2
Dissertasiya Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor
İnstitutunun “Dədə Qorqud” şöbəsində yerinə yetirilmişdir
Elmi rəhbər: Tofiq İsmayıl oğlu Hacıyev
AMEA-nın müxbir üzvü,
Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor
Rəsmi opponentlər: Asif Abbas oğlu Hacıyev
Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor
Mehmet Mevlüt oğlu Turmuş
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Aparıcı müəssisə: Bakı Dövlət Universitetinin “Azərbaycan şifahi
xalq ədəbiyyatı” kafedrası
Müdafiə “_27___” _06______2013-cü il saat “____” da
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutunun nəzdində
fəaliyyət göstərən FD.01.201 Dissertasiya Şurasının iclasında
keçiriləcəkdir.
Ünvan: Bakı şəhəri, İçərişəhər, 8-ci Kiçik Qala döngəsi 31,
AMEA Folklor İnstitutu
Dissertasiya ilə AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasında tanış
olmaq mümkündür.
Avtoreferat “____” ____________2013-cü il tarixində
göndərilmişdir.
Dissertasiya Şurasının
elmi katibi, filologiya üzrə
fəlsəfə doktoru, dosent:
Afaq Xürrəm qızı
Ramazanova
3
TƏDQİQATIN ÜMUMİ SƏCİYYƏSİ
Mövzunun aktuallığı. Oğuz epik ənənəsində Qazan xan
obrazının mifoloji strukturunun araşdırmaya cəlb olunması folklor-
şünaslığın zəruri elmi problemlərindəndir. Mövzunun tədqiqat
aktuallığı aşağıdakı amillərlə müəyyənləşir:
– Qazan xan obrazının epik-mifoloji semantem olaraq oğuz-
türk epik-mifoloji ənənəsinin əsas struktur oxlarından birini təşkil
etməsi ilə;
– “Oğuznamə” eposunun üç əsas obrazından biri olması ilə.
Mövcud tədqiqatlarda Qazan xan obrazının tarixi-müqayisəli
metodla öyrənilməsi müəyyən qədər mümkün olsa da, struktur-
semiotik metodla öyrənilməsi, demək olar ki, aparılmamışdır. Bu da
öz növbəsində oğuz epik ənənəsinin əsas semantik obrazlarından
olan “Qazan” mifoloji modelinin hər iki metodla tədqiqini zərurətə
çevirir. Qazan xan obrazı oğuz epik ənənəsinin məşhur personajı
olduğu üçün DQK ilə bağlı tədqiqatların demək olar ki, hamısında
onun haqqında bəhs edilmişdir. Həmin araşdırmalarda obrazın bədii-
poetik səciyyəsi, tarixi-sosial semantikası və s. məsələlərə toxunul-
muşdur. Lakin Qazan obrazının mifoloji semantikasından bəhs edən
tədqiqatlar çox azdır.
Oğuz epik ənənəsində Qazan xan obrazının tarixi-müqayisəli
və struktur-semantik səviyyələrdə bir obraz kimi tədqiq olunması bir
neçə tədqiqat əsəri istisna olmaqla, demək olar ki, əhatəli şəkildə
araşdırmalara cəlb olunmamışdır. Yalnız bu və ya digər formada
“Dədə Qorqud kitabı” eposu haqqında bəhs açılarkən Qazan xan
obrazı haqqında müəyyən təsviri bilgi verilmiş, lakin bu məlumat
səviyyəsi o qədər də geniş şəkildə səciyyələnməmiş, kompleks
təfərrüatlar meydana çıxmamışdır. Həm Oğuz-türk mədəniyyətinin
öyrənilməsi, tədqiq və təbliğ olunması, həmçinin Qazan xan
obrazının bütövlükdə oğuz epik ənənəsində yerini müəyyənləşdirmək
baxımından tədqiq etdiyimiz mövzu kifayət qədər aktual və
gərəklidir. Ancaq onu da qeyd etmək lazımdır ki, DQK mükəmməl
bir abidə olduğu üçün bundan sonra da bu mövzuya elmi-nəzəri
cəhətdən tədqiqat obyekti olaraq yanaşmaq ehtiyacı meydana
gətirəcək və yalnız Qazan obrazı deyil, digər obrazlarla da bağlı
mövzu aktuallığı doğuracaqdır.