GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ



Yüklə 8,38 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/368
tarix11.04.2018
ölçüsü8,38 Mb.
#37823
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   368

Afina MEMMEDLİ 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: EÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

Hakikaten  o,  büyük  bir  Türk  padişahıdır!”.  (Cavad,  2.cilt,  1992,  s.  40). 

Bizce, İsmail Bey Gaspıralı’nın Türk halkları için yaptıklarını en iyi şekilde 

özetleyen ve layık olduğu değeri ifade eden kelimelerden biri de A. Cevat’a 

mahsus olan şu sözlerdir: 



“  İsmail  Mirza,  Allahın  esirgediği  ve  sevdiği  milletlere  göndermiş 

olduğu peygamberler kadar iş gördü”. (Cavad, 2.cilt, 1992, s. 42)  

“T ürkçülüğün esasları” kitabının yazarı büyük Türkolog Ziya Gökalp 

1918  yılında  “ Yeni  mecmua”  dergisinde  A.Cevat’ın  “ Irak”  şiirini 

yayınlatırken başlıkta şöyle yazıyordu: 



“Ruslarla  dövüştüğümüz  esnada  Kafkasya’da  intişar  eden  bir  şiir 

mecmuası  elimize  geçti.  “Koşma”  isimli  bu  kitabın  nazımı  Ahmet  Cevat 

isminde  bir  Türk’tür.  Bu  milletperver  şairin  bütün  şiirleri  Osmanlı 

Türklerine,  ana  vatana,  orduya  hitap  edilmiştir.  Muharebenin  muhtelif 

sayfalarına  taalluk  eden  bazı  parçayı  birer  birer  mecmuamızda  derç 

edeceğiz”. (Aliyeva, 2002, s. 233)  

A.Cevat’ın  savaş  yıllarında  yazmış  olduğu  “Acar a  mektupları”, 

“Acar a’da  dil”, “Laz lara  kömek*”, “Suhum   yolunda”,  “Riz e  ve  Trabzon 

felaketzedeleri”, “ Batum Müslüman Birlik” cemiyetinden”, “ Kars heyetinin 

gördüğü işlerden”, “ Gürcü matbuatı ve Acara” vs. mektup ve makalelerinde 

yerli halkların geçmişi, hali hazırdaki durumu hakkında çok kıymetli tarihi, 

etnografik  bilgiler  vardır.  Bu  yıllarda  yazmış  olduğu  “ Harp-zedelere”, 

“ İmdat”,  “ Ne  gördümse”,  “ Ümidime”,  “De rdim”,  “I rak”,  “ Akşamlar”, 

“Aşığın  derdi”, “ Mayıs”  vs.  gibi  şiirlerde  Türk  halklarının  başına  gelen 

felaketler  aksettirilmiş.  Şair  Nevruz  bayramında  Kars’ ta  mevcut  vaziyeti 

konu  ettiği“Ne   gördümse” şiirinde tabiatın  da  ağladığını,  minberlerde  ezan 

yerine baykuş seslerinin işitildiğini, ellerin yasa battığını, ah-naleleri yürek 

ağrısıyla şiire döküyor. 

Türkçülük  Türklüğünü anlama,  kavmini  yükseltme,  Türk  halklarının 

birliğine çalışmak olduğuna göre, A. Cevat’ın bütün faaliyet ve yaratıcılığını 

Türkçülüğe  hizmet  olarak  değerlendire  biliriz.  Türkçülük  A.Cevat 

yaratıcılığının  bütünlükte  idea,  mevzu  ve  ruhunu  kapsıyor.  Bu  yönden 

“ Çırpınırdın, Karadeniz”

1

 şiiri daha çok ilgi çekiyor. Karadeniz hakkında bu 



şiir  kadar  çok  sevilip  yayılan,  yürekleri  çırpındıran  şiir  görülmemiştir. 

Kendisi de Türkçü olan, Şark’ta operanın ilk yaratıcısı Üzeyir Hacıbeyli’nin 

bu  şiire  yapmış  olduğu  diller  ezberi  beste  Türkiye’de  ve  Azerbaycan’da 

zamana bağlı olmadan hep yaşayacaktır. “Şiirim” manzumesinde ise Turan’ı 

Kâbe kadar kutsal sayan şair, onun her bir taşının gölgesine baş eğer: 

 

“Turan öyle bir mukaddes Kâbe’dir ki, her bir taşı 



Gölgesinde düşer yere Türkün eğilmeyen başı!”

2

  

                                                 

1

 CAVAD, 1992: 1.c. s.149-150 



* Kömek - yardım 

2

 CAVAD, 1992: 1.c. s.124 



Sayfa 4 / 847


1912-1919 YILLARINDA AZERBAYCAN EDEBİYATINDA TÜRKÇÜLÜK 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

Gerçekten  de,  “ XX.  asrin  ilk  on  yıllarında  Türkiye  Osmanlı 

İmparatorluğunun  hudutlarından  kenardaki Türkler  için  sözün hakiki 

manasında  bir  Mekke  timsalinde  idi.  Azerbaycan,  Tatar,  Başkurt, 

Özbek,  Uygur  vs.  halkların,  ayrıca  Avrupa’da  yaşayan  Türklerin 

yeniliğe, inkişafa, daha geniş anlamda ise Türklüye ve İslam’a hizmet 

bu memlekete yüz tutuyorlardı”. 

3

  



1917  yılında  Bakü’de  “ Cemiyet-i  Hayriye”  Azerbaycanlı  aydınların 

Osmanlı Devletinin I Dünya Muharebesinde yaşadığı ağrı, acıları konu eden 

şiir,  hikâye  ve  makaleleri  «Gardaş  kömeği»*  adıyla  bir  kitap  halinde 

yayınlamıştı.  M.E.  Resulzâde,  H.Cavit,  A.Şaik,  A.Sıhhat,  F.Köçerli,  

A.Hakverdiyev,  M.S.  Ordubadi,  M.Y.  Caferov,  Hosrov  bey  Sultanov, 

C.Cebbarlı  vs.  toplam  37  kişinin  eserleri  yer  alıyor.  A.Cevat’ın  burada 

“Yaz ık” şiiri  dışında,  “Hu da  kabul  neke”  isimli  bir  hikâyesi  de  yer  alıyor. 

Şair  yazının  konusunu  hayır  cemiyeti  hattıyla  savaştan  zarar  görenlere 

yardım  için  bölgeleri  gezerken,  karşılaştığı  gerçek  hayattan  aldığını 

anlatıyor. Hikâyenin kahramanı yurdu yuvası dağılmış, Türkiye’yi, İran’ı ve 

Rusya’yı  gezip  dolaşarak,  kaybolmuş  çocuğunu  arayan  Kürt  kadındır. 

Cemiyet-i Hayriye onlara müracaat eden bu kadının çocuğunun bir Rus zabit 

tarafından  alıp  götürüldüğünü ortaya  çıkarıyor.  A.  Cevat,  kendi  kendine 

“Huda  kabul  neke”  (“ Allah  kabul  etmesin”)    sözlerini  tekrarlayıp  duran 

zavallı ananın sözlerini hikâyeye başlık olarak seçerek, Osmanlı topraklarını 

savaş  alanına  çevirenleri  de  Allaha  havale  etmiş  oluyor.  Şair,  Osmanlı’yı 

parçalamakla  milletlerin  ne  gibi  facialara  sürüklendiğini,  Osmanlı  tebaası 

olan bir Kürt anneyi konu ederek, muharebenin getirdiği faciaların dehşetini, 

ağırlığını ve en esası da kapsamını daha net şekilde göstermiştir.

4

  



Emperyalist  devletlerin  Türk  halklarına  yönelik  sömürge  siyasetini 

eleştiren eserlerden olan “ Kuropatkin’e” şiirinde şair,  Rus zulmünden Orta 

Asya’da kurtuluş savaşı seviyesine çıkan ayaklanmalara tepkisini gösteriyor. 

Şair,  bölgede  Rus  siyasetinin  icracısı  olan  Kuropatkin’den  “ Türkistan’ın 

cellâdı” gibi  bahsederek,  1916  yılı  itibariyle  Türkistan’a  vali  tayin  edilmiş 

Türkistan  Askeri  Bölge  komutanı,  meşhur  Rus  Orgeneral  Aleksey 

Kuropatkin’i hedef alıyor. 

Günümüzü  bir  başka  anımsattığı  için,  şairin  1918  yılında 

yazdığı, İngiliz emperyalizmini hedef aldığı “İngiliz” şiirinden örnek 

olarak küçük parça veriyoruz: 

 

                                                 



3

 Bu konuda daha geniş bkz: Ahmed bey Ağaoğlu, Seçilmiş Eserleri, Önsöz: Guliyev V. (s.4-

32), 2007, Şark-Garp, Bakü, s.31-32. 

*Gardaş kömeği - Kardeş yardımı 

4

 Bu konuda bkz: GARDAŞ KÖMEĞİ, Ahmed Cavad, “ Huda Kabul Neke”, 2002, Nurlan, 



Bakü, s. 56-60.

 

Sayfa 5 / 847




Yüklə 8,38 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   368




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə