233
Bu məqsədlə Bakıda və Azərbaycanın regionlarında xüsusi ədəbiyyat,
mühazirələr, seminarlar və interaktiv treninqlər vasitəsilə hər yerdə uni-
versal kulturoloji biliklərin yayılmasını həyata keçirmək məqsədəuyğundur.
Akkulturasiya və inkulturasiyaya belə yanaşma, vətəndaşlarımızın həyat fə-
aliyyəti üçün yeni imkanlar açan mədəniyyətin mahiyyəti, xüsusiyyətləri, ta-
rixi və nailiyyətləri, inkişaf qanunları və texnologiyalarının dərk edilməsinə
imkan verəcəkdir. O, ruhi mədəniyyətin mahiyyəti və böyük missiyasını
düzgün qavramağa və obyektiv qiymətləndirməyə, dünyanı və gələcəyimizi,
həyatın mənasını və yüksək mədəniyyətli insanın dəyişdirici imkanlarını po-
zitiv
şəkildə görməyə, Azərbaycan cəmiyyəti və dövlətinin
gələcək sabitliyi-
ni və təhlükəsiz inkişafını təmin edən mədəni identikliyi formalaşdırmağa
yardım edəcəkdir.
Mənə elə gəlir ki, multikulturalizmin aktual problemlərinin tədqiqində
“kulturologiya piramidası” universal metodu və 12 tədqiqat prinsipi mü-
hüm metodoloji rol oynaya bilərdi ki, bu prinsiplər arasında antropoloji
(insanı təbii və mədəni mühitdə öyrənən), psixoqrafik (ümumi xüsusiyyət-
ləri, dəyərləri, təsəvvürləri, üstünlükləri və davranış modellərini öyrənən)
və demoqrafik (personalın yaşı, cinsi, təhsili, gəlirlərinin səviyyəsi, uzunö-
mürlülüyü və digər parametrləri haqqında informasiya əldə etmək imkanı
verən) yanaşma xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu yanaşmalar etnoloji xa-
rakterli xüsusiyyətləri və qanunauyğunluqları: həyat tərzi, ənənələr və
adətləri, sosial münasibətlər sistemini, mədəniyyətin inkişaf dinamikası və
nəsillər vasitəsilə onun ötürülməsini açmağa imkan verir. Onlar həmçinin,
sosial-mədəni mühit, mədəni dəyərlər sistemi, həyat tərzi, ənənələr, insan-
ların anadangəlmə mədəni keyfiyyətləri ilə şərtlənən səbəbləri və üstün-
lükləri müəyyən etməyə, müxtəlif mədəniyyət nümayəndələrinin yaşı, cin-
si, təhsili, gəlirlərinin səviyyəsi, uzunömürlülüyü və digər parametrləri
haqqında məlumat əldə etməyə imkan verir. Belə təhlildə “davranış” (insa-
nın davranış psixologiyasının təhlilinə əsaslanmışdır), “sistemli” (obyekti
bir sistem, qarşılıqlı əlaqəli elementlərin bütöv kompleksi kimi nəzərdən
keçirir) və “situasiayalı” (elmin konkret situasiyalara və şəraitə birbaşa tət-
biqi imkanlarının istifadəsinə əsaslanmışdır) yanaşmaların, Piter Çeklandın
“yumşaq təfəkkür” (müxtəlif nəzər-nöqtələrinin hesaba alınmasını nəzərdə
tutan) və Lütfi Zadənin “qeyri-səlis məntiq” (0 və 1 arasında qeyri-səlis
çoxluqları mümkün sayır və qeyri-dəqiqlik şəraitində dilçilik baxımından
dəyişilən anlayışı qısaca və dürüst ifadə edir) nəzəriyyəsinin tətbiqi, vətən
tarixinin müasir mərhələsində Azərbaycanın milli mədəniyyətinin inkişaf
proseslərinin situasiyalı dəyişən idarəçiliyini daxil etməklə, bütün amillə-
rin hesablanmasına imkan verəcək.
235
KULTUROLOGİYA VƏ VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNİN
TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ
Müasir tarixi mərhələdə, elmdə, siyasət və iqtisadiyyatda qlobal çağırış-
lar və daimi dəyişikliklər şəraitində iqtisadi mədəniyyətlə yanaşı Azərbayca-
nın əsas milli inkişaf prioritetləri bunlardır: səviyyəsi ilə əsasən insan kapi-
talının, “biliklər cəmiyyəti” və “biliklər iqtisadiyyatı”nın inkişafının müəy-
yən
olunduğu intellektual, etik, hüquq və idarəçilik mədəniyyəti.
İqtisadi mədəniyyətin ən mühüm tərkib hissələrindən biri və dövlətin iq-
tisadi siyasətinin güclü instrumenti vergi mədəniyyətidir. Sistemli kulturolo-
ji anlamda vergi mədəniyyəti – biliklər, bacarıqlar, mütəşəkkillik, həmçinin
cəmiyyətin dinamik sosial-iqtisadi inkişafını, dövlətin və onun maliyyə in-
stitutlarının təhlükəsizliyini təmin edən, hüqiq, etik və iqtisadi standartların
və fiskal siyasət (büdcə-vergi siyasəti) texnologiyalarının dəstəklənməsi,
tənzimlənməsi və təkmilləşdirilməsinə yönəldilmiş dəyərlər, normalar və fə-
aliyyətdir.
Vergi mədəniyyəti əsasən cəmiyyətin hüquq, iqtisadi və etik mədəniyyət
səviyyəsindən, o cümlədən, dəyişən daxili və xarici tələbatlara uyğun elmi
nailiyyətlərdən, həmçinin əhalinin iqtisadi, hüquq və etik təhsil və maarifçi-
lik səviyyəsindən asılıdır. O, vətəndaşların, hüquqi və fiziki şəxslərin, - icti-
mai münasibətlərin mühüm təmzimləyici amili olan, cəmiyyətin sosial, siya-
si və iqtisadi həyatının təhlükəsizliyini təmin edən hüquq mədəniyyəti ilə
sıx əlaqədardır, qanunların aliliyini və mükəmməlliyini, vətəndaşların hüqu-
qi savadlılığını, qanunları icra mədəniyyətini nəzərdə tutur.
Şəxsiyyətin vergi mədəniyyətinin səviyyəsi üç əsas göstəricilər: hüquqi
və etik biliklərin səviyyəsi ilə şərtlənən intellektual; hüquqi və etik əqidələr-
də təcəssüm olunan emosional-psixoloji; biliklərə, əqidələrə və mövcud qa-
nunlara əsaslanan, davranışda ifadə olunan, davranış göstəricisi ilə ölçülür.
Bu zaman etikaya xüsusi rol ayrılır, belə ki, o, davranış normalarına riayət
etməyə yardım edir və insanın vicdanı ilə nəzarət olunan mənəvi seçimi mü-
əyyən edir. Vergi mədəniyyəti ölkənin vergi qanunvericiliyi ilə şərtlənən
vergi öhdəliklərinin yerinə yetirilməsində yüksək məsuliyyət mədəniyyətini
nəzərdə tutur.
Vergidən yayınma dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi üçün təhlükə yaradır.
Bunu nəzərə alaraq, vergi mədəniyyəti, iqtisadiyyatın davamlı və dinamik
inkişafı məqsədilə, onun dövlət tənzimlənməsinə yönəldilmiş vergi fəaliyyə-
ti sahəsində idarəetmə mədəniyyətinə yüksək tələblər irəli sürür. Vergi fəa-
liyyəti sahəsində düzgün strategiya, texnologiya, etika, sosiologiya və ida-
rəetmə estetikası, ekspertiza və diskresion siyasət yalnız Vergilər Nazirliyi-