G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
təfəkkürünə nisbətən d a h a intuitivdir, em osional cəhətdən d a h a səimimidir. d a h a q u ru c u və genişdir. O, kişilərin elmi, rasional, məntiqi, analitik düşüncə tərzinə ta m qiymətin alternatividir. F em inizm bu kimi q a d m xüsusiyyətlərinin əsl q iy m ə tin in cəm iyyət tə rə fin d ə n t a n m m a s m a nail olm aq d ır. C in slərin fərqləri öz-özlüyündə b u fərqlərlə əsaslandırılan çoxsaylı m üxtəlif sosial və siyasi n o rm a la rı zəruriliklə şərtləndirə bilməz. B una görə də feminist q a d m - lar cinslə (sex), soyla (gender) fərqləndirirlər. M isal üçün, fe m in is t q a d m l a r m ü x tə lif dillərdə m ü x tə lif sözlərin (isimlərin) kişi, q a d m və o rta cinsinin təyin o lu n m a s m d a k ı fərqləri gətirirlər. S im ona de B ovuar özünün "İkinci cins" (1949-cu il) k i ta b m d a göstərmişdir ki, cəmiyyət kişi başlanğıcm ı müs- bət m ədəni n o r m a kimi qəbul etdiyi halda, q a d m başlan- ğıcmı əksinə, mənfi, n o r m a d a n k ə n a ra sa p m a h esab edir. B u n a görə də q a d m la r "yad" q r u p kimi təyin o lu n u r və bərabərlikdən, h ətta öz h əy at tərziərini sürməlc "qanunili- yindən" m ə h ru m edilirlər. "Seksüal siyasət" k ita b m m müəllifı K e y t M iller "patriarxat" anlayışı və o n u n la bağlı hakim iyyət və dissi- dentliyin (fərqli fıkirliliyin) əzilmə, b oğulm a a tr ib u tla n n ı dövriyyəyə gətirir. P a tria rx a t - a ta la rm hakim iyyətidir: elə ailəvi, sosial, ideoloji, siyasi sistem dir ki, o r a d a q a d m a aid o lan h ər şey kişiyə tabe olu n u b . Q ad ın larm əzilməsi kişi- dən bioloji fərqlərə görə yox, q ad ın başlanğıcım n cəmiyyət tərəfm dən törəm ə kimi qəbul o lu n m a sm d a n irəli gəlir. Sek- sual siyasət-sosial hakim iyyətin q a n u n u d u r, seksual ha- kim iyyət isə in sa n la n həm birbaşa zorakılıq, həm d ə mə- dəniyyət vasitələri ilə idarə edir. Ənənəvi m ühitdə qəbul o lu n m u ş d u r ki, kişi - insa- n m mentallığı eynidir, q a d m mentallığı isə o n la r d a n fərq- lidir (psixiatr-həkimlərin apardığı və nəticələri əvvəlcədən m əlum olan sosioloji tədqiqatları bu fıkri təsdiqbyirdi) S u la m if F a y e rs to u n özünün "Cinsin dialektikası" kitabm - d a qeyd edirdi: "Əgər təbiət q ad m ı kişidən fərqli etmişsə, cəmiyyət o n u in sa n d a n fərqli edibdir." O n a diqqəti cəlb etm ək lazım dır ki, kişi və qadm ı qarşı-qarşıya q o y a n mədəni-simvolik sıralard a cinslərin real bioloji fərqini göstərən birinci cütlükdən (kişi-qadm) so n ra yerdə q a la n q a rşıq o y m a la r sosial və m ədəni - simvo- lik səciyyə daşıyır, açıq və gizli dəyər qiymətləndirilməsin- d ə n ib a r ə td ir . S ek su al (cinsi) q iy m ə tlə n d irm ə hiss edilmədən gender qiymətləndirm əsinə keçərək "femin" və "maskulin" q a n ş d ın lm a s ı problem ini yaradır. F ik rim izcə, "gender" termini b ir çox səbəbdən çox d a u ğ u rlu deyil, a m m a o artıq elmi term in o lo g iy ad a "özü- nə yer etdiyindən" tədqiqatçılarm o n u necə b a ş a düşdüklə- rinə m üraciət etm ək lazımdn*. Psixoloq R o d a U n g er "Cinsin və genderin yeni təyi- ni" (1979-cu il) m əqaləsində təklif etm işdir ki, cins (sex) sözü yalnız b u xüsusi bioloji m exanizm lərə (x ro m o so m və y a fızioloji fərqlər) aid olanda, gender- cəmiyyətin q a d m və kişi kimi m üəyyən etdiyi və onlar üçün tipik və arzu o lu n an h e s a b edilən və cizgilərə, n o r m a l a r a , stereo tip lərə, vəzifələrə aid o lan sosioloji, mədəni və psixoloji aspektlərin tədqiqatı üçün istifadə edilsin. C əm iyyətin feminizm tərəfm d ən tə n q id in d ə n və o n u n əsas dəyərlərindən tam am ilə aydm olur ki, gender problem lərinin hesabı bizim dünyagörüşümüzün əsaslarmı dəyişir və insan sivilizasiyasmm tarxinin yenidən d ərk edil- məsi məsələsini irəli çəkir. G e n d e r problem inə əhəmiyyət verilməzsə, insanlığm yaxm və uzaq gələcəyini q a b a q c a d a n bildirm ək m ü m k ü n deyil.' 1 '•Oıı;ıot:o(|)iı«” . M .. cTp. 4Ü6 ------------------------------------- 45 Kişilərin və q a d m l a n n sosial, ictimai vəziyyətlərinə mədəniyyətin daxil etdiyi müxtəlifliklər ünsiyyətin müxtəlif səviyyələrində tarixi cəhətdən bir-birlərini a n la m a ğ a gəti- rib çıxarır. Kişilərin em osional təmkinliliyi, praqm atizm i və rasionallığı, o n l a n n həddindən artıq aktivhliyi və hərə- kətlərindəki qətiyyətlihk, q a d m la n n hissiyathhğı, emosio- nahhğı, intuisiyası, o n l a n n yum şaqhğı və qətiyyətsizliyi, k o m p rö m is a x ta rm a ğ a cəhd etmələri ilə b irb aşa ziddiyyət- dədir. Q a rşıh q h an la şılm a m a q d a kişilər, özlərinin şəxsi meyllərinə və qiym ətlərinə əsaslan araq , q a d m la rı şərh etməyə d a h a meyllidirlər. M ü n h e n Universitetinin fəlsəfə üzrə professoru Q itta A xsm qeyd etdiyi kimi, kişi hesab edir ki, əgər q a d m la r "yox" deyirsə - bu "bəlkə də" dem ək- dir, yox əgər o "bəlkə də" deyirsə - bu o d e m ə k d ir ki, o bu və y a digər m ə n a d a "hə" fikirləşir. A xırm cı o n u bildirir ki, in s a n la r verbal dildən, sözdən b a ş q a ünsiyyətin digər vasitələrindən istifadə edirlər. Ünsiyyətin ən qədim və zəngin vasitələrindən biri də "əİ-qoI, qaş-göz hərəkətləri" "dili" sayıhr. Sosial əhəmiy- yətli m əİum atİarm 2/3-yə qədəri əsas etibarı ilə "hərəkətlər" dili ilə ötürülür; d a h a d o ğ ru su , "hərəkətlər dili"ndə susm aq m ü m k ü n deyildir, biz d a im a nə isə "ötürürük" və insanlar tə r ə f m d ə n tə sv ir o lu n m a ğ a m ə r u z qalırıq. Və bu, rasionalhğm və m əntiqin ikinci p lan a keçdiyi ünsiyyət səviyyəsidir. Belə hesab o lu n u r ki, "hərəkətlər" "dili" seksualhqla b irb a şa əlaqəlidir, su b y ek tiv e r o tik a s m m və obyektin seksual o y u n la n n m xüsusiyyətlərini ifadə edir. həqiqətdə "hərəkət dili" - geniş k o m m u n ik a siy a m eydanıdır: o, insa- nm keyfıyətİəri, əhəmiyyətli fərdi əlamətləri h a q d a məlu- m a t ötürür: yaş, cins, irqi mənsubiyət, hisslər, göstərişlər, özünü qiym ətləndirm ə, "mən" obrazı, sosial status. Bu, o n a görə m ü m k ü n d ü r ki, eyni z a m a n d a həm alət, həm də vasitə Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|