Fnfsc fnst org

 13

I  FƏSİL.  YAXŞI  BİZNES  TARİXÇƏNİ  YARADAN  NƏDİR

Bir  çox  nöqteyi-nəzərdən  biznes  tarixçə  adi  qəzet  materialindan 

tamamilə  fərqlidir.  O  dəqiq,  yaxşica  araşdirilmiş,  tənzimlənmiş  və 

müxtəlif  qaynaqdan  alinmiş  informasiya  tutumlu  olmalidir.  Ancaq  bi-

znes  və  iqtisadiyyat  məsələlərində  yaradilmiş  əhvalatlarda  rəqəmlərin, 

spesifik  tarixçələrə  və  statistikaya  son  dərəcə  böyük  əhəmiyyət  verilir.

5W,  1H  və  daha  iki  kilid  sual

Yaxşi  reportyor  həmişə  əsas  suallarla  başlayir:  kim?,  harda,  nə 

vaxt?  niyə?  necə?  (bunlar  5W  və  1H  sual  kimi  məhşurdurlar).

Uğur  qazanmiş  biznes  tərəfdaşlar  bu  kimi  suallardan  yayinmirlar: 

hər  hansi  əşyanin  qiyməti  nədir,  pul  hardan  gəlir  və  kimdən  gəlir. 

Şirkətin  satiş  əhvalati,  məsələn,  satiş  qiymətlərini,  işçilərinin  sayini, 

yeni  sahibkarlarin  kimliyini  açiqlamalidir.  Binanin  satilma  qiyməti  bizə 

satiş  qiymətini,  binanin  böyüklüyünü,  yaşini  və  bina  olmuş  torpağin 

ölçüsünü  bildirməlidir;  başqa  cür  əhvalat  kamil  olan  deyildir.

Bir  misal  daha:  əgər  bazara  hipertoniyanin  yeni  patentsiz  dərmani 

çixirsa,  ümumi  xəbərləri  müzakirə  edən  jurnalist  çalişacaq  ki,  dər-

manin  effekti,  tərkib  hissələri  və  onun  üzərində  keçirilmiş  araşdirmanin 

nəticələri  barədə  az  da  olsa  bir  şey  öyrənsin.  Lakin  biznes  tərəfdaş 

rəqəmlərə  baxaraq  soruşacaqdir:  “yeni  dərmanin  qiyməti  neçədir?”, 

“bazara  çixarilmiş  başqa  dərmanin  qiymətləri  ilə  bu  dərmanin  qiymə-

tinin  uyğunluğu  nə  qədərdir”?“  yeni  dərmanlardan  kim  pul  qazanacaq 

–  həkimlər,  istehsalçilar  yoxsa  əczaci  şirkət?”

---

 14

Biznes-reportyor  pulla  və  onun  xərclənməsi  ilə  bağli  suallari  tərəd-

düd  etmədən  verməlidir;  hazir  cavablar  ala  bilmədiyi  təqdirdə  isə, 

araşdirmalidir.

Ümumi  icmalçi  və  biznes-reportyor  arasinda  bir  fərq  yenə  var. 

Misal  üçün,  xəbərlər  icmalçi-reportyoru  hökumət  tərəfindən

subsidiyalaşdirilmiş  yeni  yaşayiş  tikililərinin  inşaati  və  inkişafi  barədə 

yazdiqda,  ilk  növbədə  o,  bunlarla  maraqlana  bilər:

•  evin  icarəçisi  necə  seçiləcəkdir,

•  icarə  üçün  nə  qədər  pul  ödəyəcəkdir,

•  həm  siyasi,  həm  qonşuluq  dəstəyi  necədir,

•  layihəyə  qarşi  söylənmiş  düşüncələr  necədir.

Ancaq  biznes-reportyor  həmçinin  bunlari  da  bilməlidir:

•  tender  təklifi  ilə  hansi  podratçilar  mükafatlandilar,

•  hər  bir  müqavilənin  dəyəri  nə  qədərdir,

•  inşaat  müddətincə  və  sonra  –  layihəni  idarə  etmək  üçün  neçə 

insan  işlə  təmin  olunacaq,  layihənin  qiymətli  kağizlara  yatiril-

masi  kapital  (pul)  gətirəcəkmi;

•  borc  necə  qaytarilacaqdir.

