Futbol o’yini paydo bo’lishi

Bayroqlar

Maydonning har qaysi burchaklarida balandligi 1,5 m dan oshmagan, uchi о‘tkir bо‘lmagan bayroq о‘rnatiladi. Bayroqlar о‘rta chiziqning har ikkala tomonida, yon chiziqdan 1m masofadagi uzoqlikda о‘rnatilishi mumkin.
Burchak sektori.
Burchak bayrog‘ilaridan о‘yin maydoni ichiga qarab 1m radiusda aylana tortiladi.
Darvoza.
Har qaysi darvoza chizig‘ining markazida darvoza joylashadi. Ular burchak bayroqlari bilan bir xil masofada joylashgan, tepadan gorizontal tusin bilan birlashtirilgan ikki vertikal xolatdagi ustundan iborat. Ustunlar oralig‘i - 7,32 m. Tusinning pastki qismidan tekis yergacha bо‘lgan masofa – 2, 44 m. Har ikki ustun va tusin kesishgan joy bir xil bо‘lishi va 12 sm dan oshmaslik kerak. Darvoza chizig‘ining eni ustunlar va tusin eni bilan bir xil bо‘ladi. Darvoza va darvoza orqasidagi yerga tо‘r о‘rnatiladi. Tо‘r ishonchli о‘rnatilgan va darvozabonga xalaqit bermaydigan bо‘lishi kerak. Darvozaning ustunlari va tusini oq rangda bо‘lishi kerak.
Futbol tо‘pining о‘lchamlari va sifatlari.Tо‘p

• 
  Charmdan yoki shunga о‘xshash materialdan aylana shaklda tayyorlangan bо‘ladi.
  
• 
  Aylanasining uzunligi 70sm dan oshmagan va 68 sm dan kam bо‘lmagan xolatda bо‘ladi.
  
• 
  Musobaqa boshlanish vaqtida 450 grammdan oshmagan va 410 grammadan kam bо‘lmagan bо‘lishi kerak.
  
• 
  Havo bosimi 0,6 – 1,1 atmosfera (600-1100 gramm kv sm) bо‘lishi kerak.
  

Yaroqsiz tо‘pni almashtirish.
Agar tо‘p о‘yin vaqtida yaroqsiz holga kelsa.

• 
  О‘yin tо‘xtatiladi.
  
• 
  Tо‘p yaroqsiz xolga kelgan joydan « baxsli tо‘p « о‘yini bilan о‘yin yangilanadi.
  

Agar tо‘p о‘yinda bо‘lmagan vaqtda yorilsa yoki yirtilsa boshlang‘ich zarbada, darvozadan zarbada, burchak, jarima, erkin zarbalarda, 11m nuqtadagi zarbada yoki tashlashda.

• 
  О‘yin qoidasiga mos ravishda yangilanadi.
  

Tо‘p о‘yin vaqtida faqatgina hakam kо‘rsatmasi bilan almashtirilishi mumkin.
Futbol musobaqalarini tashkil qilish va o’tkazish
Rasmiy musobaqalarda qoidalarda kо‘rsatilgan texnik talablarga javob beradigan tо‘plargagina ruxsat beriladi.
FIFA tomonidan о‘tkaziladigan musobaqa matchlarida, quyidagi 3 markirovkadan birortasiga ega bо‘lgan tо‘plargagina foydalanishga ruxsat beriladi.
Rasmiy logotip “FIFA APPROVED” (FIFA maqullaydi)
Rasmiy logotip “ FIFA INSPECTED” (FIFA nazorat qilgan)
yoki “INTERNATIONAL MATCH – BALL STANDARD”
(Tо‘p xalqaro standartga mos)
Tо‘pning bunday markirovkasi uning rasmiy tekshiruvdan о‘tganini kо‘rsatadi va tekshiruv natijasiga kura tо‘p muhim texnik talablarga mos ekanligini bildiradi.
Milliy federatsiyalar musobaqa vaqtida faqatgina shu uch markirovkaga ega har qanday tо‘plardan foydalanishni talab qilish mumkin.
Boshqa har qanday matchlardan tо‘p qoida talablariga mos kelishi kerak.
FIFA musobaqalarida va milliy federatsiyalar tashqil qilgan musobaqalarda tо‘plarga xech qanday savdo sotiqqa oid reklamaga ruxsat berilmaydi, quyidagi xolatni hisobga olmaganda ya’ni musobaqa nishoni, musobaqa tashqilotchisi va tasdiqlangan tayyorlovchining savdo markasi.Bunday muhrlarning soni va о‘lchami, mustaqil reglamenti bilan cheklanishi mumkin
O‘yinchilar soni.
Match har qaysisida darvozabonlarni qо‘shgan holda о‘yinchilarning soni 11tadan oshmagan ikki jamoa ishtirokida о‘tkaziladi
Agar jamoalarda о‘yinchilar soni 7ta kam bо‘lsa,match boshlanmasligi mumkin.
Rasmiy musobaqalar.
FIFA yoki milliy federatsiyalar tomonidan tashqil qilinadigan har qanday rasmiy musobaqalarda 3tagacha о‘yinchilarni almashtirishga ruxsat beriladi. Musobaqa nizomida buyurtmaga kiritiladigan zahiradagi о‘yinchi-lar soni 3dan 7gacha uzaro kelishilgan bо‘lishi kerak,bundan ortiq bо‘lishi mumkin emas.
Boshqa matchlarda.
Boshqa matchlarda zahira almashtirilishi mumkin, shu shart bilanki:
*Jamoalar almashinadigan о‘yinchilarning maksimal sonini о‘yin oldidan kelishib oladilar
*Xakam bu haqda match boshlanishidan oldin xabardor qilinishi kerak.
Agar hakam xabardor qilinmagan bо‘lsa yoki (kelishuv) match boshlangunga qadar bir bitimga kelinmagan bо‘lsa 3tagacha zaxira almashtirishga ruxsat beriladi.
Hamma matchlarda.
Har qanday match boshlanishidan oldin hakamga zaxiradagi о‘yinchilar familiyasi taqdim etilishi kerak. Shu usulda familiyasi kо‘rsatilmagan о‘yinchilar matchda qatnasha olmaydilar.
Almashtirish tartibi.
Asosiy о‘yinchilarni zaxiradagi bilan almashtirish quyidagi shartlarda bajariladi.
*Har qanday mо‘ljallangan almashtirish haqida hakam xabardor qilingan bо‘lishi kerak.
*Zaxiradagi о‘yinchi faqatgina asosiy о‘yinchi maydondan chiqqandan sо‘ng xakam xushtagidan keyin maydonga chiqadi.
*Zaxiradagi о‘yinchi о‘yin tо‘xtatilganda faqat о‘rta chiziqdan о‘yin maydoniga kiradi.
*Zaxiradagi о‘yinchi maydonga chiqqandan sо‘ng almashtirish tugallangan hisoblanadi.
*Shu vaqtdan boshlab zaxiradagi о‘yinchi asosiy tarkib о‘yinchisi hisoblanadi, almashtirilgan о‘yinchi esa asosiy о‘yinchi hisoblanmaydi.
*Xamma zaxiradagi о‘yinchilar о‘yinga qatnashish yoki qatnashmasliklaridan qatiy nazar xakam vakolatlariga bо‘ysunadilar.
Darvozabonning almashtirilishi.
Boshqa har qanday о‘yinchilar darvozabon bilan joylarini almashish-lari mumkin shu shart bilanki;
*Xakam bu xaqda almashinishdan oldin xabardor kilingan bо‘lishi kerak.
*Almashinish match tо‘xtaganda amalga oshiriladi.
О‘yinning qaytadan boshlash.
Agar о‘yin xakam tomonidan ogoxlantirish berish uchun tо‘xtatilsa:
* О‘yin raqib jamoa о‘yinchisi tomonidan о‘yin tо‘xtatilganda tо‘p qayerda bо‘lsa shu joydan erkin zarba bilan о‘yin yangilanadi.
Asosiy tarkibdagi va zaxiradagi, chiqarib yuborilgan о‘yinchilar.
Boshlang‘ich zarbadan oldin chiqarib yuborilgan о‘yinchi, faqatgina rо‘yxat-dagi zaxira о‘yinchilardan birortasi bilan almashtirilishi mumkin.
*Match protokolida boshlang‘ich zarbadan oldin yoki о‘yin boshlangandan sо‘ng chiqarib yuborilgan zahiradagi о‘yinchini almashtirishga yо‘l qо‘yilmaydi.
O‘yinchilar epikirovkasi.
О‘yinchilar majburiy ekipirovka elementlari hisoblanadi.

• 
  Kо‘ylak yoki futbolka.
  
• 
  Kalta ishton – agar kalta ishton tagidan ichki kiyim kiyiladigan bо‘lsa, ichki kiyim rangi kalta ishton rangidan bо‘lishi kerak.
  
• 
  Getralar.
  
• 
  Oyoq qalqoni.
  
• 
  Oyoq kiyim .
  

Shitlar

• 
  Tо‘lik getra bilan yopiladi.
  
• 
  Tо‘g‘ri keladigan ( mos keladigan ) materialdan ( rezina, plastik yoki shunga uxshash) tayyorlanadi.
  
• 
  Yetarli darajada himoya bilan ta’minlaydi.
  

Darvozabonlar.

• 
  Darvozabonlar kiyimining rangi boshqa о‘yinchilar xakam va xakam yordamchilari kiyimi rangidan farq qilishi kerak.
  

Qoida buzilishi va jazo.
Shu qoidaning har qanday buzilishida:

• 
  О‘yinni tо‘xtatishning xojati yо‘q.
  
• 
  Xakam о‘yinchining о‘z ekipirovkasini tartibga keltirishi uchun maydondan chiqishini sо‘raydi. (maslaxat beradi )
  
• 
  О‘yinchi tо‘p о‘yindan chiqqan vaqtda maydonni tashlab chiqadi (chiqib ketadi) agar shu paytgacha u о‘z ekipirovkasni tartibga keltirmagan bо‘lsa.
  
• 
  Xakam talabi bilan о‘z ekipirovkasini tartibga keltirish uchun maydonni tashlab chiqqan har qanday о‘yinchi, xakam ruxsatisiz yana maydonga qaytishi mumkin emas.
  
• 
  О‘yinchi yana maydonga chiqishi mumkin, qachonki: tо‘p о‘yindan chiqsa. Shu qoidani buzganligi sababli maydondan chiqishi sо‘ralgan о‘yinchi (yoki yana kaytayotgan ) xakam ruxsatisiz maydonga chiqsa sariq kartochka kо‘rsatish bilan ogoxlantirish oladi.
  

О‘yinni qaytadan boshlash.
Agar xakam ogoxlantirish berish uchun о‘yinni tо‘xtatsa :

• 
  О‘yin qarshi jamoa о‘yinchisi tomonidan xakam о‘yinni tо‘xtatgan vaqtda tо‘p qayerda bо‘lsa, shu joydan erkin tо‘p tepish bilan о‘yin qaytadan boshlanadi.
  

Hakam.
Hakam vakolati.
Har qanday match hamma vakolatga ega bo’lgan hakam tomonidan nazorat qilinadi va о‘yin qoidasiga rioya qilinishini ta’minlaydi.
Hakamning huquqi va majburiyatlari.
Hakam:

• 
  О‘yin Qoidasiga rioya qilinishini ta’minlaydi.
  
• 
  Matchning borishini о‘z yordamchilari bilan nazorat qiladi.
  
• 
  Foydalaniladigan har kanday to’pni 2 Qoida talablariga mos kelishini ta’minlaydi.
  
• 
  О‘yinchilar kiyimi 4 Qoida talablariga mos kelishini ta’minlaydi.
  
• 
  О‘yin xronometrajini va matchni yozib boradi.
  
• 
  U о‘z ixtiyoriga kо‘ra о‘yinni tо‘xtatishi vaqtinchalik tо‘xtatishi yoki har qanday qoida buzilishida о‘yinni umuman tо‘xtatib qо‘yishi mumkin.
  
• 
  Tо‘xtatishi, vaqtinchalik tо‘xtatishi yoki har qanday chetdan bо‘lgan aralashuvga matchni umuman tо‘xtatib qо‘yish mumkin.
  
• 
  Matchni tо‘xtatadi, agar uning fikricha о‘yinchi jiddiy jaroxat olgan va о‘yinchini maydondan olib chiqilishini ta’minlaydi.
  
• 
  Agar uning fikricha о‘yinchi unchalik ahamiyatga ega bо‘lmagan jaroxat olgan bо‘lsa tо‘p о‘yindan chiqmaguncha о‘yinni davom ettirishiga ruxsat berishi mumkin.
  
• 
  О‘yinchidan qon oqayotgan bо‘lsa, uning maydondan chiqishini ta’minlaydi.Xakam qon oqishining tо‘xtaganiga ishonch xosil qilib, signal berganidan sо‘ng о‘yinchi maydonga qaytishi mumkin.
  
• 
  Qachonki о‘yinchi birdaniga bir nechta qoida buzilishiga yо‘l qо‘ysa, uni muhimrok ( og‘irroq ) bо‘lgan qoida buzilishi uchun jazolaydi.
  
• 
  Ogoxlantirishi yoki chiqarib yuborish bilan jazolanadigan qoida buzilishlariga yо‘l qо‘ygan о‘yinchilarga nisbatan intizom choralarini qabo’l qiladi. U bunday choralarni tez qabo’l qilishga majbur emas, lekin tо‘p о‘yindan chiqqan zaxotiyoq qabo’l qilishi keark.
  
• 
  О‘zlarini tarbiyali, madaniyatli tutmagan jamoa rasmiy kishilarga nisbatan chora qabo’l qiladi va о‘z ixtiyoriga kо‘ra maydondan ( texnik zonadan ) chiqarib yuborishi mumkin.
  
• 
  Xakam о‘zi kо‘rmay qolgan xolatlar bо‘yicha о‘z yordamchilari tavsiyasiga asoslanib harakat qiladi.
  
• 
  Begona shaxslar maydonda bо‘lmasliklarini ta’minlaydi.
  
• 
  Match vaqtinchalik tuxtatilgandan keyin uni yangilaydi.
  
• 
  Match davomida о‘yinchilarga yoki jamoaning rasmiy shaxslariga nisbatan qо‘llanilgan intizom choralari va har xil matchdan oldin, match davomida yoki matchdan sо‘ng yuz bergan xolatlar bо‘yicha tegishli tashqilotga bildirishnoma beradi.
  

Hakam qarori.
О‘yinga bog‘liq voqealar bо‘yicha xakam qarori qat’iy hisoblanadi. Hakam о‘z qarorini faqat shunday xolatlarda о‘zgartirishi mumkin, agar u qarorini xato ekanligini yoki yordamchilari tavsiyasi bilan tushunib yetsa, lekin shu shart bilanki u xali о‘yinni yangilamagan bо‘lsa
Hakam yordamchilari.
Majburiyati.
Ikkita hakam yordamchisi tayinlanadi va ularning vazifasiga ( hakam qaroriga bog‘liq ) signal berish kiradi:?

• 
  Qachonki tо‘p maydon chizig‘idan tashqariga tо‘liq chiqsa.
  
• 
  Qaysi jamoa burchak tо‘pi, darvozadan zarba yoki tо‘p tashlash xuquqiga ega.
  
• 
  Qachon о‘yinchi о‘yindan tashqari xolatda bо‘lganligi uchun jazolanadi.
  
• 
  Qachonki о‘yinchi almashtirish tо‘g‘risida iltimos bo’lsa.
  
• 
  Hakam kо‘rish maydonidan tashqarisida yuz bergan intizomsiz xulk yoki boshqa har qanday xolatlar bо‘yicha.
  
• 
  Qachonki qoida buzilishi sodir etilganda bosh hakamdan kо‘ra shu joyga hakam yordamchilari yaqin bо‘lgan xolatlarda ( qisman jarima maydonida yuz bergan qoida buzilishlari ham kiradi.)
  
• 
  Shunday hollarda ya’ni qachonki 11m jarima tо‘pi bajarilayotganda darvozabon tо‘pga zarba berilishidan oldin joyidan oldinga siljisa, tо‘p esa chiziqni kesib о‘tsa.
  

Yordam.
Yordamchilar hakamga matchni о‘yin qoidasiga mos utkazilishiga yordam beradilar. Yordamchilar 9,15m masofasiga rioya qilishiga yordam berish uchun maydon doirasiga kirish mumkin .
Hakam о‘z yordamchisini asoslanmagan aralashuv yoki qupol muomala holatlarida vazifasidan ozod qiladi va tegishli tashqilotga bildirishnoma beradi.
Match davomiyligi.
О‘yin vaqti.
О‘yin 45 minutdan 2 taym davom etadi. (agar hakam va ikki jamoa vakillari boshqa variantni kelishmagan bо‘lsa) Har qanday о‘yin vaqtini о‘zgartirish tо‘g‘risidagi kelishuvga ( masalan yorug‘likning yetishmasligi sababli har qaysi taymning 40 minutgacha qisqartirilishi ) о‘yin boshlangunga qadar erishilgan bо‘lishi kerak va bu holat musobaka talablariga javob berishi kerak.
Taymlar oralig‘idagi tanaffus
О‘yinchilar 2 taym oralig‘ida tanaffus olishlariga xaqlari bor. Taym oralig‘idagi tanafus 15 minutdan oshmasligi kerak. Musobaqa tartibida taymlar oralig‘idagi tanafus vaqti kо‘rsatilgan bо‘lishi kerak. Taymlar orasidagi tanaffusning davomiyligi faqat hakamning roziligi bilan о‘zgartirilishi mumkin.
Qushib berilgan vaqt.
Quydagi xolatlarga ketgan vaqt ikki taymning har qaysisiga qо‘shib beriladi.

• 
  О‘yinchilarni almashtirishga.
  
• 
  О‘yinchining jaroxatini jiddiyligini aniqlashga.
  
• 
  Jaroxatlangan о‘yinchilarga tibbiy yordam kо‘rsatish uchun ularni maydon tashqarisiga olib chiqishga.
  
• 
  Qasddan о‘yin vaqtini chuzish
  
• 
  Boshqa har qanday xolatlarda. Qо‘shib berilgan vaqtning davomiyligini faqat hakam aniqlaydi.
  

11- Metrlik tо‘p.
Har qaysi ikki taymning asosiy vaqtning oxirgi daqiqasida yoki qо‘shib berilgan vaqtning oxirgi daqiqasida belgilangan 11 metrlik jarima tо‘pi uchun aloxida vaqt ajratiladi.
Oxirigacha о‘ynalmagan match.
Agar musobaqa nizomida boshqacha holatlar bо‘lmasa oxirigacha о‘ynalmagan match qayta о‘ynaladi.
О‘yin boshlanishi va yangilanishi.
Dastlabki shartlar.
Match boshlanishidan oldin qur’a tashlash о‘tkaziladi va jamoalardan biri darvozani tanlash huquqini oladi.
Qarshi jamoa matchda boshlang‘ich zarbani bajaradi.
Qur’a tashlash tufayli darvozani tanlagan jamoa, ikkinchi taymda boshlang‘ich zarbani bajaradi.
Matchni ikkinchi taymida jamoalar darvoza almashadilar.
Boshlang‘ich zarbani bajarish holatlari.
1.Hamma о‘yinchilar о‘z maydonida bо‘lishlari kerak.
2.Boshlang‘ich zarbani bajarish xuquqini qо‘lga kirita olmagan jamoa о‘yinchilari tо‘p о‘yinga kiritilmaguncha tо‘pdan 9,15m masofa uzoqlikda turishlari kerak.
3.Tо‘p harakatsiz xolatda maydon markazida turadi.
4.Hakam signal beradi.
5.Tо‘pga zarba berilib tо‘p oldinga harakatlangandan sо‘ng tо‘p о‘yinda hisoblanadi.
6.Boshlang‘ich zarbani bajargan о‘yinchi tо‘p boshqa о‘yinchiga tegmaguncha ikkinchi marta tegishga xaqqi yо‘k.
Jamoalardan biri gol urgandan sо‘ng boshlang‘ich zarba boshqa jamoa о‘yinchisi tomonidan bajariladi.
Qoida buzilishi va jazo.
Agar boshlang‘ich zarbani bajargan о‘yinchi tо‘pga boshqa bir о‘yinchi tegmasidan oldin ikkinchi marta tegsa .
1. Qoida buzilgan joydan raqib jamoa о‘yinchisiga erkin tо‘p tepish xuquqi beriladi.
Har qanday boshlang‘ich zarba bajarish tartibi buzilganda:
* boshlang‘ich zarba qaytariladi.
Bahsli tо‘p.
«Bahsli tо‘p»-- bu tо‘p о‘yinda bо‘lgan vaqtda о‘yin qoidasida kо‘zda tutilmagan holat buyicha vaqtinchalik tuxtatilgandan sung о‘yinni yangilash usulidir.

Bahsli tо‘pni bajarish holati.

Hakam о‘yinni tо‘xtatganda tо‘p qayerda bо‘lsa о‘sha joydan tо‘pni tashlab beradi. Tо‘p yerga tegishi bilan о‘yin davom etiriladi.