GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ



Yüklə 8,38 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/368
tarix11.04.2018
ölçüsü8,38 Mb.
#37823
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   368

Afina MEMMEDLİ 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: EÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

Damağında Çanakkale ağısı, 

Sen misin Türk ellerinin yağısı? 

İslam dünyasının ölüm çalgısı, 

Ölüm ninnisiyle yakan İngiliz. 

 

Sarıp Hindistan’ın cansız kolunu, 



Geldin bağlamaya Turan yolunu. 

Aldatıp her yerde Tanrı kulunu,  

İnsanları ucuz satan İngiliz. 

 

O hain gözünü diktiğin eller



Benim nişanlımdır, türküler söyler…  

Göz dikme tahtıma, bak, elim titrer, 

Düşecek tahtına talan, İngiliz!

5

  



 

1918  yılında  Kafkas  İslam  Ordusu’nun  Azerbaycan’a  gelişini  büyük 

coşkuyla karşılayan  Cevat’ın “Bi smillah” şiirini, Muhaceret edebiyatımızın 

görkemli  siması  Mirzebala  Memmedzade  “ İstiklal  Zaferinin  Destanı”  

olarak anlatıyordu.

6

  



 

Ey Bakü, sen korkma, geldik geleli, 

Senin için atıldık daim ileri! 

Sağ kalanlar annelere teselli, 

Şehitlerin ruhu güler, bismillah!

7

 



  

Şairin  bu  şiire    “ Bismillah”  adını  vermesi  tesadüf  değildi  ve  aslında 

mukaddes  vatan  toprağı  için  başlanmış  olan  bu  işe  Allah’tan  hayır  dua 

dileğiydi. Bu tarz şiirlerinden birkaç örnek vermek isteriz: 

 

Ey şanlı ülkenin şanlı ordusu, 



Unutma Kafkas’a girdiğin günü. 

Gelirken kovmaya Turan’dan Rus’u 

Ayağını Karadeniz öptü mü?

8

 (“ Türk Ordusuna”) 



 

Şu karşıki duman çıkan bacadan 

Sen gelmeden iniltiler çıkardı! 

Gecikseydin mazlumların feryadı 

Yeri, göğü, kâinatı yıkardı! 

                                                 

5

 CAVAD, Ahmed 1992: Seçilmiş eserleri, 1.cilt, s.150-151 



6

 Bu konuda bkz: MIRZA BALA 1953: “ İstiklal Zaferinin Destanı”, “ Azerbaycan” aylık 

kültür dergisi, sayı 6 (18), yıl II, eylül, s. 3-4 

7

 CAVAD, 1992: 1.c. s.147-148 



8

 CAVAD, 1992: 1.c. s.152 

Sayfa 6 / 847



1912-1919 YILLARINDA AZERBAYCAN EDEBİYATINDA TÜRKÇÜLÜK 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

  Yürü, yürü batan günün izine! 

Gülümsüyor doğan güneş yüzüne!

9

(“ Ey asker”) 



 

Müslüman  Türk  dünyasında  ilk  defa  Azerbaycan’da  yaranmış 

olan müstakil cumhuriyetin başka Türk ellerinde de kurulmasını arzu 

ve hayal ediyordu: 



 

Ismarladım nişanlıma 

 

Ben Turan’a gidiyorum.  



Gardaşımı kurtarmaya  

Türkistan’a gidiyorum!

10

 (“ Marş”)  



 

Büyük  coşku  ve  vakurla  satırlara  dökülen  bu  ruhtaki  şiirler 

A.Cevat’ın kalemiyle Turan Ordusu sıralarında olduğunu gösteriyor. 

“ Şehitlere”

11

  şiiri  ise  Bakü’nün  kurtuluşu  için  canlarını  feda 



etmiş  Osmanlı  şehitlerinin  ruhuna  ve  kahramanlıklarına  hürmet  ve 

ihtiramla dolu hazin bir şiirdir.  



”Bu  şiir  Nuri  Paşanın  şehit  düşmüş  yol  arkadaşlarının 

hatırasının ölümsüzleştirilmesine, Azerbaycan’ın yaratıcı aydınlarının 

adadığı  en  iyi  edebi  örneklerden  biridir.  Burada  şairin  Türk 

şehitlerine  duyduğu  samimi  şükranlık  hisleri  hazin  bir  duygusallıkla 

birleşerek  dinleyicilerin  kalbine  yol  buluyor  ve  onların  da 

duygularının tercümanına çevriliyor”. (Süleymanov, 2000, s. 104) 

“Evet, bugün Azeri Türkleri müstakil bir devlet teşkil ettiler. Bu 

devletin  yegâne  hamisi  Osmanlı  Türkleri  olduğunu  söylemeye  hacet 

yok!”  (Cavad,  2.cilt,  1992,  s.  84)  Bu  sözleri  A.Cevat,  1919  yılında 

“Yeni   gün”  gazetesinin  muhabiri  olan  Ruşen  Eşref  Ünaydın’ın 

Azerbaycan  aydınlarıyla  olan  görüşmesinde  söylemişti.  Bu  konuda 

yazdığı “Ruşen Eşref bey”  isimli makalesi “Az erbaycan” gazetesinin 

24 Ekim sayısında yayınlanmıştı. Yazı şöyle başlıyordu:  

“Asırlardan beri bir birinden uzak düşmüş bir nenenin evlatları 

olan Osmanlı Türkleriyle Azeri Türkleri, hamdolsun, bugün pek uzun 

süren bir ayrılığın pençesinden yakayı kurtardılar…”  (Cavad, 2.cilt, 

1992, s. 84) 

