 

Ş

ə

kil 26.5 

S 

S



 

A



 

B



 

A 

B 

D 

Ş

ə

kil 26.7 

---

S



  deşiyi  açılır.  Hüygens  prinsipinə  görə  bu  deşik  mərkəzi

S



-də  olan  yeni  A



B



  sferik  dalğanın 

mənbəyi vəzifəsini görür. AB və A



B



 dalğdları koherent olduğundan D ekranında halqa şəklində 

interferensiya zolaqları verir.

 

Linnik üsulunun yuxarıda qeyd etdiyimiz üsullardan fərqli olması ondan ibarətdir ki, bütün  

üsullarda    koherent  mənbələr  ekrana  paralel  xətt  üzərində  yerləşdiyi  halda,  burada  ekrana 

perpendikulyar xətt üzərində yerləşir 

 

15.

 

Nazik təbəqələrdə interferensiya. 

Təbiətdə su üzərində  yaranan  yağ  yaxud  neft təbəqəsinin, sabun qabarcıqlarının, metalların 

üzərində  yaranan  oksid  təbəqəsinin  alt  və  üst  üzlərindən  qayıdan  işığın  interferensiyası 

nəticəsində yaranan, əlvan rəngli mənzərəyə tez – tez rast gəlinir. 

Nazik təbəqə

 dedikdə qalınlığı 

dalğa uzunluğu ilə müqayisə olunan təbəqə başa düşülür. 

 

Tutaq  ki,  sındırma  əmsalı 

n

  və  qalınlığı 

d

  olan 

müstəvi  paralel  şəffaf  təbəqə  üzərinə 

i

  bucağı  altında 

müstəvi  monoxromatik  işıq  dəstəsi  düşür.  (şəkil  26.8). 

Məsələnin  sadələşdirilməsi  məqsədi  ilə  bu  təbəqə  üzərinə 

bir  şüanın  düşdüyünü  fərz  edək.  Təbəqənin  səthindəki  O 

nöqtəsində  şüa  ikiyə  bölünür:  həm  qismən  təbəqənin  üst 

səthindən qayıdır, həm də qismən təbəqədə sınır. Sınan şüa 

C  nöqtəsinə  çatdıqdan  sonra  isə  həm  havada  qismən  sınır 

)

1

(

0



n

, həm də qayıdır və 

B

  nöqtəsinə çatır.  Bu nöqtədə 

şüa  yenidən  qismən  qayıdır    və 

i

  bucağı  altında  sınaraq 

yenidən  havaya  çıxır.  Əgər  1

/

  və  1

//

  şüalarının  qarşısına 

toplayıcı  linza  qoysaq,  onda  onlar  linzanın  fokal 

müstəvisinin 

P

nöqtələrinin  birində  ğörüşərək  interferensiya  mənzərəsi  yaradar.  İnterferensiya 

verən şüalar arasındakı yollar fərqini təyin edilək. 

 

O nöqtəsindən 

AB

müstəvisinə qədər interferensiya  yaradan 1

/

  və  1

//

    şüalarının  arasında 

yaranan optik yollar fərqi 

2

/

)

(

0

0















OA

n

CB

OC

n

               (26.9) 

olar.  Burada, 

n

0 

–  nazik  təbəqəni  əhatə  edən  mühitin  (havanın)  sındırma  əmsalı  vahid  qəbul 

edilir, 

n 

- nazik təbəqənin sındırma əmsalı,  

2

/

0





- isə işığın iki mühiti ayıran səthdən qayıdan 

zaman optik yollar fərqinin yarım dalğa dəyişməsi ilə əlaqədardır. Məlumdur ki, işıq optik sıxlığı 

az  (çox)  olan  mühitdən  optik  sıxlığı  çox  (az)  olan  mühit  sərhəddinə  düşdükdə  qayıdan  süanın 

rəqs  fazası  π  qədər  dəyişdiyindən  şüaların  optik  yollar  fərqi 

2

/

0



  qədər  azalır  (çoxalır).  Əgər 

n

>

0

n

olarsa, onda optik yollar fərqinin yarım dalğa geri qalması yaxud itgisi O nöqtəsində baş 

verər və 

2

/

0



- yarım dalğa dəyişməsi mənfi işarəli olar; 

n

<

0

n

olduqda isə yarım dalğa əlavəsi C 

nöqtəsində baş verər və 

2

/

0



- yarım dalğa dəyişməsi müsbət işarəli olar. Şəkil 26.8  - ə əsasən, 

r

d

CB

OC

cos

/





 və  

i

dtgr

i

OB

OA

sin

2

sin





 olar. 

 

Verilən hal üçün sınma qanunu, yəni  

r

n

i

sin

sin



 olduğunu nəzərə alsaq, alarıq: 

i

n

d

r

dn

r

dn

2

2

2

sin

2

sin

1

2

cos

2













 

 

Yarımdalğa dəyişməsini də nəzərə almaqla, optik yollar fərqi üçün aşağıdakı ifadəni alarıq: 

.

2

/

sin

2

0

2

2











i

n

d

                           (26.10) 

L

 

O

 

B

 

C

 

1

// 

1

/ 

1

 

n

0

=1 

Ş

ə

kil26.8 

r

 

n

 

i

 

i

 

d

 

r

 

i

 

i

 

A

 

i

 

---

Şəkil 26.8 – də təsvir edilmiş hal üçün 

n

(

>

)

0

n

 optik yollar fərqi, 

2

/

sin

2

0

2

2











i

n

d

                              (26.11) 

şəklində  ifadə  olunar.  (26.11)  düsturunu  uyğun  olaraq  (26.7)  və  (26.8)  –  dənəzərə  alsaq,  onda 

P

nöqtəsində