47
Hüquq mədəniyyəti – insanların cəmiyyətdəki həyat fəaliyyətininin sosi-
al-hüquqi nizamlama funksiyasını yerinə yetirən normalar, dəyərlər, yuridik
institutlar, proseslər və formaların məcmusudur. O, azadlığın, hüquqların və
məsuliyyətin vəhdətini, sosial müdafiəni və insan ləyaqətinə hörməti təmin
edir.
Cəmiyyətin hüquq mədəniyyəti özündə ümumbəşəri və milli dəyərləri
ifadə edən ümumi sosial mədəniyyətin bir hissəsidir. O, şəxsiyyətin keyfiy-
yətli hüquqi vəziyyətini, həmçinin cəmiyyətin və dövlətin təşkil edilmə sə-
viyyəsini əks etdirir. Hüquq mədəniyyəti və etik mədəniyyət bir medalın iki
üzü kimi, şəxsiyyətlərarası, ictimai və beynəlxalq münasibətlərdə çox böyük
rol oynayır
. Hüquq bu və ya digər davranış normalarını təyin edir və dövlət
idarəçiliyinin əsasıdır,
əxlaq isə insanın vicdanı ilə nəzarət edilən mənəvi se-
çimi müəyyən edir.
Hüquq mədəniyyəti qanunların müvafiq keyfiyyətini, sosial hüquq qayda-
sının sabitliyini, vətəndaşların dövlət və cəmiyyət qarşısında öz hüquq və
vəzifələrini bilmələrini, xalqın dəyər təsisatı kimi, onların qayda-qanuna
hörmətini, savadlı və yuridik cəhətdən əsaslanmış tərzdə danışmaq qabiliy-
yətini
nəzərdə tutur. O həmçinin azadlığı, digər insanlara hörməti, öz sözlə-
ri, əməlləri və üzərinə götürdüyü öhdəliklərə görə şəxsi məsuliyyəti, insan-
larda qanunilik və ədalət hissinin tərbiyə edilməsini də nəzərdə tutur. Bu
prosesdə peşəkar hüquq təhsili ilə yanaşı, kütləvi informasiya vasitələri və
bədii ədəbiyyat da əhəmiyyətli rol oynayır.
Cəmiyyətin hüquq mədəniyyətinin əsas komponentləri bunlardır: dövlət qa-
nunlarını ifadə edən normalar sistemi olan
hüquq; hüquqla nizamlanan ictimai
münasibətlər sistemi olan
hüquqi münasibətlər; hüquqi nəzarəti, hüququn ni-
zamlanmasını və icrasını təmin edən dövlət orqanları və ictimai təşkilatlar siste-
mi olan hüquq idarələri; hüquqi fəaliyyətin ruhi əksetmə sistemi olan
hüquqi
şüur; həm
qanunauyğun, həm də qanuna zidd
hüquqi davranış; qanunyaradıcı
fəaliyyət; hüquq elmi; hüquqa uyğun fəaliyyət; qanunilik; hüquq qaydası.
Cəmiyyətin hüquq mədəniyyəti səviyyəsinin ənənəvi göstəriciləri bunlar-
dır:
qanunvericiliyin sosial əsaslandırılması, normativ aktların məzmunu-
nun xalqın milli mədəniyyət ənənələrinə, psixologiyasına, milli xarakter və
ideallarına, həmçinin cəmiyyətin inkişaf tələbatlarına, dünya inkişafının mü-
tərəqqi nailiyyətləri,
qanunauyğunluqları və tendensiyalarına uyğunluğu
;
qanunların reallaşdırılmasının hüquqi mexanizminin tədqiqini, hüquqi ter-
min və təriflərin aydınlığını, boşluqların olmamasını, qanunun mənası və
hər hərfinin, onların sərbəst şərhini istisna edən bütövlüyünü nəzərdə tutan
qanunvericiliyin mükəmməlliyi; mövcud qanunların təyinatının real gözləni-
lən sosial nəticələrə uyğunluğu, qanunların real icrasına əhalinin şüurlu ha-
zırlığını nəzərdə tutan
qanunvericilik effekti.