286
Yubileylər, Xatirələr
Tarix və onun problemləri, № 1 2013
FUAD NURULLAYEV
Bakı İslam Universitetinin dekanı
AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına
Əlyazmalar İnstitutunun dissertantı
e-mail: fuad.nurullah@gmail.com
AKADEMIK VASIM MƏMMƏDƏLIYEVIN
ICTIMAI HƏYATI VƏ ŞƏXSIYYƏTI HAQQINDA
Açar sözlər:Quran, kolorit, elm-ürfan, surə
Клюцевые слова:Коран, колорит,наука-урфан, сура
Keywords:Koran, colority, science-knowledge,sura
Hüsn və Cəlal Sahibi Böyük Rəbbimiz hər bir insanın
taleyini doğuluşundan müəyyənləşdirir və qismət payını Öz kə-
raməti ilə bölüşdürür. Bu gün akademik Vasim Məmmədəliyev
kimi düha və zəka sahibinin həyat yoluna, elmi fəaliyyətinə,
ictimai xidmətlərinə və insani keyfiyyətlərinə nəzər saldıqda,
tam əminliklə demək olar ki, Allah-Təala onu seçilmişlərdən
etmiş və ilahi vergisi ilə şərəfləndirmişdir. Necə ki, müqəddəs
kitabımız Qurani-Kərimdə bu barədə buyurulur: “...Şübhəsiz ki,
lütf Allahın əlindədir, onu istədiyinə bəxş edər. Allah çox
böyük kərəm sahibidir!” (1, əl-Hədid surəsi, ayə 29).
Vasim Məmmədəli oğlu Məmmədəliyev 27 avqust 1942-ci
ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur. Bir çox şəxsiyyətlər kimi
Vasim müəllimin də ömür yolu şərəfli və nəcib bir ailədən başlayır. Onun atası Məmmədəli
müəllim XX əsr tarixinin şahidi və salnaməçisi idi. Nəsil ağacının ən parlaq budaqlarından biri
olan akademik Yusif Məmmədəliyevi-Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Prezidentini
təqdim və təqdis etməyə isə, ehtiyac yoxdur. Belə bir nəslin nümayəndəsi və davamçısı olan
akademik Vasim müəllimin əzəl bünövrəsi, təbii ki, milli ziyalılığımızın şöhrət bulağından
qaynaqlanır.
Vasim müəllim dünyaya göz açanda ilk tərbiyəsini ana laylasından, beşik nəğmələrindən,
nənni yırğasından, oxşamalardan, bayatılardan, bir də dağların vüqarından, çayların coşarın-
dan, çeşmələrin zümzüməsindən alıb. Taleyi üzünə gülüb, heyrətli bir dünyaya qovuşub. Üstə-
lik yerli yataqlı, köklü-köməcli, tanınan, sayılan, seçilən nəsildə köklənib, kökü üstə pərvəriş
tapıb, ləyaqətli bir insan kimi boya-başa çatıb, böyük ədəb-ərkan sahibi olub. Ona görə də
nəslə-nəcabətə, əslə-kökə minnətdardı, adət-ənənəyə sədaqətlidir. O, yaxşı bilir ki, el köçər,
adət köçməz. (2, səh-22).
Dünyada hər bir kəsin öz yolu, öz cığırı var. Bu, əzəli məlum, sonu taleyin hökmündən,
Tanrının qismətindən asılı ömür yoludur. İnsan yaranandan bəri bu yolu tutaraq gedir. Heç kəs
onun uzunluğunu, dolanbac döngələrini, işıqlı, xoşbəxt keçidlərinin sayını dəqiq bilmir. Dəqiq
bilməsə də, bəziləri bu yolu inamla, bəziləri də ümidsiz gedir. Bu yolda çox şərəflə, ləyaqətlə,
inam və imanla addımlayan bir insan da var. O, Azərbaycanın dəyərli oğlu, tanınmış şərqşüna-
sı Vasim Məmmədəliyevdir. Hər bir insan əsli-kökünə bağlı olmalıdır. Bu əsil-kök nəcabətli,
Yubileylər, xatirələr 287
Tarix və onun problemləri, № 1 2013
qürurlu, qüdrətli olanda şəcərənin davamçıları da ləyaqətli, hər zaman xalqına gərəkli və
lazımlı insanlar olurlar. Vasim müəllim də belə bir şəcərənin davamçısıdır. (3, səh-15).
“Qurani-Kərim” bir milyarddan artıq insanın etiqad etdiyi İslam dininin müqəddəs kitabı,
ərəb dilinin ən möhtəşəm abidəsi və səmavi kitabların sonuncusudur. Quranın bir surəsində
belə buyurulur: “Kim (dünyada) zərrə qədər yaxşı iş görmüşdürsə, onun mükafatını ala-
caqdır.”
Vasim müəllimin tərcümə etdiyi Quranın bu surəsi sanki onun özünə aiddir. Vasim
müəllim yaşadığı həyatda zərrə qədər deyil, dərya qədər iş görmüşdür. Ona görə də bu insan
Allahın ən xoşbəxt bəndəsi, yer üzündəki insanların ən dəyərlilərindəndir.
V. Məmmədəliyev respublikamızda əvəzsiz, dərin bilikli ilahiyyatçı, ərəbşünas alimdir.
Ulu öndərimiz H. Əliyev xalqımıza bir sıra dəyərli tövsiyyələr vermişdir. Bunlardan ən əsası
milli dəyərlərimizin qorunub saxlanılması və inkişaf etdirilməsidir. Milli mənəvi dəyərlərimiz
bizim dilimiz, adətimiz, dinimizdir. Dinimizin təbliğində böyük rol oynamaqla yanaşı, onun
nə qədər mütərəqqi din olduğunu bizlərə Vasim müəllim çatdırır. O, Qurani-Kərimin müdrik
kəlamlarının sadə dildə izahını verir, dərin qatlardakı mənalardan hər kəsi agah edir. Onun
qiymətli əsərləri arasında daha məhşuru, hamının əli çatan, hamının dərk edəcəyi səviyyədə
yazılmış “Quran və elm” kitabıdır. Burada islam dünyasının, ulu peyğəmbər Hz. Muhəmmə-
din (s) Quranda əks olunmuş fikirləri hamıya eyni dərəcədə çatmır. Çünki uzun müddət sovet
tərbiyəsi altında yaşamış xalqımız dinin təbliği, tədrisi ilə məşğul olmayıb. Ona görə də orta
nəslin nümayəndələri bu gün dini qavramaqda çətinlik çəkirlər. İndi dinimizin səmərəli və
faydalı cəhətlərini insanlara çatdırmaq, gənclərə öyrətmək, mahiyyətini, əhəmiyyətini, bir
sözlə, bütün bu işləri Qafqaz Müsəlmanları Cəmiyyəti ilə bərabər Vasim Məmmədəliyev bir
alim, müəllim, gözəl şərqşünas və nəcib bir insan kimi xalqa çatdırır.
Vasim müəllim qoca Şərq dünyasında dərindən bildiyi bir çox sahələrdən öncə, Azər-
baycan klassik ədəbiyyatının, mədəniyyətinin, tarixinin dərin bilicisudir və sözün həqiqi
mənasında Azərbaycan ziyalısıdır. Bizim klassik və çağdaş poeziyamızdan, əruz, heca, sərbəst
vəznli şerimizdən saatlarla, bəlkədə günlərlə özünəməxsus şirin ahənglə şer oxuya bilər.
Füzuli, Nəsimi dühasının alt qatlarını dürüst açıqlaya bilər, əvəzsiz musiqimizin, rənglərini,
xallarını sözə çevirər. Onun yüksək elmi məclislərdə, sırf elmi-nəzəri əsərlərində fikirlərini
professional alim dili ilə açıqlamaq məharəti, tələbə auditoriyasında cazibədar pedaqoq təh-
kiyəsi, sadə adamlarla xoş ünsiyyəti, dərin fikirləri sadə dillə ifadə etmək qabiliyyəti hamını
heyran qoyur.
Vasim müəllim Azərbaycan dilini, dilimizin zəngin koloritini, incəliklərini dərindən bilən,
duyan söz sərraflarındandır. Bəzən onun başqa dili bu səviyyədə biləcəyi ağıla gəlmir. Lakin
o, ərəb dilində, hətta bu kifayət qədər zəngin və mürəkkəb dilin müxtəlif ərəb məmləkət-
lərindəkiləhcələrindən öz ana dili səviyyəsində danışır və yazır, bu dilldə danışanda və ya
yazanda hətta ərəb ziyalılarının özü belə heyranlıqlarını gizlədə bilmirlər.
Vasim müəllim bütün müsəlman dünyasında tanınan, hörmət edilən, çıxışları maraqla
dinlənilən görkəmli ilahiyyatçı alimdir, bir sıra müsəlman ölkələrinin elmlər akademiyalarının
həqiqi üzvüdür. O, islamın əsl mahiyyətini ən yüksək kürsülərdən açıqlayan, müqəddəs dini-
mizin tarixini, zəngin mənəvi dəyərlərini öyrənən və təbliğ edən görkəmli islam tədqi-
qatçısıdır.
Sovet hakimiyyəti dövründə SSRİ-nin bütün respublikalarında olduğu kimi Azərbaycanda
da ateizm siyasəti nəticəsində dini dəyərlərimizə çox böyük zərbələr vurularkən, onlar
cəmiyyətin inkişafına mane olan, insanlarda kommunizim şüurunun formalaşmasına əngəl
törədən zərərli adət-ənənələr kimi yasaq edilərkən, dininə, mənaviyyatına, qədim adət-
288
Yubileylər, Xatirələr
Tarix və onun problemləri, № 1 2013
ənənələrinə qəlbən bağlı olan Azərbaycan xalqı, onun yetişdirdiyi Vasim müəllim kimi böyük
alimlər bütün bu qadağalara baxmayaraq, öz dini dəyərlərini uca tutmuş, insanda fitri şəkildə
mövcud olan Allah eşqini, Allah sevgisini müqəddəs əmanət kimi həmişə qoruyub saxlamış,
onu nəsildən-nəsilə ötürmüşlər. Məhz belə şəxsiyyətlərin sayəsində dini və mənəvi dəyərləri
qoruyub bu günə çatdıra bilmişik. (2, səh-18).
Vasim müəllimin bu böyük irsindən gənc alimlər, tələbələr zaman-zaman faydalanırlar.
Onun yazdığı dərslik, dərs vəsaitləri, metodiki vəsaitlər, etdiyi vəsaitlər, etdiyi tərcümələr,
elmi-publisistik məqalələr hər zaman aktualdır, dövrlə, zamanla səsləşir. Çünki bu əsərlərin
bir ucu tarixi ənənələrə söykənirsə, o biri ucu bu günkü həyatın axarına uyğundur. Yeniliyə,
müasirləşməyə səsləyən hər bir yaradıcı əmək heç vaxt təsirsiz qalmaz.
Akademik Vasim Məmmədəliyevin elmi, pedaqoji və ictimai fəaliyyətinin bir nəticəsi
odur ki, o, xalqın çox böyük hörmətini qazanmışdır. Vasim müəllim Azərbaycan xalqının
azad, firavan yaşaması üçün əlindən gələni əsirgəməyən böyük bir ziyalıdır. Onun bütün
fəaliyyəti xalqımızın maariflənməsinə, mənəvi cəhətdən inkişafına, mədəni yüksəlişinə həsr
edilmişdir. Xalqımız mənəvi cəhətdən kamilləşməsinə, yüksəlməsinə can atan və bütün
fəaliyyətini bu istiqamətdə quran Vasim müəllim yüzlərlə insana rəhbər və yol göstərəndir.
Akademik Vasim Məmmədəliyevin xalqımız qarşısındakı xidmətlərindən bəlkə də ən
önəmlisi onun akademik Ziya Bünyadovla birlikdə Qurani-Kərimin Azərbaycan dilinə izahlı
tərcüməsidir. Olduqca başa düşülən, səlis, oxunaqlı olan Qurani-Kərimin artıq bir neçə nəşri
işıq üzü görmüşdür. Vasim müəllim təkcə ərəbcədən tərcümələrlə kifayətlənməmiş, həm də
eyni zamanda doğma dilimizdən ərəb dilinə də bir sıra tərcümələr etmişdir. Məsələn, onun
Mirzə Cəlilin “Saqqallı uşaq” hekayələr məcmuəsi, Fikrət Əmirov haqqında monoqrafiya,
Həmid araslının “Xaqani Şirvani” kitabını və başqalarını göstərmək olar. (3, səh-25).
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, təkcə Azərbaycanda deyil, dünyanın əksər ölkələrində məşhur
olan Vasim müəllimin tədqiqatlarına həmişə böyük ehtiyac olubdur. Ona görə də akademikin
bir sıra elmi tədqiqatları fars, türk, ingilis, rus və gürcü dillərinə də çevrilmiş, böyük əks-səda
doğurmuşdur.
1959-cu ildən taleyini Bakı Dövlət Universiteti ilə bağlayan və bu qocaman təhsil ocağı-
nın sütunlarından hesab olunan Vasim müəllim burada fəaliyyət göstərdiyi ayrı-ayrı vəzifə-
lərdə həmişə öz sözünü deməyi bacarmış, dəyərli məsləhətləri, yüksək elmi səviyyəsi, geniş
erudisiyası ilə bütün kollektivin rəğbətini qazana bilmişdir. Vasim müəllim istər vaxtilə
şərqşünaslıq fakultəsinin dekanı kimi, istər həmin fakultədə ərəb filologiyası kafedrasının mü-
diri kimi, istərsə də, hazırda ilahiyyat fakultəsinin dekanı kimi işinin öhdəsindən çox layiqincə
gəlmiş və gəlməkdədir.
Bir məqamı da xüsusi vurğalamaq lazımdır ki, Vasim müəllim dərs verdiyi tələbələrə
həmişə atalıq qayğısı göstərmiş, onların problemlərini həll etməyi ən mühüm vəzifə hesab
etmişdir. Universitetdə bir elm adamı, müəllim və müdrik insan kimi sevilməsi məhz onun
insanı xüsusiyyətlərindən doğur.
Böyük şövqlə çalışdığı və heç vaxt ayrılmadığı Bakı Dövlət Universitetinin istər ilahiyyat,
istər şərqşünaslıq fakultəsini, istərsə də ərəb filologiyası kafedrasını Vasim müəllimsiz təsəv-
vür etmək çətindir. Azərbaycan təhsilinin bayraqdarı olan Bakı Dövlət Universiteti onun çox
doğma məkanıdır. Çünki onun nailiyyətləri, qazandığı hər bir uğur bu elm ocağı ilə bağlıdır.
(3, səh-38).
Vasim müəllim məhz buradan elmin zirvələrinə ucalmış, məhz burada şərqşünas kadrların
hazırlanmasında xidmətlərinə görə “Əməkdar elm xadimi” fəxri adına layiq görülmüş, məhz
Yubileylər, xatirələr 289
Tarix və onun problemləri, № 1 2013
burada 2001-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına müxbir üzv, az sonra isə həqiqi
üzv seçilmişdir.
Onu dünyanın hər yerində tanıyırlar. Misir, İraq, Suriya, İran, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbis-
tanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Polşa, Amerika Birləşmiş Ştatları və keçmiş sovet respubli-
kalarında keçirilən elmi konfrans və simpoziumlarda ən ciddi məruzələri ona həvalə edirlər.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, əməkdar elm xadimi, Azərbaycan MEA-nın həqiqi üzvü
Vasim Məmmədəliyevin rəhbərliyi ilə çoxlu sayda dissertasiya işi müdafiə edilmişdir. Onun
rəhbərliyi ilə elmlər namizədi alimlik dərəcəsi alanlar arasında azərbaycanlılarla yanaşı,
müxtəlif ölkələrin vətəndaşlarının olması da təqdirəlayiqdir.
Vasim Məmmədəliyev eyni zamanda musiqi sahəsindəki unikal biliyi ilə musiqişünasları
heyran qoyur. O, Avropa və Şərq musiqilərini dərindən bilməklə yanaşı, dünya musiqi xəzinə-
sinə böyük tövhələr vermiş dahi bəstəkarlar, ifaçılar haqqında hərtərəfli məlumata malikdir.
Muğamlarımızı bütün xırdalıqlarına qədər bilir. Klassik ədəbiyyatımızın incəliklərinə dərin-
dən bələddir. Orta əsr şairlərinin ən çətin beytlərinin mənasını açmaqda, izahını verməkdə əsl
mütəxəssis təsiri bağışlayır. Alimlər, bəstəkarlar, xanəndələr bəzən çətinə düşəndə ona
müraciət edirlər. Ona görə də təsadüfi deyil ki, respubkika miqyasında keçirilən, elm-ürfan
məclislərində həmişə başda əyləşdirilir və onun orijinal fikirləri böyük marağa səbəb olur.
V.M.Məmmədəliyev 1949-1959-cu illərdə Bakı şəhər 113 saylı orta məktəbdə oxumuş-
dur.
V.M.Məmmədəliyev 1959-1964-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşü-
naslıq fakultəsidə ərəb filologiyası ixtisası üzrə təhsil almışdır. Universiteti fərqlənmə diplomu
ilə bitirən Vasim müəllim 1964-1967-ci illərdə həmin universitetin aspirantı olmuşdur.
V.M.Məmmədəliyev 1968-ci ildə Tiflis Dövlət Universitetində “Müasir ərəb – Azərbay-
can ədəbi dilində və İraq dialektində felin zaman formalarının müqayisəli – tipoloji təhlili”
mövzusunda namizədlik, 1974-cü ildə həmin universitetdə “Müasir ərəb ədəbi dilində felin
zaman, şəxs və şəkil kateqoriyaları” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.
1978-ci ildən professordur. Professor V.M.Məmmədəliyevin elmi nəticələri Ərəb dilçiliyi
və ümumi dilçilik sahələrində (eləcə də Azərbaycan dilçiliyində), islamşünaslıqda, Ərəb –
Azərbaycan ədəbi-mədəni əlaqələrində geniş istifadə olunur.
Akademik V.M.Məmmədəliyev Rusiya Federasiyası (1978-1981), Polşa (1979), Misir
(1995-2000), İndoneziya (1998), ABŞ (1996), Gürcüstan (2004-2005), Səudiyyə Ərəbistanı
(2006) və digər ölkələrdə keçirilmiş beynəlxalq və regional konfransların iştirakçısı olub.
Akademik V.M.Məmmədəliyevin rəhbərliyi altında otuzdan çox namizədlik və doktorluq
dissertasiyası müdafiə olunmuş, o, otuzdan artıq dissertasiya işinə rəsmi opponentlik etmişdir.
Akademik V.M.Məmmədəliyev İraq Elmlər Akademiyasının (1998), İslam Təşkilatı
Konfransı nəzdində İslam Hüququ Akademiyasının (1994), Misir Ərəb Dili Akademiyasının
(2003) üzvü seçilmişdir. V.M.Məmmədəliyev Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında
Ali Attestasiya Komissiyası rəyasət heyətinin üzvüdür. Azərbaycan-İraq Dostluq Cəmiyyə-
tinin sədridir. Akademik V.M.Məmmədəliyev BDU-nun şərqşünaslıq fakultəsinin dekanı
(1981-1991), prorektoru (1991-1992) vəzifələrində çalışmışdır. Hazırda BDU ilahiyyat fakul-
təsinin dekanı, ərəb filologiyası kafedrasının müdiridir. Vasim müəllim otuzdan artıq kitabın,
beş yüzdən çox elmi və elmi-kütləvi məqalənin müəllifidir. Əsərləri dünyanın on beşdən artıq
ölkəsində çap olunmuşdur. (2, səh-3).
Akademik V.M.Məmmədəliyev 1991-ci ildən indiyə qədər respublika televiziyasında
ümumxalq məhəbbəti qazanmış “Haqqın dərgahı” adlı dini verilişin aparıcısıdır. Professor
V.M.Məmmədəliyev Türkiyə, İran, İraq, Misir, Liviya, Gürcüstan, Rusiya, Səudiyyə Ərəbis-
290
Yubileylər, Xatirələr
Tarix və onun problemləri, № 1 2013
tanı, Suriya, BƏƏ, Küveyt, Kanada, Braziliya və digər ölkələrlə sıx əməkdaşlıq edir. Akade-
mik V.M.Məmmədəliyev akademik Z.M.Bünyadovla sovet rejimi dövründə Qurani-Kərimi ilk
dəfə Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. İlk dəfə 1991-ci ildə işıq üzü görmüş bu tərcümə in-
diyə qədər müxtəlif illərdə on iki dəfə nəşr olunmuşdur. Akademik V. M. Məmmədəliyev
1992-ci ildə Azərbaycanın “Əməkdar elm xadimi” fəxri adına layiq görülmüş, 2001-ci ildə
Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü, 2007-ci ildə həqiqi üzvü seçilmişdir.
V.M.Məmmədəliyev 26 avqust 2002-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab
Heydər Əliyevin fərmanı ilə ölkənin ali mükafatı – “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir. 2003-
cü ildə Dağıstan Respublikasının “Əməkdar eım xadimi”, 2009-cu ildə isə BDU-nun 90 illiyi
ilə əlaqədar “Şərəf ordeni”nə layiq görülmüşdür. V.M.Məmmədəliyev 1997-ci ildən ümum-
milli liderimiz Heydər Əliyevin xeyir-duası ilə yaradılmış Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi Elmi
Dini Şurasının sədridir. Azərbaycanın bir sıra görkəmli alimlərinin təmsil olunduğu Şura
respublikamızda dinin elmi təbliğ və tolerantlıq sahəsində geniş fəaliiyət göstərir. (2, səh-3).
Bəli, Vasim müəllim böyük alimdir. Azərbaycanın fəxr edəcəyi bir alimdir. O, vətəninə
elinə, obasına bağlı olan bir şəxsdir. Əminəm ki, bu sevgi Vasim müəllimə hələ çox uğurlar
qazandıracaqdır.
ƏDƏBİYYAT
1.Quran-Kərim. Ziya Bünyadov, Vasim Məmmədəliyev, Bakı, Azərnəşr-1991
2.Şəxsiyyət, Publisistik ictimai-kütləvi jurnal, Bakı-2010
3.Akademik Fuad Qasımzadə, Misilsiz təfəkkür sahibi, Bakı, “Ozan”, 2002
ФУАД НУРУЛЛАЕВ
ОБЩЕСТВЕННАЯ ЖИЗНЬ И ЛИЧНОСТЬ
АКАДЕМИКА ВАСИМА МАМЕДАЛИЕВА
Академик ВасимМаммедалиев один из передовых академиков имеющий свой
стиль. Васим Маммедалиев доктор наук и автор многих фундаментальных произве-
дений. Между этим он является безупречным назнователем Азербайджанский нацио-
нальный музыки. Этот человек в постоянном поиске. Телевизионная передача «Путь
Аллаха» в который он является ведущим, очень бесподобная, когда смотрим эту
передачу человек всѐ забывает и попадает под еѐ влияние. Это следует тому что
ВасимМаммедалиев безупречный человек и настоящая личность.
FUAD NURULLAYEV
ACADEMIC VASIM MAMMADALIYEV'S PUBLIC AND PERSONALITY
Academic VasimMammedaliyev is great scientist of our universe. He is the doctor of
filological sciences. He is autor of famous books. Then VasimMammedaliyevlike our national
folklore musics. This great person is always in searching. This person is autor of TV program
of “HaqqinDergahi” and when we watch this program we forget another things and we thinks
about Allah . So, VasimMammedaliyevisgraeat person.
Rəyçilər: i.ü.f.d. Ş.Şərifov, t.e.d.R.C.Süleymanov
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi Bakı İslam Universitetinin İslamşünaslıq fakültəsinin
pedaqoji şurasının 24.01.2013-cü ill tarixli iclasının qərarı ilə çapa məsləhət görülmüşdür
(pr.08).
Dostları ilə paylaş: |