G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u



Yüklə 0,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/36
tarix26.11.2017
ölçüsü0,55 Mb.
#12588
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36

konsepsiyalarm   böhranı,  m üasir  reallığm  bütün  tərəflərini 
ə h a tə  edə  bilməyən,  m əhz so n  dərəcə rasional  təfəkkür tər- 
zinin  çıxmazhğı  ilə  müəyyən  olunur?!  G e n d e r  tədqiqatları 
isbat  etdi  ki,  əsUndə  iş  m ə h z   bu  cürdür.  Cerm eyn  Q rir 
("Q adm  - xacə",  1974) elmə patriarxal cəmiyyət termini da- 
xil  e d ə rə k ,  is b a tla   a y d m la ş d ır m ış d n '  ki,  ü m u m ilik d ə  
q a d m la r m   azad  olunm ası  -  həm  də  kişilərin  azad  o lu n m a- 
sıdn'.  Bu  a z a d h q   isə  "Q a d m   doğuim uş"  k ita b m m   müəllifı 
A n d rie n n a   R için  flkrinə  görə  q a d m   təfəkkür  tərzİnin  kişi 
təfəkkür  tərzinə  inteqrasiyası  (yəni  birləşməsi)  və  realhğm 
dərkinin  universal  rasional-intuitiv  dilinin  yaradılm ası  ilə 
m üm kündür,  D a h a  əvvəl K e ro h n   M erçan t  "Təbiətin ölümü 
(feminizm və ekologiya)"  k ita b m d a  X V II  əsrdən  me- 
xaniki determ inist şəkhni  almış  birtərəfli  rasionalizm in  nə- 
yə gətirib çıxardığm ı p a rla q  şəkildə təsvir etmişdir.  K .M e r- 
ç a n t  bu  elmin  y a r a n m a   dövrünün  dilini  təhlil  edərək  belə 
nəticəyə gəldi  ki,  b u   dil  alim  -  "patriarxm "  təbiət  -  "qadm" 
üzərində  "zorakıhq"  dilidir.  M üəlhfm   fıkrincə  m exanistik 
elmin  y a r a n m a   v a x tm d a n   b aşlay araq   təbiətin  və  q a d m m  
is tis m a n   ay rılm az  o lu b   v ah id   p a tria rx a l  dünyagörüşü 
çərçivəsində gedir.
L akin  bu fəlsəfənin özünün də real h ü d u d la n  v a r ki, 
o n la r p a tria rx a l  cəmiyyətin  ağılsız  idarə  siyasəti  nəticəsin- 
də  y a ra n a n   qlobal  ekoloji  problem lər  o b ra z m d a   m ey d an a 
çıxn'.  Fem inistlər  tərəfm dən  "atalar  cəmiyyətinin"  tən- 
qidinin  b u   ən  güclü  tərəfl  Şarlen  S p re tn a k m   "Q adm   mə- 
nəviyyatm m   siyasəti"  a d h   əsərində  təqdim   o lu n a n   femi- 
nizm,  mənəviyyatı  və ek ologiyanm   q ın lm a z  əlaqəsi  ilə sin- 
tez  olan  xüsusi  nəzəriyyənin - ekofem inizm in  y a ra n m a s m a  
gətirdi.  Özünün  d a h a   əvvəlki  tə d q iq a tla rm d a   Ş .S p retn ak  
"patriarxal dinlər" siyasəti yürüdərək  göstərdi  ki,  o n la rd a n  
q a b a q   20-ci  mininillikdən  artıq  "m atriarxal  dinlər"  dövrü 
mövcud  o lm u şd u r  o r a d a   q a d m m   yüksək  m ənəviyyat  və