İnsan  ünsuru

Yuxarida  adi  çəkilən  xam  material  biznes  və  iqtisadiyyat  yenilikləri 

üçün  rəqəmlər  və  statistikadir.  Lakin  biznes  tarixçə 

iqtisadiyyat,  mali-

yyə,  ümumi  paylar,  mənfəət  və  itki  haqqında  olmuş  olsa  da,  yenə 

jurnalistika  sahəsinə  aid  olmuş  ola  bilər;  bundan  irəli  gələrək,  iqti-

sadiyyat  və  biznes  daima  ən  yaxşi  şəkildə  işiqlandirilir.

Rəqəmlər,  öz-özlüyündə,  ola  bilsin  ki,  aydin  məlumat  verməsin, 

onun  üçün  də  bütün  bunlarin  insan  həyatina  necə  təsir  etdiyini 

göstərməlisiniz.  Yeni  xəbərlərin  ən  yaxşi  verilişi,  güclü  biznes  tarixçə 

insan  ünsürünü  göstərdiyi  kimi.  Bir  çox  hallarda  biznes-reportyorlar 

rəqəmlərə  və  texniki  informasiyaya  o  qədər  diqqət  ayirirlar  ki,  iqti- 

---

 15

sadi  siyasətin  və  biznesməkanda  baş  verən  bu  dəyişikliklərin  (vergi 

qoymağin,  monetar  siyasətin  və  s.)  xalqin  üzərində,  gündəlik,  necə  bir 

təsir  buraxdiğini  unudurlar.  Istehlakçilar  biznesi  hərəkətə  gətirən  qüv-

vədir  –  istehlakçilar  olmadan  biznes  qapanar.  Hər  bir  biznes  tarixçə  və 

iqtisadiyyatla  bağli  xəbər  onun  istehlakçilarin  hər  hansi  kateqoriyasi  ilə 

əlaqəsini  vurğulamali  və  bizə  xəbərin  toxunduğu  bu  mövzunun  alicilar, 

təminatçilar,  istehsalçilar  və  ümumiyyətlə  ictimaiyyət  üzərinə  necə  təsir 

qoyduğunu  göstərməlidir.

Biznes  haqqinda  məqalənin  məzmununa  qarşi  və  xalqin  –  xü-

susən  də,  auditoriyanin  –  yanaşmasi  onun  etibarliliğini  müəyyənləşdi-

rir.  Məsələn,  böyüməkdə  olan  inflyasiya  haqqinda  verilmiş  faktlarin 

əhəmiyyəti,  adi  insanin  rifaha  doğru  gedişini  necə  əngəllədiyini  əks 

etdirmədən,  puç  olur.  Nə  Statistika  üzrə  Milli  Büro  və  nə  də  ölkənin 

Mərkəzi  Banki  dərhal  və  təbii  yəni  müxtəlif  gəlirləri  olan  sosial  qru-

plara  zərər  verən  inflyasiyaya  müvafiq  olaraq  hərəkət  etməyəcəkdir.  Bu 

rolu  məhz  biznes  jurnalist  öz  üzərinə  götürməlidir.

Biznes  və  iqtisadiyyat  jurnalistikasi  sahəsində  insan  ünsürünü 

ax-tarmaq  əsas  tələbdir.  Bundan  irəli  gələrək,  inandirici  biznes  tarix-

çələr  və  iqtisadi  xəbərləri  uydurmaq  üçün  müəyyən  fəndlər  öyrədilmə-

li  və  praktiki  mənimsənilməlidir.  Beləliklə  həqiqi  yenilikləri  tapin  və 

onlari  maraqli  edin;  elə  sadələşdirin  ki,  oxucu  oxuya  bilsin,  tamaşaçi 

isə  –  anlaya  bilsin.  Ofislərdən  bayira  çixin  və  məhsul  istehsal  edən, 

satan  və  alan  insanlari  tapin.  İqtisadiyyatinizda  baş  verən  dəyişikliklərə 

həqiqi,  əsasli  verilişlər  vasitəsi  ilə  göz  qoyun.  İqtisadi  konfransda 

məruzə  ilə  çixiş  etdikdə  belə  insani  yanaşmani  axtarin:  məruzənizlə 

taniş  olanlar  üçün  konfransin  qərarlari  nə  deməkdir.

Effektli  hedlaynlar  və  Şpon

Hedlaynlar  məqsədyönlü  olaraq  yazilirlar.  Onlar  oxucunun  diqqətini 

cəlb  etmək  və  onu  daha  da  çəkmək  üçündür.  Hedlaynlarin  qonaği 

özünə  çəkmək  və  daha  çox  material  oxutmaq  üçün  və  yaxud  əksinə, 

---