Fnfsc fnst org

 23

onun  nənə-babasinin  qayğisina  qaldiğina  görə  aldiği  borcu  qaytarmaq 

üçün  daha  çox  ödəmiş  olur.

İqtisadi  böhranin  səbəbi  bir  çox  hallarda  həddindən  artiq  borc  olur. 

Həmin  borcu  ya  insanlar,  ya  bizneslər  yada  hakimiyyət  alir  və  sonra 

qaytara  bilmir.  Mərkəzi  bankin  təyinati  faiz  göstəricisini  müvafiq  səvi-

yyədə  saxlamaqdir,  bunun  nəticəsi  qənaətlə  borc  arasindaki  balansdir.

İnkişaf  etməkdə  olan  ölkə  üçün  hakimiyyət  siyasəti  böyüməyə 

və  inkişafa  six  bağlidir.  Hakimiyyətin  etdikləri  və  eyni  zamanda  öz 

vətəndaşlarina  və  bizneslərə  verdiyi  ixtiyar  ya  qadağan  etdiyi  əməllər 

ya  staqnasiyaya  və  yoxsulluğa  ya  əksinə,  böyüməyə  -  milyonlarla  in-

sani  yoxsulluqdan  azad  etməyə  gətirib  çixara  bilər.

Dövlət  aktivlərinin  bir  dəfəlik  satişi  da  gəlir  mənbələrindən  biridir. 

Buna  bir  çox  hallarda  “privatizasiya”  deyilir.  Privatizasiya  hakimiyyət 

idarə  olunan  biznesləri  dayandiraraq,  özəl  sektora  işi  aparmağa  ica-

zə  verdikdə  həyata  keçirilir.  Hakimiyyət  üçün  buna  nail  olmanin  əsas 

vasitəsi  ona  mənsub  olan  şirkətləri  satmaqdir;  bu  proses  privatizasiya 

adi  ilə  məşhurdur.

Vergi  gəlirlərindən  əlavə,  hakimiyyət  şirkətdə  olan  paylarini  o 

zaman  satmaq  niyyətində  olur,  nə  zaman  ki

•  Bu  paylari  güclü  şəkildə  maliyyələşdirirlər,

•  Özəl  menecmentin  daha  ucuz  və  peşəkarcasina  mali  və  xidməti 

paylaya  bildiyini  hiss  etdikdə,

•  Xalqin  da  dövlət  müəssisəsində  nəsə  payinin  olmasini  və  öz 

gəlirlərini  artirmasini  istədikdə.

Doğrudur,  privatizasiya  nətcisədində  daha  çox  “məhsuldarliq”  əldə 

edirik,  lakin  o  işi  itirmək  bahasina  başa  gəlir.  Beləliklə,  hakimiyyətin 

işsiz  qalan  fəhlələr  üçün  nə  kimi  siğorta  sistemini  hazirlamasina  nəzər 

yetirməliyik.

Onu  da  qeyd  etməliyik  ki  vəd  olunan  mükafat  həmişə  heç  də  real-

laşmir.  Məsələn,  əgər  bazarda  şəffaf  şəkildə  leqal  və  normativ  rəqabəti 

həvəsləndirmək  üçün  baza  yoxdursa,  təhlükə  olduqca  ciddi  ola  bilər.

---

 24

Misal  üçün,  Rusiyada  bir  çox  şirkət  hakimiyyət  tərəfindən  pis 

şəkildə  idarə  olunan  müəssisədən,  pis  şəkildə  idarə  olunan  özəl  müəs-

sisəyə  çevrildi.  Özəl  sektorda  boy  göstərmiş  yeni  müəssisələr,  mo-

nopoliya  kimi  idarə  olunduqlari  ucbatindan  məhsuldarliqlarini  itirdilər.

Biz  əgər  qarişiq  və  bir  çox  hallarda  siyasi  cəhətdən  mürəkkəb, 

ancaq  bununla  belə  maraqli  prosesə,  göz  qoymaq  istəyiriksə,  şirkətlərin 

privatizasiyasinin  necə  baş  tutduğunu  bilməkdən  əlavə,  onlarin  necə 

müflisləşəcəklərini  də  bilməliyik.  Bunun  baş  tutmasini  dərk  etməmiz 

üçün,  hökumətin  şirkətin  uğuru  üçün  düzgün  iqtisadi  mühit  yaratmaq 

üçün  nə  kimi  işlər  gördüyünə  diqqət  vermək  əhəmiyyətlidir.  Yeni 

sa-hibkarlar  şirkəti  qisa  müddətdə  rekonstruksiya  etmək  məcburiyyətin-

də  qalacaqlar  və  perspektivdə  onlar  genişlənmək  də  istəyəcəklər.  On-

lara,  əgər  lazim  olan  maliyyəni  tapa  bilməsələr,  hər  iki  bu  plani  həyata 

keçirmək  çətin  olacaqdir.

