Fizikaliq ximiya páninen “raul hám genri nizamliqliqalri”

I. 2. Gazlerdiń eriwsheńligi
Genridiń (14) teńlemesi gazlerdiń suyıqlıqta eriwsheńliǵin uyreniwde úlken ahimiyetke iye. Eger erigen zat gaz bolsa, (14) teńlemewdegi úlkenlik basımdaǵi gazdiń suyıqlıqta eriwin kórsetedi. Genri teńlemesinen sheksiz suyultirilgan eritpelerde gazlerdiń eriwsheńligi olardıń eritpe ústindegi parsial basımına proporsionallıǵı kelip shıǵadı :
(17)
bul jerde: erigen gazdıń molyar bólegi; temperaturaǵa baylanıslı turaqlılıq; gazdiń eritpe ústindegi basımı.
Ámelde erigen gazdıń muǵdarın molyar bólimlerde emes, bálkim kólem birliginde ańlatıw qabıl etilgen. Eger gazdıń kólemi tájiriybe temperaturasında ólshense, Genri nızamı
(18)
kórinisin aladı, bul jerde eriwsheńlik koeffitsiyenti. Sonday eken, eriwsheńlik koefficiyenti - bul berilgen temperaturada hám erititiwshiniń birlik kóleminde gazdıń 1 MPa na teń bolǵan parsial basımında erigen gazdıń kólemi bolıp tabıladı.
Eger gazdıń kólemi 273 K de ólshense, Genri teńlemesi tómendegishe ózgeredi:
(19)
bul jerde: gazdıń jutilıw koefficiyenti. Jutılıw koefficiyenti - bul eritiwshiniń birlik kóleminde, gazdıń 1 MPa na teń bolǵan basımında hám 273 K de erigen gazdıń kólemi bolıp tabıladı.
(18) hám (19 ) teńlemelerdegi koefficiyentler arasında ápiwayı munasábetler bar. Eger (18) di (19 ) ga bólsek hám ni birdey dep esaplasaq bul teńlikti tabamız:
(20)
Gaz ideal gazlerdiń nızamlarına boysınadı, dep esaplab (atap aytqanda,
Gey-Lyussak nızamına: ), bul teńlemeni alamız:
(21)
Ideal emes eritpeler. Bunday eritpeler ushın ; formulalardaǵı ximiyalıq potensialdıń ańlatpasın hám
teńlemege qoyamız:
(22)
(20) nı integrallasaq,
, (23)
bul jerde: integrallaw turaqlısı.
Eritiwshi hám erigen element ushın
(24)
Eger eki komponent óz-ara eritiwshi suyıqlıqlar bolsa, standart jaǵday ushın taza komponent alınadı:
(25)

1-súwret. Benzol-etilenxlorid sistemasınıń puw basımı diagramması
Ideal eritpelerde tájiriybe tiykarında tabılǵan parsial hám ulıwma puw basımı teoriyalıq jol menen, yaǵnıy Raul nızamına muwapıq esaplap shıǵarılǵan parsial hám ulıwma basımǵa teń boladı (1-súwret).
Ideal emes eritpelerde (2-súwret) tájiriybede tabılǵan parsial hám ulıwma puw basımı teoriyalıq jol menen (Raul hám Genri teńlemelerinen) esaplap shıǵarılǵan basımǵa salıstırǵanda kishi. Atseton hám xloroform molekulaları arasında ximiyalıq tásir bolǵanlıǵı sebepli, bul sistema Raul nızamına boysınbaydı hám teris shetleniwler baqlanadı. Atseton-uglerod sulfid sisteması Raul nızamınan oń shetlenedi (3-súwret).
Raul nızamınan shetleniwlerge ximiyalıq faktorlar (assotsilalanıw, dissotsilanıw, solvatlanıw, vadarod baylanısları, ximiyalıq baylanıs payda bolıwı) da, fizikalıq faktorlar (molekulalardıń kólemleri arasındaǵı parq, molekulalarara tásir) de sebep boladı. Eger túrli molekulalar birdey molekulalarǵa salıstırǵanda kúshsizlew óz-ara tartılsa, ol jagdayda molekulalardıń suyıq fazadan gaz fazaǵa ótiwi ańsatlasadi (taza suyıqlıqlarǵa salıstırǵanda ) hám oń shetleniw baqlanadı. Túrli molekulalardıń óz-ara tartılıwı kúsheyse (solvatlanıw, vodorod hám ximiyalıq baylanıslar), molekulalardıń gaz fazaǵa ótiwi qıyınlasadı hám Raul nızamınan teris shetleniwler baqlanadı.

2-súwret. Atseton-xloroform 3-súwret.Atseton-uglerod