379
fiqh təlimi
YETMĠġ ĠKĠNCĠ DƏRS
QAZANCIN XÜMSÜ (6
)
Qazancın xümsünün hesablanması və ödənilməsi “2
”
11
. Sərmayənin xümsünün hesablanması və ödənilməsi
Sərmayənin xümsünü ödəmək üçün əvvəlcə nəqd pul və malı xüms
ilinin əvvəlində hesablamalı və ona qiymət qoyulubsa xümsü verilmə-
lidir, sonra o biri ildə onun cəmini sərmayənin əsli ilə ölçürlər, əgər
sərmayədən artıq qalarsa mənfəət hesablanır və xüms ona aid olur və
əgər birinci sərmayəyə bir Ģey əlavə olunmasa, xümsünü ödəmək va-
cib deyil. Məsələn bir nəfərin xümsünü ödədiyi 18 qoyunu və bir miq-
dar nəqd pulu varsa, əgər xüms ilinin əvvəlində qoyunların qiymətinin
cəmi əlində olan nəqd pulla 18 qoyunun qiymətinin cəmindən nəqd
pulla çox olarsa, bir halda ki, əvvəlcə onun xümsünü ödəmiĢdi, artıq
qalanına xüms düĢmür.
Diqqət:
Sərmayənin xümsünün hesablanmasında mal və cinsləri (nəqd
olmayan sərmayə) hər bir formada təxminlə, qiymət təyin etməklə və
müĢkül səbəbindən bu iĢi tərk etməklə-caizdir.
Xüms düĢməyən mal o cümlədən cehiz və s. sərmayə ilə qarıĢarsa,
xüms ilinin sonunda onu sərmayədən istisna etmək və sonra malların
qalanının xümsünü vermək caizdir. Bir Ģərtlə ki, onun sərmayəsi elə
olsun ki, ondan öz müavinəsini götürsün,
məsələn mağaza sahibi kimi,
müavinəsini götürsün, məsələn mağaza sahibi kimi, bu halda öz xərc-
381
fiqh təlimi
ləri üçün sərmayədən götürdüyü hər miqdar beĢdə bir malla beĢdə bir
olmayan mal arasında bölünməlidir.
Xüms sərmayəsinin istisnasında meyar, həmən əsli sərmayədir, bu-
na görə də iĢ görülən əsli sərmayə əgər qızıl növü olarsa, ilin baĢında
beĢdə bir sikkələrin pulu istisna olur, baxmayaraq ki, onların qiyməti
keçən ilə nisbətən bir vahid riyal artıb. Amma əgər onun sərmayəsi
nəqd pul, ya mal olarsa ki, xüms ilinin əvvəlində qızıl sikkələrlə mü-
qayisə olunub xümsü verilmiĢ olsun, gərək gələn xüms ilinin əvvəlin-
də yalnız qızıl sikkələrin qiymətli ki, keçən il onları hesablamıĢdı
istisna etsin, qızılların sayını yox. Buna görə də əgər
sikkələrin qiymə-
ti gələcəkdə artarsa, qiymətin artmıĢ miqdarı istisna olmur, əksinə
xeyri hesablayıb xümsünü vermək vacibdir.
12. Gəlirin xümsünü hesablamaqda Ģəkk etmək bir kəs keçən illərin
gəlirinin xümsünü hesablamaqda Ģəkk edərsə, öz Ģəkkinə etina etmə-
məlidir və təzədən xümsü ödəmək ona vacib deyil. Əgər gəlirində
Ģəkk edərsə ki, bu xümsünü verdiyi əvvəlki illərin gəlirindən olandır,
ya xümsünü vermədiyi illərin gəlirindən, onda ehtiyata görə onun
xümsünü verməsi vacibdir. Yalnız əvvəlcədən onun xümsünü ver-
diyini bilməyi istisnadır.
13. Xümsü ödəməkdə Ģəkk
Bir kəs bir Ģeyin xümsünü verib-verməməkdə Ģəkk edərsə, əgər Ģəkk
olunan xüms aid olan Ģeylərdən olarsa, xümsünü ödəməyinə yəqin
əldə etməyi vacibdir.