Bunlardan  irəli  gələrək  necə  bir  tarixçələr  yaradılır?

Hökumətə  hansi  vergilər  gərək  olduğunu  və  pulu  nəyə  xərcləyəciyini 

elən  etməyinin  böyük  əhəmiyyəti  var.  Bu,  adi  olaraq, 

büdcə  adlanan 

rəsmi  sənəddə  özünü  göstərirdi.  Jurnalistlər  hökumətin  xəzinəsinə  nə-

yin  daxil  olduğunu,  ordan  nəyin  çixdiğini,  hara  getdiyini,  kimin  qazan-

diğini,  kimin  uduzduğunu  işiqlandirimaqda  əhəmiyyətli  rol  oynayirlar.

Hakimiyyətin  davranişlari  iqtisadiyyatin  fəaliyyətinə  təsir  qoyur,  bu 

iqtisadiyyatdaki  roluna  deyil.  Burdan  irəli  gələrək,  jurnalistlər  üçün 

hökumətin  hansı  kursu  tutduğu  barədə  xəbərlər  yaratmaq  çox  əhəmi-

yyətlidir.

Bütün  xərclənmələri,  vergi  gəlirlərinin  bütün  mənbələrini,  vergi  ilə 

biyar  qoymani,  təbii  qaynaqlari  və  beynəlxalq  kreditləri  üzrə  çixartmaq 

və  şəffafliği  təmin  etmək  jurnalistin  vəzifəsidir.

Nəzəri  olaraq,  büdcəyə  yaxindan  diqqət  yetirmək  bizə  dövlət  si-

yasətinin  zənginlərə  və  yoxsullara  qarşi  tənzimli  yanaşib-yanaşma-

---

 25

masini  müəyyənləşdirməkdə,  korrupsiya  və  səmərəsiz  idarəçiliyin  po-

tensial  hallarini  dəqiqləşdirməkdə  yardim  edəcəkdir.

Əgər  hakimiyyət  pulu  dünya  bankindan,  IMF-fən  və  başqa  bu  cür 

təşkilatlardan  alirsa,  bir  qayda  olaraq,  kreditlə  bağli  spesifik  şərtlər 

mövcud  olmalidir.  Çalişin  bu  şərtlərin  nədən  ibarət  olduğunu  və  on-

larin yerinə yetirilib-yetirilmədiyini yoxlayin. Bu kredit və onun şərtləri 

gürcülərə,  azərbaycanlilar  və  ermənilərə  fayda  verəcəkmi?

2)

BİZNES  JURNALİSTİKADA  ƏSAS  YENİ  XƏBƏRLƏRİN 

BAŞQA  YAYIMÇILARI

Bank  işi  və  finanslar

Banklar  bir  çox  hallarda  ölkənin  ən  böyük  və  bəzən  ən  nüfuzlu  tə-

sisatlaridir.  Bir  şirkət  maşinqayirma  zavodu  tikmək  istədikdə  o  kredit 

alir  və  maşinlarini  satdiqdan  sonra  qaytarir  onu.  Fermerə  toxum  və 

kübrə  lazim  olduqda  o  kredit  alir.

Banklar  insanlari  pulu  təhlükəsiz  saxlamaq  imkanini  yaradirlar  və 

krediti  yalniz  onu  qaytara  biləcəyinə  dair  zəmanət  verən  adamlara  ver-

irlər.  Əvəzində  isə  qazanc  əldə  etməyə  çalişirlar  (faiz  almaq  şəklində). 

Əlbəttə  ki,  banklar  tez-tez  problemlərlə  üzləşirlər.  Ona  görə  də  prosesə 

hökumət  nəzarət  edir  (və  bəzi  hallarda  bu  nəzarət  çox  pis  həyata 

keçirildiyin  dən  2008-ci  ildə  dünyada  maliyyə  böhrani  baş  verdi).

Lap  əvvəllər  banklar  kiçik  firmalar  idilər.  Onlar  ətraflarinda  olan 

fərdlərdən  və  şirkətlərdən  deposit  alaraq  öz  tanişlarina  kredit  verirdilər. 

İllər  ötdükcə  onlar  böyüdülər  və  yeni  qlobal  müəssisələrə  çevrildilər. 

Dünyanin hər bir ölkə təhlükəsiz bank sisteminin lazim olduğunu görür 

və  indiki  hökumətlər 

maliyyə  sektorunun  böyüməsini  həvəsləndirirlər. 

Onlar  Maliyyə  sektorunun  bank  işlərinin  inkişafinda  əhəmiyyətli  rolu 

olduğuna  inanirlar,  çünki  bank  kredit  verir  və  həmin  kredit  sərmayə 

yatirtmağa,  deməli  böyüməyə  lazim  olur.

---