Flsf (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
“Ekofeminizm ve Dualizm Fikri” Seçil Mine TÜRK FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
dualizm üzerinden “doğayı ona etik bir yaklaşımı mümkün kılacak yönelimsellikten ve zihinsel özelliklerden sıyırmıştır.” 48
49
bir dinamik olarak merkezileştiren ve onu bir hiyerarşi eleştirisine eklemleyen ekofeminist perspektifin, bu eğilimi ile Murray Bookchin’ci bir toplumsal ekoloji modeli ile de yakınlaştığı ileri sürülebilir. Bookchin’in toplumsal ekoloji modelinin zihin ve beden ayrımını reddeden, dolayısıyla “toplumun da doğadan ayırılamayacağı”nı ileri süren, bir “hiyerarşi ve tahakküm eleştirisi”ne dayanan, bir “katılım felsefesi” olarak somutlaşan, mekanik bir dualizme tarihsel tahakküm biçimlerine sağladığı meşruiyet çerçevesi nedeniyle karşı çıkan yapısı düşünüldüğünde 50 ekofeminist perspektif ile sözü edilen bu yakınlaşma daha berrak ve anlışılır bir hal alır. Yine Bookchin’in “Batı düşüncesinin en değişmez fikirlerinden birinin, doğanın acımasız bir zorunluluk bölgesi, amansız bir yasaya uygunluk ve yükümlülük alanı olduğu nosyonu” üzerinden şekillendiğine yönelik iddiası, “doğa ve toplum, biyolojik olan ve kültürel olan” arasında inşa edilmiş dualizmlere şüpheci bakışı ve dualizmlerin aynı zamanda bir “indirgemecilik” potansiyeli taşıdığına dair uyarısı 51 bu yakınlığı düşünmek için elverişli bir zemin sunar. Ekofeminist perspektifte olduğu gibi, Bookchin’de de ekoloji fikri çok boyutlu siyasal ve toplumsal dinamikler ile iç içe düşünülür ve bir tarihsellik vurgusu ile ele alınır. Örneğin Bookchin “kentleşmenin, modern dünyanın uğradığı tarihi ekolojik bozulmanın bir simgesi ve gerçeği olarak ele alınabileceğini” savunurken onun “evrimsel saatin tersine çevrilip organik nitelikteki insani ve yaşamsal ilişkilerin sentetik ilişkilere dönüşmesininin (bir) simgesi” olduğunu da vurgular. 52 Dolayısıyla Bookchin’in yaklaşımında “çok geniş kapsamlı bir ekolojik olgu” 53 olarak kentleşme gibi karmaşık tarihsel süreçlerin gelişiminin de kültür ve doğa başta olmak üzere bir dizi dualizm üzerinden ilerlediğine işaret edilir. Bu minvalde Plumwood’un “erkekler ile kültür, kadınlar ile doğa arasında bağ kuran egemen ve kadim gelenekler” temelinde doğa-kadın bağlantısının hem bir özcülük hem de bir araçsallık taşıdığı yönündeki uyarısı; bu bağlantıyı mümkün kılan dualizmlere yönelik hoşnutsuz bakışı, bu ikiliklerin aslında bir dizi “çoklu dışlama” yarattığına yönelik hatırlatması, “akıl ile doğa” arasındaki fay hattının Batı kültüründeki diğer
48 Val Pluwood, a.g.e, s. 14. 49 Jytte Nhanenge, a.g.e, s. 114. 50 Murray Bookchin, Modern Kriz, çev. A. Yılmaz, Sümer Yayıncılık, İstanbul, 2017, s. 19, 25-26, 46-47. 51 Murray Bookchin, Toplumsal Ekolojinin Felsefesi: Diyalektik Doğalcılık Üzerine, çev. R. G. Öğdül, Sümer Yayıncılık, İstanbul, 2014, s. 87, 102, 119. 52 Murray Bookchin, Kentsiz Kentleşme: Yurttaşlığın Yükselişi ve Çöküşü, çev. B. Özyalçın, Sümer Yayıncılık, İstanbul, 2014, s. 343. 53 Murray Bookchin, A.g.e, s. 11. “Ekofeminizm ve Dualizm Fikri” Seçil Mine TÜRK FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
ayrımlar için sahip olduğu belirleyici potansiyelin altını çizmesi, işaret edilen dualistik dinamiğin tahakküm ilişkisi temelinde “inkâr, radikal dışlama, kendine katma, nesneleştirme, homojenleştirme” gibi tanımlayıcı özelliklere sahip olduğu yönündeki iddiası 54 , Bookchin’in toplumsal ekoloji modelinin inşa ediliş mantığı ile temel bazı ortaklıkları derinleştirme imkanına işaret eder. Zira Bookchin’in ekolojik düşüncesinde de esas vurgu “fetişleştirilmiş bir ilerleme fikrine dayalı uygarlık anlayışının reddiyesi” 55
üzerinedir. Bu vurgu eşzamanlı olarak Bookchin’ci çizginin yaptığı “insanlığın doğayı sömürmesi ve hükmü altına almaya çalışması yanında, kendi türü üzerinde de hiyerarşik bir sömürü ve tahakküm düzeni oluşturduğu” 56 hatırlatmasından bağımsız düşünülmez. Gerçekten de Bookchin’in toplumsal ekolojik perspekti özelinde değerlendirildiğinde “toplumsal ve kültürel bir kavram olan hiyerarşi ve tahakkümün, insani olmayan doğaya, yani ‘birinci ya da ilk doğaya’ dayatılması söz konusudur.” 57
bünyesinde barındıran dualizm fikrinin aynı zamanda bir özcülük sorunu olarak düşünülmesinin ekoloji ve feminizmin kesişimine işaret eden bir moment yarattığı ifade edilebilir. Zira bilindiği üzere özcülük, “feminist felsefenin en canlı tartışma alanlarından biri olarak”, temelde belirli bir “biyolojik belirlenimcilik” ve “evrensellik iddiası”na ek olarak bir tür “tek anlamlılık” ve “ortaklaştırma” girişimine de işaret eder. 58 Bununla birlikte, bu tür bir dualizm eleştirisinin ekofeminist perspektifin içinde hâlâ güçlü bir damar olarak doğayı kadın olarak düşünmek ya da doğa-kadın özdeşliğini bilhassa vurgulamak eğilimi özelinde bir başka özcülüğe kapı açma riskinin halen mevcut olduğunu 59 da kaydetmek gerekir. Sonuç Bu çalışma ekofeminizmin; doğa ve kültür, kadın ve erkek arasında tarihsel olarak inşa edilen mesafenin ve çizilen sınırların bir muhasebesi üzerinden şekillendiğini göstermek istedi. Çalışmanın sınırları farklı
54 Val Plumwood, a.g.e, ss. 34-35, 37, 61, 64, 67, 70-80, 264. 55
H. Bahadır Türk, “Murray Bookchın’in Siyasal Düşüncesinde Rousseau’nun İzleri”, FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), sayı 22, Güz 2016, s. 153. 56
Mehmet Ali Çelik ve Ali Ekber Gülersoy, “Kaos Ortamında (Çağında) Mekân- İnsan Etkileşimine Bütüncül Bir Bakış: Ekolojik Toplum Paradigması”, FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), sayı 22, Güz 2016, ss. 166-167. 57
Seyit Coşkun, “Çevre Sorununa Radikal Bir Çözüm Önerisi Olarak Eko-Anarşizm”, Kaygı: Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, sayı 15, Güz 2010, s. 104.
58 Alison Stone, Feminist Felsefeye Giriş, çev. Y. Cingöz ve B. Tanrısever, Otonom Yayıncılık, İstanbul, 2016, ss. 209-210. 59 Ivone Gebara, “Ecofeminism: An Ethics of Life”, Ecofeminism and Globalization: Exploring Culture, Contest and Religion (ed. H. Eaton & L. A. Lorentzen), Rowman & Littlefield Publishers Inc., Lanham, 2003, s. 168. “Ekofeminizm ve Dualizm Fikri” Seçil Mine TÜRK FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
ekofeminizm yorumlarının kapsamlı bir değerlendirmesine izin vermese de genel bir ekofeminist perspektif tartışması yürütüldü ve bu tartışma üzerinden dualizm fikrinin eleştirisinin, ekofeminizmin şekillenmesinde kurucu bir rolü olduğu vurgulandı. Bu ana argüman etrafında söz konusu çalışma temel olarak (a) Dualizm fikrinin eleştirisinin hem feminizm hem ekoloji için kritik bir konum arz ettiğini ve dolayısıyla bir sentez olarak ekofeminizme onu oluşturan bu iki düşünsel akım üzerinden eş zamanlı olarak eklemlendiğini, (b) Farklı ekofeminist yorumlara rağmen dualizm fikrinin eleştirisinin, ekofeminist hareket içindeki kutupları birleştiren ortaklaştırıcı bir düşünsel çizgiye işaret ettiğini, (c) Dualizm fikrinin ekofeminizm için aynı zamanda bir tahakküm, hiyerarşi ve özcülük eleştirisine de imkan verdiği için anlamlı ve önemli olduğunu ileri sürdü. André Gorz “insanın doğayla uzlaşması fikrinin Batı’da en azından modernitenin geç bir evresine kadar ortada olmadığı”na 60 dikkat çekerken bizi bir hiyerarşi eleştirisinin imkanları üzerinde düşünmeye de çağırır. Bu türden bir düşünme çağrısı hiyerarşinin farklı biçimlerinin üzerinde yükseldiği bir zemin olarak özcülüğün ve tahakkümün de eleştirisi anlamına gelecektir kuşkusuz. Bu çalışmada da gösterilmek istendiği üzere tahakküm, hiyerarşi ve özcülük eleştirisi, ekofeminist hareketin tarihsel düzlemdeki inşası açısından da kritik bir önemi haiz olmuştur. Söz konusu inşa süreci özelinde zikredilen türden bir eleştirinin kalkış noktası işaret edilen kavramlar arasında bir tür kurucu ortak nokta olarak dualizm nosyonunun kapsamlı bir eleştirisini de zorunlu kılmıştır. Feminizmin ve ekolojik düşüncenin dualizm nosyonuna karşı geliştirdiği şüpheci bakış ekofeminizmin doğuşuna da imkan veren bir teorik kalkış noktasına işaret eder. Zihin ve beden, kültür ve doğa, eril ve dişil arasına çizilen derin sınırlar hem bir aşkınlık fikrinin meşrulaştırılmasına hem de bu meşrulaştırma girişimi paralelinde bir önem sıralaması yapmanın doğallığına vurgu yapmak isteyen araçsal bir akıl tasavvurundan izler taşır. Bu bağlamda dualizmin asli işlevlerinden biri herhangi bir ilişkiselliğe imkan vermeyen tek yönlü bir belirlenim fikrinin ebedileştirilmesidir. Bu işlevin de nihayetinde zihni bedene, kültürün doğaya, eril olanın dişil olana üstün ve öncelikli kılan bir dinamiğe hizmet ettiği ve ekofeminizmin esasen bu dinamiğe yönelik bir reddiye ile kendini varkılmak istediği söylenebilir.
60
İstanbul, 2017, s. 41. “Ekofeminizm ve Dualizm Fikri” Seçil Mine TÜRK FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
KAYNAKÇA Adams, Carol J. “Ekofeminizm ve Hayvan Yeme”, Birikim, sayı 57-58, Ocak- Şubat 1994, ss. 92-105. Aristoteles. Politika, çev. M. Tunçay, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2006. Berktay, Fatmagül. “Ekofeminizm Ya Da Yüreğin İyimserliği”, Kadın
Biehl, Janet. Rethinking Ecofeminist Politics, South End Press, Boston, 1991. Bookchin, Murray. Toplumsal Ekolojinin Felsefesi: Diyalektik Doğalcılık
Bookchin, Murray. Kentsiz Kentleşme: Yurttaşlığın Yükselişi ve Çöküşü, çev. B. Özyalçın, Sümer Yayıncılık, İstanbul, 2014. Bookchin, Murray. Modern Kriz, çev. A. Yılmaz, Sümer Yayıncılık, İstanbul, 2017. Bunnin, Nicholas & Yu, Jiyuan. “Dualism”, The Blackwell Dictionary of Western Philosophy, Blackwell Publishing, Oxford, 2004. Carlassare, Elizabeth. “Socialist and Cultural Ecofeminism: Allies in Resistance”, Ethics and the Environment, Vol. 5, No. 1, 2000, ss. 89- 106.
Chakraborty, Roma. “The Deep Ecology/Ecofeminism Debate: An Enquiry into Environmental Ethics”, Journal of Indian Council of Philosophical Research, vol. 32, no. 1, 2015, ss. 123-133. Coşkun, Seyit. “Çevre Sorununa Radikal Bir Çözüm Önerisi Olarak Eko- Anarşizm”, Kaygı: Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, sayı 15, Güz 2010, ss. 101-116. Cottingham, John. Descartes Sözlüğü, çev. B. Gözkan vd., Doruk Yayımcılık, Ankara, 2002. Cuomo, Chris. “On Ecofeminist Philosophy”, Ethics and the Environment, Vol. 7, No. 2, 2002, ss. 1-11. Çelik, Mehmet Ali ve Ali Ekber Gülersoy. “Kaos Ortamında (Çağında) Mekân- İnsan Etkileşimine Bütüncül Bir Bakış: Ekolojik Toplum Paradigması”, FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), sayı 22, Güz 2016, ss. 163- 183.
Çetin, Oya Beklân. “Ekofeminizm: Kadın Doğa İlişkisi ve Ataerkillik”, Sosyoekonomi, cilt 1, sayı 1, 2005, ss. 61-76. D’Eaubonne, Françoise. “What Could An Ecofeminist Society Be?”, Ethics and the Environment, vol. 4, no. 2, 1999, ss. 179-184. Descartes. Aklını İyi Kullanmak ve Bilimlerde Doğruyu Aramak İçin Metod Üzerine Konuşma, çev. M. Karasan, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997. Descartes. Ruhun İhtirasları, çev. M. Karasan, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1997. Dobson, Andrew. Ekolojizm, çev. C. Yücel, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul, 2016
“Ekofeminizm ve Dualizm Fikri” Seçil Mine TÜRK FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
Donovan, Josephine. Feminist Teori, çev. A. Bora vd., İletişim Yayınları, İstanbul, 1997. Foster, John Bellamy. Marksist Ekoloji, çev. B. Baysal, Kalkedon Yayınları, İstanbul, 2012. Gaard, Greta. “New Directions for Ecofeminism: Toward a More Feminist Ecocriticism”, Interdisciplinary Studies in Literature and Environment, vol. 17, no. 4, 2010, ss. 643-665. Garrard, Greg. Ekoeleştiri: Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Tartışmalar, çev. E. Genç, Kolektif Kitap, İstanbul, 2016. Gebara, Ivone. “Ecofeminism: An Ethics of Life”, Ecofeminism and Globalization: Exploring Culture, Contest and Religion (ed. H. Eaton & L. A. Lorentzen) içinde, Rowman & Littlefield Publishers Inc., Lanham, 2003, ss. 163-176. Gorz, André. Ekolojinin Kızıl Hattı: Mülatlar, çev. N. Özyıldırım, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2017. Gribbin, John. Bilim Tarihi, çev. B. Gönülşen, Alfa, İstanbul, 2014. Hall, Roland. “Dualism”, The Concise Encyclopedia of Western Philosophy and
York, 1960. Kirk, Gwyn. “Ecofeminism and Environmental Justice: Bridges across Gender, Race, and Class”, Frontiers: A Journal of Women Studies, Vol. 18, No. 2, 1997, ss. 2-20. Lacey, A. R. “Dualism”, A Dictionary of Philosophy içinde, Routledge, London, 1996. Löwy, Michael. Ekososyalizm: Kapitalist Ekolojik Felakete Radikal Bir Alternatif, çev. H. T. Abadan, Epos Yayınları, Ankara, 2014. Mautner, Thomas. “Dualism”, The Penguin Dictionary of Philosophy, Penguin Books, London, 2005. Nhanenge, Jytte. Ecofeminism: Towards Integrating The Concerns of Women, Poor People and Nature Into Devolepment, University Press of America, Lanham, 2011. Olgun, Hakan. “Ekofeminizm: Kadın-Doğa İlişkisi ve Ataerkil Tahakküm”,
Olgun) içinde, Liberte Yayınları, Ankara, 2017, ss. 387-421. Plumwood, Val. Feminizm ve Doğaya Hükmetmek, çev. B. Ertür, Metis Yayınları, İstanbul, 2004. Salleh, Ariel. “Ecofeminism as Sociology”, Capitalism Nature Socialism, vol. 14, no. 1, 2003, ss. 61-74. Sandilands, Catriona. The Good-Natured Feminist: Ecofeminism and The
1999.
Scott, Joan W. Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi, çev. A. T. Kılıç, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2007. “Ekofeminizm ve Dualizm Fikri” Seçil Mine TÜRK FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
Segal, Lynne. Ağır Çekim: Değişen Erkeklikler, Değişen Erkekler, çev. V. Ersoy, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1992. Shiva, Vandana. İnadına Canlı: Kadınlar, Ekoloji ve Hayatta Kalma, çev. E. Ayhan, Sinek Sekiz Yayınevi, İstanbul, 2015. Stephens, Anne. Ecofeminism and Systems Thinking, Routledge, New York, 2013.
Sterba, James P. “On the Possibility of Grounding a Defense of Ecofeminist Philosophy”, Ethics and the Environment, Vol. 7, No. 2, 2002, ss. 27-38. Stone, Alison. Feminist Felsefeye Giriş, çev. Y. Cingöz ve B. Tanrısever, Otonom Yayıncılık, İstanbul, 2016. Sturgeon, Noël. Ecofeminist Natures: Race, Gender, Feminist Theory and
Tamkoç, Günseli. “Ekofeminizmin Amaçları”, Kadın Araştırmaları Dergisi, sayı 4, 1996, ss. 77-84. Türk, H. Bahadır. “Murray Bookchın’in Siyasal Düşüncesinde Rousseau’nun İzleri”, FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), sayı 22, Güz 2016, ss. 147-162. Wall, Derek. Yeşil Politika, çev. İ. U. Kelso, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul, 2016.
Wallerstein, Immanuel. Bilginin Belirsizlikleri, çev. B. Alataş, Sümer Yayıncılık, İstanbul, 2013. Warren, Karen J. Ecofeminist Philosophy: A Western Perspective On What It Is
2000.
Warren, Karen J. “Response to My Critics”, Ethics and the Environment, Vol. 7, No. 2, 2002, ss. 39-59. Watson, Richard A. “Dualism”, The Cambridge Dictionary of Philosophy (ed. R. Audi) içinde, Cambridge University Press, Cambridge, 1999. Westfall, Richard S. Modern Bilimin Oluşumu, çev. İ. H. Duru, Tübitak, Ankara, 2004.
Wood, Ledger. “Dualism”, Dictionary of Philosophy (ed. D. D. Runes) içinde, Littlefield Adams Quality Paperback, Maryland, 1983. Wollstonecraft, Mary. Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi, çev. D. Hakyemez, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2007. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|