siyasi d av ran ışm d a rolu kimi m əsəiəbr (Z.Freyd: V.Rayx,
M .M id , H .M ark u ze , F r a n k f u r l məktəbİ, fransız struktura-
iistləri və s.) psixologiya an tro p o lo q iy a , sosiologiya və di-
gər h u m a n ita r istiq a m ə tb rin m a te ria lla n n d a n istifadə et-
məklə cinslərin qarşılıqlı münasibəti problem atikasm ı ge-
nişləndirirlər.
60-cı illərdə solçu radikal etiraz h ərək atlan n ın ya-
ranm ası və əks-mədəniyyət nəzəriyyələrinin təşəkkül tap-
ması ilə yanaşı feminizmin yeni yüksəHşi müşahidə olunur,
o, Qərbi A v ro p a və Şimali A m e rik a d a bir neçə istiqamətdə
formalaşır:
- liberal - reformist; "cinslərin qeyri-bərabərliyi qa-
d ın lard a müəyyən vətəndaş və hüquqi haqlarm oimaması-
nm nəticəsidir. H ü q u q re fo rm a la n keçirih-nəsinə üstünlük
verən bu istiqamətin nümayəndələri Betti F redan və onun
"Qadınların MilH T əşkilatın"dan olan h əm k arlan d ır.
- Sosial cərəyanist m arksist və feminist baxışlann
sintezi "xüsusi mülkiyyət və cəmiyyətin sinfi quruluşu qa-
d m la n n diskrim inasiyasm m səbəbidir" fıkrində birl.əşdi-
rirlər. Bununla belə, b u istiqamətin nümayəndələrinin bir
qismi beİə hesab edirdi ki, b u məsələ ü m u m p ro letar prob-
lemindən fərqh məxsusi problem dir. Nümayəndələri Linda
Q o rd o n , Meri O brayen, Zilla Ayzenstayn idi. O n lar qadın
problem inin a y n lm a s m m labüdiüyünü təkid edirdilər.
-
Radikal istiqamətin - "əsas m aneə qəraıiaşm ış
patriarxat-kişilərin q a d ın la r üzərində total hakimiyyətidir
ki, o n d a n qəti surətdə yaxa q u r ta r m a q lazımdır" tezisi ilə
çıxış
edirdilər.
O n l a r m
n ü m a in d ə lə ri
(K .M illet,
S.Fayerstoun, K.Delfı, M .D oili)
H al-hazırda qeyd o lu n a n cərəyanlardan əlavə bir
sıra yeni təmayüllər m ey d an a gəlmişdir:
- Mədəni feminizm - kişi (maskulin) mədəniyyətin-
dən fərqli q a d m (femin) mədəniyyətinin ink işaf etdirilmə-
si.
- H u m a n is t feminizm - həm "qadm", həm də "kişi"
m a r a q la n n ın nəzərə ahnm ası, cinslər a ra sm d a tarazlaşdı-
rılmış (balansh) münasibətlər.
- İrqi - "qara", zənci am erik an feminizmi və dərinin
rəngində qeyri-bərabərlik görən b aşq a istiqamətləri.
- Milli təmaüllü - L a tm A m erika, A frika və i.a. fe-
minizmi b aşq a hallarla yanaşı etnik və mədəni fərqlərdə də
qeyri-bərabərlik a x ta n r.
- D ini - m üsəlm an, xristian, buddist və i.a. olan cə-
rəyanlar isə - o n la r konfessional fərqləri ön p lan a çəkirlər.
Beləliklə, cəmiyyətdə q ey ri-b ərab ər m ünasibətlər
y aran m ası üçün kifayət qədər səbəb yığıhbdır. Bütün bun-
larsa o n a şəhadət edir ki, kişi və q a d m la rm qeyri-bərabər-
liyi heç də bioloji deyil, cəmiyyəti "güclü" ilə "zəif'lərə bö-
lən sosial məsələdir, m əhz belə halda "hakim" və "tabelik"
münasibətləri m e y d a n a çıxn*.
3. B Ə R A B Ə R H Ü Q U Q L U Q , Q A D IN H Ə R Ə K A T I,
G E N D E R
• Qadın
hD rəkatının y a ra n n ıa s ı tarix in d ən .
• Qadın horəkatının inkişaf istiqamətləri.
D ü n y a Q a d ın h ə rə k a tın m in k iş a f m ərhələlərini
nəzərdən keçirərkən son onilliklərin nəticələri kimi qeyd
o lu n m a h d ır ki, bu illər beynəlxalq qadm h ərək atm m da
çox ciddi bir siyasi q ü w ə y ə çevrilməsi ilə əlam ətdardır. Yer
kürəsində canh h əy a tm q o ru n m ası və mühafızəsi, q a d m m
cəmiyyətdə rolu və vəzifəsi kimi məsələlərin həlli yollarm a
y a n a ş m a q d a
fıkir
a y rılığ m a
m aiik
o la n
m üxtəHf
beynəlxalq və milh q a d m cəmiyyətlərinin, q u ru m , birlik və
h ə r ə k a tla r m m ö v q elərin in a y d ın la ş d ın lm a s ı, fıkirlərin
yaxm laşm ası illəri kimi səciyyəvidir.
Son illər ideoloji fərqh baxış tərzlərinə b ax m ay araq ,
bütün səylərin birləşdirilməsi üçün qarşılıqiı a d d ım la r
atılması istəyi aydm nəzərə çarpu', Beynəixalq forum lar,
k o n fra n sla r m iq y a sm d a görüşlər təşkil olunur, üm umi
q ə ra rla r qəbul edilməsi üçün platfo rm alar müəyyən ediHr.
Q a d m l a r "soyuq m ü h arib ə" nəlicəsində u z u n m ü d d ə tli
fasilələrə səbəb olm uş və arası kəsilmiş qarşılıqh əlaqələri
ya b ə rp a etmiş, yaxud d a h a d a möhkəmləndirmişlər. O n lar
xalq
d i p lo m a t iy a s m m
tə ş ə b b ü s k a r
və
f ə d a k a r
nüm ayəndələrinə çevrilmiş, mübarizləşmişlər.
Bu illərdə ənənəvi beynəlxalq və milli q a d m
cəmiyyətləri ilə y an aşı, Q a d m la r m Azadlığı U ğ r u n d a
H ə rə k atm ( Q A U H ) iştirakçılan - neofeminist
q a d m la r
d a h a aktiv fəallıq göstərirlər. H ə rə k at əsarətə, iqtisadi və
siyasi həyatda, ailədə hüquqların ta p d a n m a s m a , q a d m
m ənliyinin a lç a ld ılm a sın a , mənəvi z o r a k ıh ğ a q arşı
əsrim izin 60-cı illərində A B Ş -d a m e y d a n a gəlmişdir.
Feminist q a d m la rm ideyalan kütlə a ra s m d a canh əks-
sədaya səbəb olm uşdur. Bir çox tədqiqatçılarm fıkrincə bu
illər A BŞ-ın q a d m hərəkatım m əhz feminist q a d m la r idarə
edirdilərJ Bu hərəkat tezliklə Böyük B ritaniyada, K an a-
d a d a , A vstraliyada, Yeni Z e la n d iy a d a və S kandinaviya
ölkələrində geniş vüsət tapdı.
Q a d m l a n n A zadhğı U ğ r u n d a
H ə rə k at (Q A U H )
öz-özünə y aran m am ışd ır, əksinə, q a d m la rm cəmiyyətdə al-
çaldılm asına qarşı etirazm m təşkilatlanm a ilə təsdiqi idi.
Belə ki, bu nöqteyi-nəzərdən İngiltərədə b u n a bənzər
prosesin kökləri hələ X V III əsrə a p a rıb çıxanr. O dövrdə
feminizm o n u q a d m la rm bərabərUyinin əsas məqsədləri
kimi bəyan etmiş inqilabi ru h lu burjuaziya sinfmin mütə-
rəqqi fıkirlərindən bəhrələnən əks cins üçün ideologiyaya
çevrilmişdi. X V III əsrin feminist q a d m la n öz sİniflərinin -
yaşadıqları dövrün zəm anələrinin nümayəndələri idilər.
Lakin, o n la r feodalizmin k a p ita h z m ə keçməsi nəticəsində
cəmiyyəti .əhatə etmiş dəyişikhklərin q a d m la rm vəziyyətinə
to x u n m ası ilə heç cürə barışa bilmirdilər.
X V III əsrin a x ııia rm d a feminist q a d m hərəkatı öz
ideoloqu kimi Böyük F ra n sız in q ilab m m tərəfdan, ingilis
mənşəH x an ım M .U o ls to n k ra ftı irəli çəkmişdi. O n u n kəs-
kin m ə z m u n d a ifşaedici çıxışları və məqalələri, qadını al-
çaldan ictimai q u ru lu şu n dəyişdirilməsinə yönələn çağırış-
l a n sanki barıt partlayışm a bənzəyirdi. Bu ideyalar uzun
m ü d d ət yaşadı və s o n ra d a n q a d ın la n n b ərab ərh ü q u q lu ğ u
u ğ r u n d a m übarizəsinin tə rə fd a rla n olan sufrajist q a d m la r
tərəfindən d a h a d a ink işaf etdirildi. İlk etiraz aktı kimi,
a m e rik a lı su frajist q a d m l a r m S e n e k e -F o lz e şəhərində
keçirdikləri I q u ru lta y ın d a o dövrün real vəziyyətinə qarşı
qəti çıxışlan göstərm ək olar. Q u ru lta y iştirakçıları tərə-
fmdən hazırlanm ış D eklarasiya, burjuaziya m ühitindəki
bərkim əkdə olan o rta təbəqə q a d m la rm m siyasi və sosial
cəhətdən, ailədə və din tərəfm dən əzilməsinə qarşı sufrajist
'
A. >KeuıunHa,
p aca, KJiacc.
M ., 1987, c.7
---------------------------------------
28
^-----
Dostları ilə paylaş: |