Фуат рясулов

 20 
Hər bir insan ömür müddətində müəyyən fiziki və zehni imkanlar əldə edir. Hər 
bir insan  h
əm də əvvəlcədən qeyri-müəyyən olan  ömür müddətinə malikdir. 
Mümkün  olan 
təbii resurslardan rasional istifadə imkanları insan ömrünün orta 
uzunlu
ğundan  asılıdır.  Ölkəmizdə  orta  ömür  müddətinin  74  il  olduğunu  və  onun 
üç
də  birini  biz  yuxuda  keçirdiyimizi  nəzərə  alsaq,  yerdə  qalandan  da  uşaqlıq  və 
qocalıq  illərini  çıxsaq,  onda  bizim  imkanlarımızı  reallaşdırmaq  üçün  24-25  ilimiz 
qalır.  Bu  illər  ərzində  görəcəyimiz  işlərə  özünün  dolanışıüının,  ailənin  rifahının 
təmin edilməsi, bir sözlə, həyatdan alınacaq zövqlərin təminatı da daxildir. 
T
əqdim olunmuş sxem üzrə cəmiyyətin iqtisadi mexanizminin əsas elementlərini 
aşaüıdakı formada təsvir etmək mümkündür. 
G
əlin, bu sxemə nəzər salmaqla bu suala cavab axtaraq. Görəsən,  sərvət hansı 
mərhələdə  yaranır.  Bəlkə  "İstehsalın  təşkili"  və  ya  "Kooperasiyalaşma" 
mərhələsində . Bu suala cavab vermək üçün, əvvəlcə onu aydınlaşdıraq ki, əməyin 
bölgüsü 
və ixtisaslaşması əsasında hazırlanan hər bir məhsul sərvət yaradırmı? 
S
ualı  daha  asanlıqla  dərk  etmək  üçün  misallara  müraciət  edək.  Fərz  edək  ki, 
zavod 
əməyin  ixtisaslaşmasından,  istehsalın  konveynerləşməsindən,  xammalın  ən 
keyfiyyətlisindən  istifadə etməklə minik avtomobilləri üçün kvadrat formada təkər 
h
azırlayır. 
Çox  ehtimal  ki,  bu 
təkərləri  heç  kim  almayacaq.   Beləliklə  də   bu  məhsuldan 
sərvət də qazanmaq mümkün olmayacaq. Əksinə, tezliklə istehsalçılar müflisləşəcək 
və başa düşəcəklər ki, resursları, enerjini, insanların fiziki və zehni  əməyini nahaq 
yerə sərf ediblər. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    
Тялябатын юдянилмяси 
                                                                                  
         
Истяйирям!   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
Истещсалын   тяшкили
 
 
Эялирляр
 
 
 
 
                                                                                                                
 
 
 
 
 
 
 
       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    
Ямяк бюлэцсц
 
     
Тиъарят
 
                                         
       
К
й      
 
 
 
          
 
 
 
 
 

---

 21 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
B
əs onda, sərvət harada yaranır? 
Cavab 
sadədir:  satışdan  sonra.  Təəcüblənməyin.  Biz  ticarəti  məhsulun  bir 
sahibkardan 
digərinə  keçdiyi  şəraitdə  müşahidə  etməyə  vərdiş  etmişik.  Lakin, 
istehsal 
və  ticarət  anlayışının  birini  digərindən  ayırmaq  olmaz.  Belə  ki, 
iqtisadiyyatın bu iki ayrılmaz elementi birlikdə sərvətin əmələ gəlməsini təmin 
edir. 
Hamıya məlumdur ki, insanlar  mal satanda adətən hər hansı bir səviyyədə fayda 
güdürlər. Bu onların ya maddi rifahını yüksəldir, ya da hansısa tələbatını ödəyir. Biz 
bunları   başa  düşməklə  daha  irəlidə  gündəlik  iqtisadi  həyatın  real  mexanizmini  və 
motivlərini aydınlaşdıracaüıq.  
 
 
İ q t i s a d i   f i k i r   t a r i x i n d ə n    
 
 
Pol Samuelson (15 may 1915) 
 
Orta 
məktəblər  üçün  1948-ci  ildə  yazılmış  ilk 
dərsliyin  müəllifidir. «İqtisadiyyat:  giriş  kursu» 
adlanan bu 
dərslik 20-dən çox dilə tərcümə olunaraq, 
15 
nəşriyyat tərəfindən çap olunub.  
Pol  Samuelson  1915–ci 
ildə  doğulub.  Orta 
məktəbi  əla  qiymətlərlə  bitirən  Samuelson  bakalavr 
təhsilini  məşhur  Çikaqo  Universitetində,  sonrakı 
təhsilini  isə  məşhurluqda  ondan  heç  də  geridə 
qalmayan 
Harvard 
Universitetində  alıb  və 
Massaçusets Texnologiya 
İnstitutunda dərs deyib.  
O, etiraf edib ki, iqt
isadçı olmağı sırf təsadüf ucbatından baş tutub, belə ki, 
Pol 
həmişə riyaziyyat və fizika ilə maraqlanıb və elmin bu sahələrinə daha çox 
aludə olub. Samuelson müəyyən edib ki, riyaziyyatın köməyi ilə  iqtisadiyyatı, 
iqtisadi 
prosesləri  daha rahat izah etmək olur, nəinki fizikanı. 
 
 
 
 
 
 

---

 22 
Pol  Samuelson  müasir  iqtisad  elminin 
riyaziyyatlaşdırılmasına  böyük 
töhfə verib və özünü müxtəlif spektrli elmi tədqiqatları ilə  şöhrətləndirib. 
O, 1970- ci 
ildə  Nobel mükafatına layiq görülüb. 
 
Xülasə  
 
1.  
İqtisadiyyat nadir resurslardan istifadə zamanı cəmiyyətin necə seçim 
etdiyini 
öyrənən elmdir. 
2. 
Əhaliyə həddindən artıq lazım olan, iqtisadiyyatın istehsal edə biləcəyi 
bütün 
nemətlər (əmtəələr, xidmətlər) nadirdir. 
3. 
İqtisadi resursları material (təbii və kapital) və əmək (iş qüvvəsi və 
sah
ibkarlıq qabiliyyəti) resursları kimi təsnifləşdirmək olar. 
4. R
esursların məhdudluüu hamını daimi olaraq seçim aparmaq 
məcburiyyətində qoyur.  
 
M
üzakirə üçün suallar 
1. 
İqtisadiyyat  bizim sonsuz istəklərimizlə məhdud imkanları daha yaxşı 
necə  birləşdirmək  haqqında  elmdir.  İzah  edək  ki,  nəyə  görə  “iqtisadiyyat” 
elminin predmetinin bir h
issəsini resursların məhdudluüu problemi təşkil edir. 
2. “M
ən  onunla  razı  deyiləm  ki,  tələbatları  ödəmək  mümkün  deyildir”.  
Misal 
göstərək: “Mən hər gün  nə qədər istəyirəmsə, o qədər də çay içirəm”. 
Bu  fikri 
tənqidi  təhlil  edin.  İzah  edin  ki, “əmtəə  və  xidmətlər  ona  görə 
ç
atışmır ki, resurslar məhduddur”. 
3. 
İqtisadi resurslar nəyə deyilir? Onları sadalayın. 
4. 
İstehsal  amillərinin  sahiblərinin  qazandıüı  gəlirlərin  bütün  növlərini 
sadalayın. 
5. 
Ələkbər bütün ay ərzində pul toplayır ki, özünə fotoaparat alsın. Amma 
nə  vaxt  ki,  o  maüazaya  gəlir,  onda  görür  ki,  onun  almaq istədiyi  fotoaparat 
artıq  satılıb.  Başqa  modellər  isə  onun  xoşuna  gəlmir.  Demək  olarmı  ki, 
Ələkbər heç nə itirməyib, belə ki, yıüdıüı pulları saxlamaqdadır? 
 
TEST 
 
1.1. 
İqtisadiyyat — elm olaraq öyrənir:  
a) Hök
umət biznesi necə tənzimləməlidir. 
b) Hök
umət milli gəlirdən necə istifadə etməlidir. 
c) 
İşgüzar təşkilatların müxtəlif tipləri necə işləyir. 
d) Qeyri-
məhdud istəklə məhdud imkanları daha yaxşı necə birləşdirmək olar. 
 
1.2. Bütün iqtisadi sisteml
ərin qarşısında duran problem: 
a) 
İstehsalat imkanlarıdır. 
b) Resurslar
ın məhdudluğudur. 
c) 
İstehsal amilləridir. 
d) Texnolo
giyadır. 
 
?
 
? ! 
 

---