Daha sonra İstanbul’un işgali haberi bütün Müslüman ve Türk 

dünyasını  yıkıyor  olacak.  Turan  idealini  gerçekleştirecek  olan 

Osmanlı’nın  çöküşünü  çaresizce  izlemeye  mahkûm  olmuş  şair, 

istiklalin  sevincini  de  doyasıya  yaşayamadı.    Şair,  1919’un  nisan 

ayında yazmış olduğu “Az erbaycan Bayrağına” şiirinde söyler: 

 

                                                 



9

 CAVAD, 1992: 1.c, s.152 

10

 CAVAD, 1992: 1.c. s.210



 

11

 CAVAD, 1992: 1.c. s.154-155 



Sayfa 7 / 847


Afina MEMMEDLİ 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: EÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

Türkistan yelleri öpüp alnını 

Söylüyor derdini sana, bayrağım! 

Üç rengin aksini Kuzgun denizden  

Armağan yollasın yara bayrağım!

12

 



 

Şair Türkistan’ın da Azerbaycan gibi istiklale kavuşmasını arzu eder. 

Fakat  Azerbaycan  Halk  Cumhuriyeti’nin  de  ayakta  kalamayacağını 

anladığından şair, ah çekerek der: 

 

Giderken Turan’a çıktın karşıma,  



Gölgen -  Devlet kuşu, kondu başıma! 

İzin ver gözümde coşan yaşıma 

Dinletsin derdini aha, bayrağım!

13

 



 

“ İstanbul”

14

  şiiri  ise  şairin  en  derin  hüzün ve  yüksek  lirizm  taşıyan 



eserlerindendir.  Çünkü  Azerbaycan  bağımsız  olsa  bile,  İstanbul’un  işgali 

Turan idealinin çöküşü demekti. 

Türkçülüğün  teorik  esasları  İ.Gaspıralı,  Y.Akçura,  A.Hüseyinzâde, 

Z.Gökalp tarafından belirlenmiştir. Bu dönemde Turan idealini gerçekleştire 

bilecek  tek  güç  olan  Osmanlı  devletini  ayakta  tuta  bilmek  için,  ayrıca 

Hıristiyan devletlerin İslam âlemini parçalama çabasında olduğundan dolayı, 

Türkçülük içinde İslamcılığı da barındırıyordu. 1904 yılında ilk defa Yusuf 

Akçura’nın  “Üç  Tarz-ı  Siyaset”  eseriyle  siyasi  Türkçülüğün  esası 

konulmuştur.  Y.  Akçura,  Rusya’da  yazmış  olduğu  bu  eserde  Osmanlı 

devletini  ayakta  tuta  bilmek  için  Osmanlıcılık,  İslamcılık  ve  Türkçülük 

fikirlerini 

tartışmış, 

mevcut 

şartlarda 



Osmanlıcılığın 

artık 


yürütülemeyeceğini  açıklayarak,  İslamcılığın  ve  Türkçülüğün  artı  ve 

eksiklerini  analiz  etmiş  ve  ilk  defa  Osmanlı  aydınlarına  siyasi  Türkçülük 

fikrini  sunmuştur.  Fakat  kendisi  bile  hangi  yolun  daha  yararlı  olabileceği 

hakkında tam karar verememiş ve eserini şu cümlelerle tamamlamıştır: 



“Hulasa, öteden beri zihnimi işgal edip de, kendi kendimi ikna edecek 

cevabını  bulamadığım  sual  yine  önüme  dikilmiş  cevap  bekliyor: 

Müslümanlık,  Türklük  siyasetlerinden  hangisi  Osmanlı  devleti  için  daha 

yararlı ve kabil- tatbiktir?.” (Akçura, 1976, s. 36) 

Turancılığın  ilk  mütefekkiri  A.Hüseyinzâde  de  “T ürkleşmek, 

İslamlaşmak, 

Avrupalılaşmak” 

formülünü 

ortaya 


koymuştu. 

A.Hüseyinzâde’nin  bu  fikri,  “Türkçülüğün  Esasları”  eserini  yazan  Z. 

Gökalp’ın  “ Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak”  formülüne de ilham 

kaynağı  olmuştur.  Türkçülüğün  fikir  babaları  bu  üç  formülü  bir  arada 

yaşatmak  gerektiğine  inanıyorlardı.  Azerbaycan  Halk  Cumhuriyeti  de 

                                                 

12

 CAVAD, 1992: 1.c. s.137-138 



13

 CAVAD, 1992: 1.c. s.137-138

 

14

 CAVAD, 1992: 1.c. s.143-144 



Sayfa 8 / 847


Yüklə 8,38 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   368




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə