Ы. Ц
НСИЙЙЯТИН МОДЕЛИ
11
Sonralar bu dartıĢmalar dilin təhlilinə yönəldi. Ancaq
Y.G.Herderin və V.fon Humboldtun dil fəlsəfəsilə bağlı
araĢdırmalarında dilin mənĢəyi, dil və təfəkkür əlaqələri, dilin
insanın yaradıcı zəkasınn aləti və ifadəsi olması fikirləri üstünlük
təĢkil edirdi.
V.fon Humboldt çoxsaylı tədqiqatları ilə müasir nəzəri
dilçiliyin əsasını qoydu və onu ümumi fəlsəfədən və inikas
nəzəriyyəsi problemlərilə məĢğul olan fəlsəfədən ayırmağa
müyəssər oldu.
XIX əsrin sonlarında fəlsəfə dil nəzəriyyəsi və semiotika
problemlərilə yenidən maraqlanmağa baĢladı. Buna da riyazi
məntiqin inkiĢafı və riyazi tədqiqatlar səbəb oldu. Neopozitivistlər
semiotikanı riyazi məntiqdən çıxıĢ edərək Ģərh etmək istəyirdilər.
Bu iĢdə Ç.Pirsin rolu əvəzsizdir. Onun həmyerlisi Ç.V. Morrisin
«ĠĢarələr, dil və davranıĢ» kitabı semiotikanın inkiĢafında mühüm
rol oynadı. Bu kitabı, neopizitivist və biheyviorist dil fəlsəfəsi
haqqında kiçik ensiklopediya adlandırmaq olar. O yazır: «Semiotika
insan fəaliyyətinin formalarını və onların əsas qarĢılıqlı əlaqələrini
baĢa düĢmək üçün əsas verir, çünki həmin fəaliyyətlər və əlaqələr
bu fəallığı həyata keçirən iĢarələrdə əks olunur... Ancaq qədim
ənənə budur ki, fəlsəfə insan fəaliyyətinin səciyyəvi formalarına bir
nəzər yetirməyə çalıĢır... Bu ənənə müasir formada fəlsəfə ilə iĢarə
nəzəriyyəsinin eyniləĢməsində ...görünür».
Semiotikanın qaçılmazlığını, cazibədar və yararlılığını sübut
edən amillərdən biri də onun ünsiyyəti sadə fakt
kimi qəbul etməsilə
bağlıdır. Heyvanlardan və süni intellektlərdən tutmuĢ təbii dillə
həyata keçirilən hər cür ünsiyyət semiotikanın maraq dairəsinə
aiddir. Bizi əhatə edən bütün aləm ünsiyyətdə mövcuddur. Ünsiyyət
və ya kommunikasiya məlumatı yaratmaq, informasiya saxlamaq,
ötürmək və qəbul etmək, dünyanı dərk edib Ģərhini vermək, baĢ
verən hadisələrə münasibət bildirmək və mövqe sərgiləmək və ya
dinməzcə götür-qoy etməkdir. Bu da danıĢmaq üçün vacib olan
tələffüz, eĢitmə, anlam və məna ilə mümkündür. Məlumdur ki,
dünyada bütün Ģeylərin anlamı və forması vardır. Dünya bizə