GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ

Asef ORUCOV 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

 

Azerbaycan bağımsızlığını yeniden yaptıktan sonra ciddi önem  verilen 

konulardan biri de milli ilişkilerin, gelenek ve göreneklerin, inançlar sisteminin, 

genel olarak ulusal değerlerin iyice incelenmesi, tanıtımı ve korunması olmuştur. 

Günümüzde  ulusal  özünü  derkin,  özünə  qaydışın  modern  aşamasında  milli-

manevi  kültürümüzün  derin  ve  kapsamlı  öyrenilib  tebliğ  edilmesi  önemli 

meselelerdendir. 

Yaşadığımız  yüzyılın  bilimsel  ve  teknik  ilerleme  dönemi  olması  ve 

bunun  etkisi  sonucunda  halkımızın  eski  inanç  sistemlerinin,  yani  bu  manevi 

servetinin  artık  unutulup  aradan  çıkma  korkusu  böyle  bir  konuya  başvurmak 

nedenlerden  biridir.  Romanda  Türk  tarihi  ve  bu  tarihe  münasebet-yazmak, 

anlatmak,  öğrenmek  ve  öğretmek  yazarın  esas  düşünce  predmetine  daxildir. 

Mitoloji  dünyagörüş  M.Süleymanlı  yaratıcılığının  zirve  makamı  olan  "Göç" 

romanında  kendisinin  tüm  tarihi  manevi  gücü gider.  Romanda  Dede  Korkud 

motifi  de  öz  eksini  bulmuştur.  Burada  elin  başında  duran  ağsaqqal  Dede 

karakteri, bakıcı-görücü statüsünde görev yapan  Karı nene, olacakları önceden 

duyan  küçük  İmir,  Qarakəllə  tayfasının  Beyaz  Ozanı,  Ağ  Çobanı,  Domrulu, 

Beyrəyi,  Bəkili,  Alayı,  bir  sözle,  çocuktan  büyüğe  herkes  bütün  varlığıyla 

inandığı, bağlı olduğu mitolojik tasavvur ve inanışlarla yaşıyor (Eliyeva: 2013, 

8). 

Romanda  eski  Türk  tayfalar;ndan  olan  Qarakelle,  Qoşqarlı, 

Qanıqoğulları  boylarının  meişet  marasimləri,  onların  yaşam  tarzı,  inanç 

siztemlərindən  bahsedilir.  Mevlüd  Süleymanlı  bu  romanı  ile  kadim  Türk 

boylarının  inanç  sistemlerine  de  bir  nazar  salmak  mümkündür.  Eserde  bahsi 

keçen bu inanç sistemleri halk arsında da hemen-hemen bu günde yaşamaktadır. 

Bir meseleye tokunmak isterdim ki, romanda baş veren hadiselerin, olayların bir 

kısmı Nahçıvan bölgesinin Salvartı, Eyrikar yaylalarında olmuştur. Kadim yurt 

yerleri olan bu yaylalar Nahçıvan bölgesinde şu anda mevcuttur ki, bu yerlerinde 

eserde sık sık isimleri çekilir. 

Romanada  bir  kaç  inanç  sistemlerine  nazar  salak.  Bunun  için  eserde 

birkaç bölüme dikkat edelim. 

Qarakəllərin  su,  ışık,  toprak  and  yerleri  idi.  Kardeş  adına  yemin  ettiği 

gibi suya, ışığa, toprağa and içiyorlardı. Qedim zamanlardan türklerin suya, ışığa 

(Güneşe), toprağa kult gibi baktıklarını biliyoruz. Günümüzde de insanların bu 

ışığa kör bakım, bu işığ hakkı, bu su üstümde tapılmasın ve s. gibi deyimlere de 

rastlanmaktadır. Romanda su inançıyla ilgili bazı konular yer almaktadır: 

Sayfa 23 / 847

---

Mevlüt Süleymanlının “Göç” Romanında Eski  İnanç Sistemleri 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

 

Hürü karı suya yalvara akar suyun yakası ile gidiyordu: 

-Yardım  Öyle  balama,  ay  bu  suyun  nuru.  Karı  suya  derdini  anlatırdı,  dağa 

ömrünü (Süleymanlı M. 1984: 48). Halk arasında topladığımız bilgilere göre su 

kültü ile ilgili, suya konuşma ile, derdini suya demek ile, bağlantılı bir deyimde 

vardır. 

                                                              

                                                 Əzizim oda yandı, 

Od tutup o da yandı. 

Derdimi suya dedim, 

Od tutup o da yandı. 

Su  ile  ilgili  inanç  sistemine  halk  arasında  bilinen,  Novruzdan  önce 

hayata  keçrilen  "su  çerşenbesi"  merasiminde  rastlanmaktadır.  O  gün insanlar 

çerşenbe  suyundan  alıp  birbirinin  ısladarlar.  Bahsedilen  adet  Türkiye'nin 

Gümürü bölgesinde de yapılır (Söylemezdik: 1998, 105). 

Aynı  gün  çerşenbe  merasiminde  evde  tüm  su  kaplarını  boşaltıp  yerine 

"Çarşamba  suyu"  doldururlar.  Sudan  ekmek  pişirmek  için  hamur  tutuyorlar. 

"Çarşamba  suyu"  ndan  bir  gün saklayıp,  sonra  ekin  alanına  seperler.  Bolluk-

bereket,  artıb-çoğalmak  sembolik  olarak  alınan  sudan  ekin  alanına  sepilecek 

tohumun,  hayvanların  üstüne  de  çiləyərlər.  Çarşanba  suyundan  eve-heyete 

sepmekle sıra, komşu ve akraba evlerinin çatısına çıkar, onların bacasından da 

içeri  tökərmişlər.  Bu, "ili aydınlıkta  keçirərsən"  anlamında  yeni  yılın  bereketli 

olması  arzusunu  bildirmiştir.  "Çarşamba  suyu"  ndan  Nevruz  bayramı  günü 

yakılan  ateşin  külünün  üzerine  seperler  ki,  hem  kalpler  serinlesin,  hem  de  şer 

güçler evden kənarlaşsınlar. Götrülen sudan gelen yılın Axır çerşenbesine kadar 

saklamak adeti vardır. Onunla boğazı ağrıyan çocukların boğazını ovurlar, aynı 

zamanda çok az miktarda hastalara içirirler. Araştırmacı M.Seyidov yazıyor ki, 

eski Çin kaynaklarına göre Qoali (faoli) adlı Türkçe konuşan kabileler baharda 

suya  tapınma  belirtisi  olarak  özel  ayin  icra  edirmişler.  Onların  xaqanı  bahar 

bayramı ayininden, təntənəsindən sonra hemen elbiseli suya girermiş (Seyidov: 

1989, 214). 

Romanda diğer bir eski inanç sistemine nezer atalım. 

Oğlun  olduğunu  bildirme.  Onu  da  Bike  gibi  yaparsınız,  deyersiniz 

kızdır.  On  beş  yaşına  kadar  kız  kıyafetini  çıxartmazsınız.  Anneme  dersin 

Bikenin  adı  Bəkildi  birden  yadından çıkmış  olur.  Hörüyünü de  kesmeye  acele 

etmeyin.  Halk  arasında  topladığımız  bilgilere  göre  eski  zamanlarda  oğlu  olup 

Sayfa 24 / 847

---