təbiiliklə səciyyələnən  tam   təfəlckürü  təqdim   o lu n m u şd u r.
Beləliklə,  feminizm  p a tria rx a l  sivilizasiyasmm  de- 
m ə k   o lar ki,  b ü tü n  dünyagörüşü və p r a q m a tik  prinsiplərini 
tənqid  edərək  göstərdi  ki,  gender  tə d q iq a tla rm d a n   ortaya' 
çıxan  yeni  prinsiplərdən  im tina  h a lm d a   b u   sivilizasiya 
m əhvə  m ə h k u m d u r.
M ə h z   b u   m übahisənin  son  səddi  o n a   qarşı  növbəti 
fem inist  tənc^id  atəşi  açm ış  iq tisa d iy y a t  o ld u .  Xeyzel 
H e n d e r s o n   "Gələcəyin  a h e r n a tiv   m odelləri"  k ita b m d a  
qeyd edirdi  ki,  qərarlaşm ış  iqtisadi  ink işaf modelləri bütün 
şüurlu  sərhədləri  p o z a n   qeyri-m əhdud  a rtım a   yönəlmidir. 
M askuU n  m ədəniyyətin  bu  tipik  nüm unəsi  ekoloji  fəlakətə 
gətirir  və  bu  fəlakətdən  q u r ta r m a ğ a   a n c a q   "neft  əsri" 
m ə d ə n iy y ə tin d ə n   "G ünəş  əsri"  m ə d ə n iy y ə tin ə   keçm ək 
k ö m ək   edə  bilər.  Bu  a x n ın c m m   əsasmı  gözümüz  Önündə 
q arşısm d a  y a r a n a n   və  "böyüyün  kiçik  üzərində"  zo rak ıh q  
və  d ik təsin i  ä ş ıla y a n   k o r p o r a t i v   iq tis a d iy y a tm   p rin - 
siplərindən  im tina  etməyə  təkidlə  çağıran  ekoloji,  q ad m , 
vətəndaş  h ə rə k a tla n ,  eləcə  də  sülh  hərəkatları  təşkil  edir. 
Q a d m   və  kişi  dəyərlərinin  sağlam   balansı  cəmiyyətdə  qar- 
şıya  çıxan  problem lərin  həllinə  köm ək  etməlidir.  Təəssüf 
d ,   kişi  və  q a d m   dəyərlərinin  birləşdirilməsi  deyərkən 
feministlər,  öz növbəsində, d a h a  bir "məzlum sinfı"  - uşaq- 
ları  u n u d u rla r.  Psixoloji  tə d q iq a tla rd a   isbat  o lu n u r  ki,  10 
y aşm a  qədər  u şa q la rm   q a v ra m a   və  dərk etm ə  xüsusiyyəti 
böyüklərin  təsəvvürlərindən  ciddi  fərqlənir  və  ilk  növbədə, 
qeyri-verbal  inform asiyanm   verbal  (dil,  söz)  inform asiya 
üzərində  üstünlüyündə  özünü  göstərir.  L a k in   gender  tədqi- 
q a tla r m d a  göstərilmişdir ki,  m əhz verbal,  rasional-m əntiqi 
təşəkkülü inform asiyanm  çoxluğu patriarxal sivilizasiyamn 
səciyyəvi  cəhətidir.  B una  görə də əsil sintez  "üçüncü sin if'  - 
u şa q larm   ən  "təmiz",  "mədəni  cəhətdən  transform asiya 
olunm am ış"  və  deməli,  dünyanı  d ərk   etm əkdən  ötrü  ən


doğru  o la n  d ü n y a  seyriçiliyini  də  nəzərə almalıdır.
Beləliklə,  əsil  gender  tə d q iq a tla n   m ahiyyət etibarilə 
a n c a q   q a d m m   kişi  hakim iyyətindən  az a d   o lu n m a sm a   yö- 
nəlmiş  konsepsiyalar  olm ayıb,  d a h a   çox  dünyagörüşünün 
bütün  bəşər cəmiyyətinin,  xüsusilə də öz hüquqlarm ı  q o ru - 
m a q d a   im k a n la n   m əh d u d   olan  a z h q la rm   hüquq,  xüsusiy- 
yət və rəngarəngliyini nəzərə alm ağa çağıran bir "dem okra-
tik"  növüdür.
Beləliklə,  "M üasir  fəlsəfı  lüğətdə"  (M oskva,  1998) 
oxuyuruq:  Gender təd q iq atlan  - sosialtransform asiyalar və 
üstünlüklər  sistemlərinin  təhlili  üçün  gender  yanaşm ası 
e v re stik   i m k a n l a r m ı   r e a lla ş d ıra n   fə n lə ra ra sı  t ə d q i q a t  
praktikasıdır.  S osium un  ən  ak tu al  problemləri  siyasət, 
hakim iyyət,  zorakıhq,özünüdərk  və  şəxsiyyət  azadhğı  və 
h ü q u q u ,  post-sənayeləşmiş cəmiyyətdə  fərqin  eyniləşmə və 
müvafİq  sosial  rolları  problem i  kimi  qarşıya  qoyuldu.  In- 
san  m ahiyyəti  problem i,  insan  m ö v cu d lu ğ u n u n   m ə n a   və 
gərəkliyi,  m ə k a n   və  za m a n   kimi  əsas  fəlsəfi  məsələiər  gen- 
d er  ölçüsünə  çevrildi.  G e n d e r  tədqiqatları  ilə  əhatə  blun- 
m uş  elmlərin  çevrəsi  çox  genişdir.  B u ray a  fəlsəfə,  tarix, 
p o lito lo g iy a ,  a n tr o p o lo g iy a ,  lİnqvİstika,  e tn o q r a f ıy a , 
mədəniyyətşünaslıq  və s.  a id d ir"’
'  CoBpeMeHHbin  On;i
0
C
0
{l)CKHH  CiioBapb.  "riaHnpHHT"  1998, CTp.  180-183 
-------------------------------------------  
21
  -----------------------------------


Yüklə 0,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə