Fnfsc fnst org

 30

Bundan  irəli  gələrək  necə  bir  tarixçələr  yaranır?

Şirkətlər  bir  çox  hallarda  onlarin  fəaliyyətinin  maraqli  və  faydali  old-

uğunu  düşünürlər.  bu  ola  bilsin  ki  onlar  üçün  doğru  olsun,  ancaq 

oxucu  razilaşmasin.

Lakin  oxucu  üçün  bunlar  maraqli  olar:

•  həqiqi  yeni  məhsullar  və  servislər.

•  həvəsləndirmək  və  satişin  yeni  və  maraqli  vasitələri.

•  şirkətin  nailiyyətləri  daha  geniş  iqtisadiyyat  haqqinda  nə  xəbər 

verir.

•  şirkətin  administrasiyasi  və  siyasətçilər  ya  dövlət  çinovnikləri 

arasinda  nəsə  əlaqə  varmi.

Şirkətlər  haqqinda  müzakirələr  aparan  jurnalistlər  bu  kimi 

dəyişik-

liklərə  diqqət  verməlidirlər.  çünki  bundan  qəzet  üçün  material  çixa 

bilər:

•  sahibkari  kimdir.

•  kim  idarə  edir.

•  kimə  iş  verirlər.

•  sayəsində  idarəçiliyi  həyata  keçirdikləri  pul.

•  əldə  etdikləri  pul.

•  nə  iş  görürlər.

•  işi  harda  görürlər.

•  hansi  texnologiya  ilə  görürlər  işi.

•  hansi  təlimdən  keçirlər.

•  hansi  araşdirmalari  aparirlar.

•  kimə  satirlar.

•  məhsul  hardan  gəlir.

•  hansi  şirkətin  düzəltdiyi  işdir.

•  neçəyə  başa  gəldi.

•  kiminlə  yarişir.

•  qüvvədə  hansi  qanunlar  və  qaydalar  vardir.

---

 31

Geniş  istifadə  olan  mal  və  kənd-təsərrüfatı

Geniş  şəkildə  istifadə  edilən  mal  kobud  olaraq  iki  əsas  sorta  bölünür: 

möhkəmi  xammal  (qizil,  qaz,  neft,  kömür,  mis  kimi)  təbii  sərvət-

dir  və  əldə  olunmalarina  ehtiyac  var.  Qisamüddətli  istifadə  mali  isə 

kənd-təsərrüfati  məhsullaridir  (dənəli  bitkilər,  buğda,  pambiq,  düyü, 

qəhvə,  şəkər,  meyvə,  kimi)  ya  mal  (donuz  əti).

Bundan  irəli  gələrək  necə  bir  tarixçələr  yaranır?

Tarixçələr  kəşflərlə  bağlidir:  qizil  tampaq!  Yaxud  “qara  qizil”  (Neft)! 

Ancaq  Mədəni  kimin  əldə  etməsi  və  boru  kəmərini  kim  çəkməsi 

barədə 

müqavilə  ilə  bağli  bir  çox  rutin  əhvalatlar  baş  verir;  geniş 

istifadə  olunan  mal  harda  və  hansi 

texnologiya  ilə  hazirlanir  (emal  və 

neftkimyəvi  zavodlar);  bu  yerlərdə  yaşayanlara  və  ətraf  mühitə  nə  kimi 

zərər  dəyə  bilər;  hakimiyyət 

vergi  gəlirlərinin  nə  kimi  miqdarini  alir 

və  o  xalqa  necə  qaytarilir;  hökumətin  xammali  əldə  etmək  siyasətinə 

kim qarşi çixir və o bunu etmək üçün siyasi və zorakiliq vasitələrindən 

istifadə  edirmi.

Kənd-təsərrüfati  ilə  bağli  əhvalatlar 

havanı,  fəlakətləri  və  ətraf 

mühiti  (kimyəvi  və  pestisidlərin  istifadəsini)  torpaq  sahibkarlığını 

əhat  edir;  fermerlər  və  ferma  fəhlələrinin  maliyyə  şəraitlərini,  xüsusilə, 

borclarini;  həm  daxili,  həm  beynəlxalq 

bazarların  əlçatan  olmasini; 

habelə,  qidanin  və  kənd  təsərrüfati  məhsullari  üzərində  qiymətlərin 

təyinini  (hökumət  və  “azad”  bazar  tərəfindən).

Bazarlar

Bu  nədir?

Hər  şeyin  özünün  bazari  var.  hətta  məsələ  rəsmi  şəkildə  mövcud 

olmayan  qeyri-leqal  fəaliyyət  olsa  da  belə.  Məsələn:  narkotiklər  və 

seks  kimi.  Qiymətləri  tələbat  və  yetişdirmək  müəyyənləşdirir.  “bazar 

iqtisadiyyati”  bu  fakti  taniyir  və  formal  bazarlar  yaradir  ki,  sağlam 

---

 32

iqtisadiyyati  formalaşdirmaq  üçün  zəruridirlər.  Müxtəlif  ictimaiyyət-

də,  daha  çox,  tərəvəz  bazari,  paltar  bazari  və  başqa  adi  bazarlar 

mövcud

 

dur. Ancaq həm formal, qlobal bazarlar da var ki, onlar kolosal 

miqdar  da  pullarin  dövriyyəsini  nəzərdə  tuturlar.  Ona  görə  də  onlar 

Maliyyə  bazarları  adlandirirlar.  Alverçilər  bizim  kimi  adi  insanlar 

deyiər,

  lakin  bəzən  bizim  pullardan  istifadə  edirlər.  Onlar  müəyyən 

Maliyyə  alətlərindən  istifadə  edən  ustadlaşmiş  bazar  peşəkarlaridir-

lar.  Bu  iş

  üçün  onlarin  istifadə  etdikləri  pul,  olduqca  böyük  pensiya, 

siğorta  və  sərmayə  fondlarina  mənsubdur  ki,  onlari  mahiyyət  etibari 

ilə, 

institusional  sərmayədarlar  kimi  taniyirlar.  Bazarin  digər  oyu-

nçulari  daha

  kiçik  pərakəndə  sərmayədarlar  kimi  çixirlar  qarşimiza 

(fərdlər,  bəziləri  varli,  bəziləri  daha  yoxsul,  azart  oyunlarin  xəyalpərəst 

oyunçulari).

Müasir  iqtisadiyyat  bazarlari  bunlardir:

1.

Valyuta  bazarı.  Böyük  miqdarda  nağd  pul  hər  il  əldən  ələ 

keçir.  Elə  ola  bilər  ki,  təkərlər  istehsal  edən  şirkətə  motosikllər  istehsal 

edən  zavod  təkərlər  üçün  milyon  da  ödəyə  bilər.  O  isə  beş 

günün 

içində  rezin  satana  xammalı  almaq  üçün  milyonlar  ödəməldir.  An-

caq  bu  beş  gün  üçün  menecerin  masasının  hücrəsində  beş  milyonu 

yoxudur.  O  bu  pulu  banka  daxil  edir  “birjada  oynamaq”  üçün.  Başqa 

sözlərlə  desək,  rezin  istehsal  edən  şirkətin  adi  ilə  bank  milyona  tələsik 

ehtiyaci  olan  şirkətə  (ikinci  şirkəti  keçərək)  nağd  pul  verir.  Nağd  pulla 

(və  qisamüddətli  alətlərlə)  qisamüddətli  alverə  valyuta  bazari  deyilir. 

Mərkəzi  bazar  bu  bazarda  da  pulu  borc  verə  bilər.

2.

Obliqasiya bazarı. Hökumət və şirkət sərmayədarlardan obliqa-

siyalar  buraxmaq  yolu  ilə  pula  la  bilər.  Bu  elə  bir  sehirli  sözdür  ki, 

onun  vasitəsi  ilə  sərmayədara  kağiz  vərəqi  verərək  deyirlər:  “sizə  bir-

milyon  borcumuz  var  və  beş  il  ərzində  qaytaracağiq.  Bununla  hər  il 

bəlli bir faiz – beş faiz

 də üstəlik ödəyəcəyik“.  Obliqasiyalar sahibinin 

beş  il  gözləməyə  ehtiyaci  yoxdur.  O  obliqasiyalari  başqa  sərmayədara 

sata  da  bilər.  Obliqasiyalar  bazari  bax  budur.  Beləliklə,  obliqasiya  adi 

---