GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ
Yüklə 8,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Afina MEMMEDLİ U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: EÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
- 1912-1919 YILLARINDA AZERBAYCAN EDEBİYATINDA TÜRKÇÜLÜK U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
Afina MEMMEDLİ U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: EÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) XIX asrın sonlarından itibaren Azerbaycan edebi muhitinde Osmanlı konusu sıkça duyulmaya başlar. Türk halkları Osmanlı devletine büyük umutlar besliyor, onun etrafında birleşmeğe çalışıyordu. Bu, halkların milli benlik bilincinin giderek şekillenmesi, onların kendi kaderini ve gelişme yolunu belirlemek girişimlerinden kaynaklanıyordu. Aslında bu birleşme fikri emperyalist Avrupa ülkelerinin ve Rusya’nın Türk halklarına baskı ve işgal siyaseti neticesinde meydana gelmişti. Osmanlı etrafında giderek daralan çember, ülke dâhilinde milli harekâtın güçlenmesine tesirini gösteriyordu. Fakat bu durum yalnızca gerginleşen tarihi-siyasi hadiselere bağlı değildi. Türk halklarının etnik ve manevi kültürel birliği onlar arasındaki edebi ve sosyal-tarihi bağları daima koruyup saklamış, kritik dönemlerde bu halklar bir birine arka, dayanak olmaya içten bir ihtiyaç duymuştur. Bu nedenle XIX yüzyıl sonları ve XX yüzyılın başlarında Türk halkları arasındaki edebi-kültürel, tarihi-siyasi ilişkilerin güçlenmesi bir tesadüf değildi. Türkiye’de tahsil alıp Azerbaycan’a geri dönenler kendileri ile beraberinde Azerbaycan kamuoyuna Türkiye’deki yeni düşünce akınını, yeni edebi örnekleri de getirip tebliğ ediyorlardı. Okulların çoğunda Osmanlı edip ve şairlerinin ders demesi de Azerbaycan’da Türk ruhunun ve tesirinin güçlenmesine zemin yaratıyordu. Emperyalist devletler kendilerinin Şark siyasetleri karşısında ciddi engel olarak gördükleri Osmanlı devletini içten ve dıştan sarsmak için her türlü fesatlıkları yaptı ve Osmanlıyı 1912 yılında Balkan savaşlarına soktu. Balkan savaşının asıl maksadı Osmanlı’yı Doğu Avrupa’daki güçlerinden mahrum bırakmaktı. Bu savaşta Rusya’nın da kendi çıkarları vardı. Avrupa ve Rusya emperyalizminin Türk-Müslüman dünyasına saldırıları Azerbaycan’da da Türkçülük ve milliyetçilik duygularının güçlenmesine sebep oldu. Bu devirde çeşitli, yardım cemiyetleri yaratılır, gençler Osmanlı Ordusunda savaşmak için Kafkas Gönüllü Hissesi’ne yazılmaya başladı. Osmanlı devleti
Balkan savaşlarının yaralarından ve
mahrumiyetlerinden kurtulamadan kendisini Birinci Dünya Savaşının içinde buldu. Bu dönem Azerbaycan’da yardım cemiyetleri hizmet alanlarını Rusya’nın işgal ettiği topraklara kadar genişletti. 1905 yılından faaliyete başlamış olan “ Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriye’si” hakkında (Başkan Hacı Zeynelabidin Tağıyev, başkan yardımcısı Ağamusa Nağıyev) “ Muhtasar Azerbaycan Edebiyatı Tarihi” yazıyordu: “Cihan muharebesinde Türkiye’nin Ruslara karşı muharebe etmesine rağmen Azerbaycan’da Osmanlılar için bağışlar toplanır, Osmanlı mülteciler himaye ve temin ediliyorlardı. Hatta bu alanda az gayret göstermeyen zenginlerden Musa Nağıyev’e, Hacı Zeynelabidin’e Osmanlı hükümeti tarafından mükâfat olarak madalya gönderilmişti”. (Muhtasar Azerbaycan Edebiyatı Tarihi, 1944, s. 158) Bu kısa zaman diliminde bütün bu olayların izini Azerbaycan edebi muhitinde en iyi şekilde Ahmet Cevat’ın hayatı, faaliyeti ve yaratıcılığında görebiliriz. Nitekim Ahmet Cevat bizzat Balkan Savaşları’nda iştirak etmiş, I Sayfa 2 / 847 1912-1919 YILLARINDA AZERBAYCAN EDEBİYATINDA TÜRKÇÜLÜK U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) Dünya Savaşı yıllarında Cemiyet-i Hayriye hattıyla Kars, Ardahan, Trabzon, Rize, Artvin gibi yerlerde görev almıştır. Şairin bu devirde yazmış olduğu mektup ve makaleleri o devrin sosyal, tarihi-siyasi hayatına pencere açıyor. Ahmet Cevat (1892-1936) kendi kişiliği, edebi faaliyeti ve yaratıcılığıyla Türk dünyasında kendine özgü yer edinmiş milli Azerbaycan şairidir. A.Cevat’ı Gence medresesinde tahsil aldığı zamanlardan beri etkisi altına almaya başlayan Türkçülük, Balkan ve I Dünya Muharebesi yıllarında şairin hayat ve yaratıcılığının özünü oluşturmuştur. Gence muhitinden bahsederken M.E. Resulzade yazıyordu: “Gence’ de tesis edilen
olduğumuz muharrir ve şairlerden biri de A.Cevat idi. Bu okulda Mirza Abbas Abbaszâde, İdris Ahundzâde, Ali Râzi Şemsizâde, Ali Nazmi vs. gibi döneminin tanınmış eğitim, kültür ve edebiyat temsilcileri de görev yapmıştır. Bütünlükte böyle bir verimli bilimsel, edebi ve pedagojik ortamda eğitim-terbiye alarak adımlarını atan A.Cevat’ın hem de Abdullah Sur gibi ve İstanbul’da Rıza Tevfik’ten ders almış Hüseyin Cavit gibi öğretmenleri olmuştur. Bu yıllardan itibaren A. Cevat Türk kavminin refahı ve istiklali için Turan dünyasına hizmeti hayatının amacı olarak görmeye başlar. Sırf bu duygular, bu arzu ve dilekler genç şairi Balkan muharebesinin en kaynar noktalarına götürür. Birinci Dünya Savaşı yıllarında ise A. Cevat yardım cemiyeti hattıyla Türk esirlere ve göçmenlere yardım için cepheye yakın arazilerde faaliyet göstermiştir. Prof. Eflatun Saraçlı A. Cevat’ın bu devirdeki faaliyetinden bahsederken vardığı kanaat şöyledir: bunun "bir ehemmiyeti edebiyatımızda Birinci Dünya Savaşı mevzusunun işlenme kapsamı ve çeşitliliği idiyse, bir ehemmiyeti de ilk defa bu bölgelerde Türk soydaşlarımızın, komşularımızın durumunu objektif şekilde öğrenmekti. A. Cevat için ise bu hem de onun dünya görüşünün zenginleşmesi, gelecek sanatsal yaratıcılığı için hayat müşahedesi ve yeni mevzular öğrenmesiydi. En esası ise bunlar A.Cevat’ın istiklal ve Türkçülük görüşlerinin yetkinleşmesinde ve şekillenmesinde hususi rol oynadı” (SARAÇLI, 2007, s. 158) 1914 yılının 11 Eylülünde büyük Türkçü İsmail Gaspıralı’nın ölüm haberi Azerbaycan edebi muhitini de derinden sarstı. Gence aydınları bu münasebetle Şah Abbas camide toplanırlar. A. Cevat’ın burada söylediği nutuk “İkbal” gazetesinin 1914 yılının eylül sayısında yayınlanmıştı. Şair hem bu nutkunda, hem de orada seslendirdiği “Gaspr inski için” şiirinde,“İslam âleminin her bir yerinde bir dahi olarak tanınmış manevi büyük baba” olarak gördüğü Gaspıralı için bütün Türk halklarının yasa battığını yürek ağrısıyla anlatır. Hamdullah Suphi’nin Gaspıralı hakkında dediği “Efendiler, bugün İstanbul’a gelen bir Türk edibi, Türk muharriri
Sayfa 3 / 847 Yüklə 8,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|