G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u



Yüklə 0,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/36
tarix26.11.2017
ölçüsü0,55 Mb.
#12588
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   36

2.  G E N D E R :  T A R İX ,  İD E Y A   VƏ 
N Ə Z Ə R İ Y Y Ə L Ə R
•  Cinslərin  bərabərliyi  uğrunda  mübarizə  tarixindən.
• Fenıinizm  haqqmda.
• Feminizmin  əsas istiqamətləri.
C əm iyyətin  bir-birindən  fərqli  iki  cinsdən  ibarət 
olması  bir su'a  suallar o rta y a   q o y u r  ki,  b u n la r d a n   d a  bəzi- 
lərinin  cavabı  indiyə  qədər  m übahisə  d o ğ u rm a q d a d ır.. 
Əgər  cinslərin  bioloji  fərqləri  və  funksiyaları  şübhə doğur- 
m ursa,  psixi  (ruhi),  em osional,  intuitiv  fərqlər  məsələsi, 
q a d m   və  kişinin  təfəkkür,  idrak,  m əntiqi  fərqləri  kimi  hal- 
lar öz m üzakirəsini tələb edir.  H əm çinin  b u r a d a  bir sual da 
m a ra q h d ır:  in san larm   cinsi  fərqləri  o n la rm   sosial  fərqlə- 
rinin səbəbidirmi,  yoxsa  bu axınncı tarixin təsadüfi seçimi- 
dir,  və ya  digər şəraitdən  asılıdır.
4
Cinslərin  qeyri-bərabərliyi  a y rı-a y n   cəmiyyətlərdə 
özünü  m üxtəlif cür göstrir.  O n a   görə də  kişi  və q a d m m   və- 
ziyyətini  tədqiq  etməklə  bu  cəmiyyət,  o n u n   m ədəniyyət  və 
ənənələrinin  səciyyəsi,  xalqm   dini  və  ruhi-əxlaqi  dəyərlə- 
rinin  xüsusiyyətləri,  dünyagörüşü  və  özünüdərki  h a q q m d a  
çoxlu m iq d a r d a   m a ra q h   m aterial  verir.
Cəm iyyətdə  cinslərin  qeyri-bərabərliyi  o r a d a   yaşa- 
yan  in sa n la r  üçün  heç  də  həmişə  p ro b le m   olm am ışdır.  Bir 
qisim  insanlar,  istər  kişi  olsun,  istərsə  də  q ad m ,  üm um iy- 
yətlə  belə məsələ üzərində düşünm əm işdir.  D igər qisim heç 
bir h a q la rm   pozulm asm ı  görmür,  zira cəmiyyətdə cinslərin 
d a v ra m ş   və  rollarm m   qərarlaşm ış  qaydası  o n la ra   ədaləth 
görünür,  o n la r   hesab  edirlər  ki,  bu  q a y d a la r  tarix,  ənənə, 
din və ya ə c d a d la n m ız d a n  gələn  əxlaqi n o rm a la rla  m üqəd- 
dəsləşdirilib.  Ə n ən əv i  cəm iy y ətd ə  (yəni  m ö h k ə m   və 
dəyişməz  n o rm a   və  dəyərlər  əsasm da  hərəkət  edən  cəmiy- 
yətdə)  üm um iyyətlə  kişi  və  q a d m m   rolları  ciddi  bölünüb, 
ən  kiçik  h allara  qədər  elə  yazüıb  ki,  kişinin  cəmiyyətdə 
------------------------------------- 2 2 ---------------------------------- ------


q a d ın ın   taleyindən  fərqli  "xüsusi  taleyə"  malik  oİmasının 
həyati  zəruriliyinə  şübhə  q ah n asm .  M əhz  bu  b ax ım d an   da 
feminizm  q a d m l a n n   b ə ra b ə r  hüq u q lu   olması  ideologiyası, 
ictimai-siyasi  hərəkat  kimi  çox  gec,  təbii  ki,  feodalizmin 
b u x o v la rm d a n  azad  ohTiaq  yoluna qədəm   q o y m u ş ölkəiər- 
də  yaranır.  Qeyd  edək  ki,  bəzi  tədqiqatçılar  feminizmə 
m a ra ğ ı  a rtıq   qədim   y u n a n   fəlsəfəsində  (məsələn,  P latonu 
tez-tez ilk feminist  adlandn-n-lar)'  görürlər.
Cins  kateqoriyası  mədəniyyətinin  anaİiz  edilməsin- 
də b ir alət kimi istifadə  o lu n an   feminizm fəlsəfəsini araşdı- 
raq. 
Feminizm  (femin-qadın) 
sosioloji  inkişafa  alternativ 
o la n   fəlsəfı  konsepsiya  kimi  heç  də  birdən-birə  form alaş- 
m am ışdır.  U z u n   m ü d d ət  ərzində  o  həm   q a d m la r m   bəra- 
b ərh ü q u q lu lu ğ u   ideologiyası,  həm   də sosiao-siyasi h ə rə k a t 
kimi m övcud  olm uşdur.  Fem inizm in b u  kimi  aspekti  onun 
nəzəriyyəsinin  yaran m ası  üçün  çox  vacibdir:  m ə h z  q a d m m  
cəmiyyətdə  statu su   ilə  bağh  suallara  real  c a v a b la r  ax- 
ta rışm d a   feminizm  nəzəriyyəçiləri  ənənəvi  sosial  elmlərlə 
q a n e   o lm a y araq ,  həm   də  özlərinin  ənənəvi  q ərb   bihkl'ərinə 
qarşı  nəzəri  cəhətdən  iddialarm m ,  həm   də  mədəniyyətinin 
anaUzinə elmi cəhətdən yaxm laşm ağm  yeni nəzəri-metoloji 
y o lla rm ı  f o r m a l a ş d ı r m a ğ a   b a şla m ış  və  y a   fem inizm i 
in san m   şəxsiyyətinə  m a ra ğ m   artdığı,  h u m a n iz m   deyilən 
istiqam ətin  müəyyənləşdiyi  İn tib ah   dövrü  ilə  bağlam ışlar. 
A y d m d ır   ki,  cinslərin  bərabərhyi  problem i  düşünülmüş 
şəkildə  ta m   h ald a  ancaq  o  z a m a n   m e y d a n a   çıxdı  ki, 
üm um iyyətlə  bütün  insanlarm .  o n la rm   h ü q u q la rm m   bə- 
ra b ə r h y i  məsələsi  m ü z a k irə   o l u n m a ğ a   b aşlad ı.  M ə h z  
İn tib a h   dövründə,  q a d m   şəxsiyyətinin  alçaldılması  və  ona 
ictimaiyyət  tərəfm dən  ədalətsiz  m ünasibətdən  bəhs edən
'  "On;ıococl)Mfl".  M .,  1996.cxp.385


K ristin a  de  Pizan  və  K ornelius  A q r ip p a n m   ilk  trak tatları 
pey d a  oldu.  F em inizm in  inkişafm m   sonrakı  mərhələsi 
Böyük  Fransız in q ila b m d a n   əvvəlki  və sonrakı  dövrə  təsa- 
d ü f edir.  L akin, iıətta o za m a n  in s a n la n n  bərabərliyini elan 
edən  "İnsan  və  vətəndaşm   h ü q u q la n n m   Bəyənnaməsi" 
əslində  bu  hüquqları  a n c a q   kişilərə  verirdi.  Q a d m la ra  
vətəndaş  və  seçki  h ü q u q la rm m ,  dövlət  vəzifələrini  tu tm a q  
im k a n m m   verilməsi  tələbləri  irəli  sürülən  "Q adm   və  q a d m  
v ə ta n d a şm   h ü q u q   deklarasiyası"nı  (1972-ci  il)  yazmış 
Olim piya  de Quj  edam   olunm uş,  fransız q a d m la rm m   inqi- 
lab d a  o y n a d ıq la n  görkəmli ro la b a x m a y a ra q   q a d m  cəmiy- 
yətləri  K o n v e n t tərəfm dən  qapanm ışdı.
1792-ci  il  ümumiyyətlə  feminizm  üçün  görkəmU 
ildir:  Ingiltərədə  M eri  U o llsto u n k ra ft  "Q ad m m   tabeçiliyi 
h a q q m d a " ,  T e o d o r  F o n   Gippel  (Alm aniya)  "Q ad m m   və- 
təndaş vəziyyətinin yaxşılaşdm lm ası  h a q q m d a "  a d h   kitab- 
larını  nəşr etmişlər.  Belə səpgili ay n -ay rı əsərlər,  əlbəttə  ki,
o  z a m a n k ı  dünyagörüşünün  əsas  in k iş a f  təmayüllərini 
dəyişə bilməzdi.  L a k in  o n la r göstərir ki, artıq hələ o za m a n  
cinslərin q arşıh q h  münasibəti məsələsi özünün ilkin kəskin- 
liyini  alm ağ a başlamışdı.
Cinslərin  q arşıh q h   m ünasibəti  məsələsinə  liberaliz- 
m in  nüm ayəndələri  (C o n   L o k k ,  J a n   J a k   R usso,  C on 
S ty u a rt  Mill)  müəyyən yer  ayırırlar.  O n la r  bu  məsələyə in- 
san  a z a d h ğ m m   üm um i  k ontekstində  baxırlar.  U to p ik   so- 
sializmin  klassikləri  "feminizm"  term ininin  ixtiraçısı,  "Qa- 
dm m   sosial vəziyyəti ictimai tərəqqinin m ey an d ır"  kəlamı- 
nm   müəllifı,  R .O u e n   və  Ş.Furye,  A.Sen-Simon,  bu  prob- 
lemə sosial-siyasi, iqtisadi və ümumfəlsəfı səciyyə vermişlər 
ki,  bu  d a   m arksizm   tərəfm dən  istənilən  bərabərsizliyin 
məhv  edilməsinin  yeganə  üsulu  olan  sinfı  m übarizənin 
üm um i  prinsipinə  çevrildi.  XX-ci  əsrdə  m ey d an a  çıxmış 
seksualhğm  nəzəriyyəsi və o n u n  kişi və q a d m la rm  sosial və


Yüklə 0,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə