Gelişimsel Psikopatoloji Vaka İnceleme Projesi Uzm. Klinik Psikolog Petek Batum

Gelişimsel Psikopatoloji Vaka İnceleme Projesi

• Uzm. Klinik Psikolog Petek Batum

Sunum İçeriği

• Vaka seçimi

• Vaka incelemede elde edilmesi gereken bilgiler (dosya inceleme + uzmanla görüşme)

• Vaka gözlemi

• Vaka raporunun hazırlanması

Vaka Seçimi/Özel Danışmanlık Merkezleri

• Yeni başlayan vakalar

• Drop-out riski

• Sürecin çok başında olduğu için patolojiye dair kapsamlı bir değerlendirmenin henüz yapılamamış olması

• Terapi ya da uygulanan eğitimsel programa ilişkin kısıtlı bilgi

• Prognoza yönelik kısıtlı bilgi

Vaka Seçimi/Özel Danışmanlık Merkezleri

• Uzmana da danışarak terapi sürecinde belirli bir düzene oturmuş (en az 4 seansı tamamlamış) vakaların seçimine dikkat edilmeli.

Vaka Seçimi/Hastaneler

• Ağırlıklı olarak:

• DEHB

• Öğrenme Bozuklukları

• Otizm

• Asperger Bozukluğu

• Mental Retardasyon

• Vizite girme şansı varsa mutlaka değerlendirin, tanı tartışmaları için oldukça faydalı olur.

Vaka İncelemesi/Elde Edilmesi Gereken Bilgiler

• Vakanın dosyasından ya da dosyada eksik olduğu koşulda vakayı takip eden uzmana sorularak şu bilgiler elde edilmelidir:

• Demografik Bilgiler

• Mevcut Bozukluğun Öyküsü

• Vakanın Gelişimsel ve Sosyal Öyküsü

• Vakanın Geçmiş Medikal Öyküsü

• Vakanın Aile öyküsü

• Kullanılan Tanı ve Değerlendirme Araçları

Demografik Bilgiler

• Başvuru tarihi

• Yıl, ay ve gün olarak kronolojik yaş (ergenler dışında)

• Bilgilerin kimden alındığı ve çocuğa yakınlık derecesi

• Çocuğun kimlerle yaşadığı

• Ebeveynlerin yaşları, eğitim düzeyleri, meslekleri

• Kardeşlerin yaşları, cinsiyetleri

• Çocuğun gittiği okul

Mevcut Bozukluğun Öyküsü

• Sorunların başlangıcı, ne zaman başladı?

• Stres faktörleri, önemli yaşam olayları (okul değişikliği, travma, yas, boşanma vs)

• Semptomlara ilişkin örnekler, hangi koşullarda sorunun daha çok ortaya çıktığı (okul ve ev gibi)

• Yakınmaların okul yaşamına, ebeveynlerle ve akranlarla olan ilişkilere etkileri

• Daha önce başka bir uzmana başvurulmuş mu?

• Herhangi bir psikofarmokolojik tedavi, eğitsel ya da psikolojik tedavi uygulanmış mı? Eğer bu tedavi bırakıldıysa ne gibi sebeplerden dolayı bırakılmış?

Vakanın Gelişimsel ve Sosyal Öyküsü

• Özellikle Otizm, Asperger Sendromu ve Mental Retardasyon için:

• Hamilelik döneminden başlayarak:

• Planlanmış bir hamilelik mi?

• Hamilelik sürecinde herhangi bir fizyolojik ya da psikolojik sorun yaşandı mı?

• Hamilelik sürecinde ilaç kullanıldı mı? Hangi ilaçlar kullanıldı?

• Doğum zamanında mı oldu?

• Doğum nasıl oldu?

• Doğum sırasında herhangi bir sorun yaşandı mı?

Vakanın Gelişimsel ve Sosyal Öyküsü

• Özellikle Otizm, Asperger Sendromu ve

• Mental Retardasyon için:

• Oturma zamanı

• Yürüme zamanı

• Tuvalet kontrolü zamanı

• İlk heceleme zamanı

• Anlamlı cümle kurma zamanı

Vakanın Gelişimsel ve Sosyal Öyküsü

• Ebeveynlerle olan ilişkiler

• Kardeşlerle olan ilişkiler

• Akran ilişkileri

• Okul başarısı

• Sınıf içi davranışlar

Vakanın Medikal Öyküsü

• Herhangi başka bir fizyolojik bozukluk var mı?

• Geçirilmiş ameliyatlar

• İlaç kullanımı

Vakanın Aile öyküsü

• Ailede herhangi bir fizyolojik bozukluk var mı?

• Ailede herhangi bir psikiyatrik bozukluk var mı?

Kullanılan Tanı ve Değerlendirme Araçları

• DSM-IV-TR

• ICD-10

• WISC-R

• Denver Gelişimsel Tarama Testi

• Bender-Gestalt

• Benton Görsel Bellek Testi

• Diğer psikometrik değerlendirme araçları (örn., DEHB’ye yönelik ölçekler)

• Cümle Tamamlama Testi

• Projektif Testler (Bir insan çiz, bir aile çiz)

Vaka Gözlemi

• Gözleme başlamadan önce dikkat edilmesi gerekenler

• Gözlem sırasında dikkat edilmesi gerekenler

• Gözlem sonrasında yapılması gerekenler

Gözleme Başlamadan Önce

• Çocuğun ve velisinin onayının alınması, niçin orada bulunduğunuza ve ne yapacağınıza dair bilgilerin paylaşılması

• Uzmandan seans öncesi, sizi çocukla tanıştırmasını isteyebilirsiniz. Kendinizi tanıtarak o gün orada ne amaçla bulunduğunuzu çocuğa söyleyebilirsiniz.

• Seçtiğiniz, inceleyeceğiniz patoloji hakkında (imkan varsa) önceden bilgi edinme:

• Bozukluğun genel tanımı, klinik özellikler

• Etiyolojisi (biyolojik ve fizyolojik olası etmenler, risk faktörleri)

• Görülme sıklığı

• Ortalama başlangıç yaşı

• Cinsiyet farklılıkları

• Ayırıcı tanı

• Komorbid/eş tanılı bozukluklar

• Tedavi yaklaşımları

Gözleme Başlamadan Önce

• Vakanın dosyasının incelenmesi

• Vakayı takip eden uzmandan özet bir ön bilgi edinme:

• - Başvuru tarihi

• - Çocuğun yaşı

• Geliş sebebi

• Varsa tanısı

• Uygulanan test, ölçek ve envanterler

• Uygulanan terapi yaklaşımı (eğitsel, davranışçı, oyun terapisi vs)

• Kaçıncı seansın yapılacağı

• Yapılacak seansın hedefleri

• Seans sonunda detaylı bir görüşmenin uzmanla yapılmasının daha verimli olacağı düşünülmektedir.

Gözlem Sırasında

• Hiç müdahale etmeden, çocuğun dikkatini dağıtacak herhangi bir harekette bulunmadan izleyin. Not alabilirsiniz.

• Bozukluğa özgü semptomlara dikkat edin, hangi davranışlar semptomlara örnek oluşturuyor?

• Seansta dikkatinizi çeken noktaları özellikle not edin.

• Semptomlar kapsamında uzmanın çocukla olan iletişimine, çocuğa nasıl yaklaştığına, davranışlarına, vücut diline, yüz ifadelerine ve çocuğa neler söylediğine dikkat edin.

• Uzman uygulamakta olduğu terapi yaklaşımı kapsamında hangi teknikleri kullanıyor olabilir?

Gözlem Sırasında

• Seans odasının özelliklerine dikkat edin (materyallerin konumlandırılması, oyuncaklar)

• Seansa nasıl başlanıyor?

• Seansın akışı nasıl?

• Seansta hangi materyaller kullanılıyor? (eğitsel çalışmalar, eğitsel oyunlar, oyuncaklar, resim)

• Seans nasıl sonlanıyor?

Gözlem Sonrasında

• Uzmanla görüşme:

• Tespit ettiğiniz, gözlemlediğiniz semptomları, davranışları uzmanla paylaşın, uzmanın bu konudaki yorumunu alın.

• Tanı ve ayırıcı tanı tartışması yapabilirsiniz (örn., otizmin asperger bozukluğundan ayrıştırılması, birincil ve ikincil tanılar).

• Uygulanan test, ölçek ve envanterler hangileri? Bunlar tanıyı ya da semptomları hangi alanlarda destekliyor?

Gözlem Sonrasında

• Eğer dosyada yoksa: Vakanın gelişimsel öyküsü, bozukluğun başlangıcı, aile öyküsü (ebeveynlerin demografik özellikleri, çocukla olan ilişkileri) ve işlevsellik alanlarına olan etkileri (okul başarısı, akran ilişkileri) hakkında uzmandan detaylı bilgi alın.

• Uygun olduğu koşulda vaka formülasyonu: Uzmanın hakim olduğu kuramsal bakış açısına göre vakanın formüle edilmesi. Bu aşamada bozukluğun etiyolojisi ve sorunun başlangıcına etki eden risk faktörleri ve varsa önemli yaşam olayları tartışılabilir.

Gözlem Sonrasında

• Uzmanla görüşme:

• Hangi terapi yaklaşımı uygulanıyor?

• Neden bu terapi yaklaşımı uygulanıyor?

• Hangi teknikler seanslarda uygulanıyor?

• Vakanın tedavi süreciyle ilgili, tedavi planı hakkında, tedavinin hangi aşamasında olunduğuna ve bundan sonra hangi aşamaların uygulanacağına ilişkin bilgi edinin.

• Öngörülen tedavi süresi nedir?

• Vaka aynı zamanda bir psikiyatrist tarafından takip ediliyor mu? Eğer ediliyorsa:

• İlaç kullanıyor mu?

• Hangi ilacı, hangi dozda ve ne zamandan beri kullanıyor?

Gözleme Giremeyenler İçin…

• Vaka dosyasının incelenmesi, sunumun başında anlatılan elde edinilmesi gereken bilgilerde eksik olduğu koşulda bunların uzmana sorulması.

• Uzmanla ayrıntılı görüşme (gözlem sonrasında uzmanla görüşme bölümünde aktarıldığı gibi)

Rapor Hazırlama: Raporun İlk Bölümü

• İnceleme/gözlem yapılan kurum hakkında ön bilgi

• İnceleme/gözlem yaptığınız tarihler

• Vakayı tanıtıcı bilgiler (yaşı, kardeş sayısı gibi)

• Başlıca yakınması/tanısı

• Bilgi kaynakları (dosya, uzman)

Rapor Hazırlama/Raporun İlk Bölümü

• Bozukluğun öyküsü: sorunların başlangıcı, semptomların ayrıntılı tarifi, örnek davranışlar

• Vakanın gelişimsel ve sosyal öyküsü

• Vakanın medikal öyküsü

• Vakanın aile öyküsü

Rapor Hazırlama/2. Bölüm: Vaka Formülasyonu

• Eğer uygunsa vaka formülasyonu: Uzmandan, dosyadan ve varsa gözlemlerinizden edinilen bilgiler doğrultusunda, kuramsal temelli vaka formülasyonu.

• Bozukluğun başlangıcında ve sürdürülmesinde literatürde yer alan hangi risk faktörleri ve varsa önemli yaşam olayları incelediğiniz vakayla tutarlı?

• Bozukluğa ait semptomlar literatürde yer alan hangi kuramsal bakış açıları tarafından nasıl açıklanabilir?

Vaka Formülasyonunda Temel Kuramsal Yaklaşımlar

• Biyolojik/Genetik Faktörler/Nörolojik İşlevlerde Bozukluk

• Davranışçı/Öğrenme Kuramları

• Bilişsel Davranışçı Kuram

• Psikanalitik Kuram

• Aile Sistemleri (Aile içi ilişkiler, ebeveyn tutumları, davranışları ve beklentileri)

Patolojilere Temel Kuramlar Çerçevesinde Bakış

• Kaygı Bozuklukları

• Depresyon

• DEHB

• Öğrenme Bozuklukları

• Mental Retardasyon

• Otizm ve Asperger Sendromu

• Yeme Bozuklukları

Rapor Hazırlama/Son Bölüm

• Uygun Tanı: Uygun tanı nedir ve bu tanıyı hangi davranışlar ve (eğer vakaya uygulanmışsa) hangi test, ölçek ve envanterler destekliyor?

• Ayırıcı özellikler, ayırıcı tanı (uzmanla yaptığınız tanı tartışmasından ve literatürden faydalanarak)

• Varsa eş tanılı bozukluklar (örn., DEHB ve ÖB)

• Sürdürücü faktörler (örn., bozukluk kronik mi?)

Rapor Hazırlama/Son Bölüm

• Tedavi Planı: Hangi yaklaşım uygulanıyor, tedavi hedefleri nedir, bu bağlamda hangi teknikler uygulanıyor, vaka tedavinin hangi aşamasında, daha sonra tedavide hangi adımlar uygulanacak?

• Prognoz: Gidişatı olumlu ve olumsuz yönde etkileyebilecek ne gibi faktörler vardır? Uzmandan aldığınız bilgiler ya da literatür doğrultusunda nasıl bir prognoz öngörebilirsiniz?

Tedavi Yaklaşımları

• Bilişsel Davranışçı Terapiler

• Oyun Terapisi

• Aile Terapisi

• Ebeveyn Danışmanlığı/Eğitimi

• Sosyal Beceri Eğitimleri

• Özel Eğitim

Tedavi Yaklaşımları

• İncelediğiniz vakanın yaşına göre

• Sorun alanına/patolojiye göre

• Uzmanın yetkin olduğu kuramsal bakış açısına göre

• Gittiğiniz kuruma göre (hastane, özel merkez) değişebilir.

Örnek Vaka: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

• Vakayı tanıtıcı bilgiler

• Başlıca yakınma/tanı

• Mevcut bozukluğun öyküsü: sorunlar ne zaman başladı? Semptomların ayrıntılı tarifi, örnek davranışlar

• Vakanın gelişimsel ve sosyal öyküsü

• Vakanın medikal öyküsü

• Vakanın aile öyküsü

• Vaka formülasyonu/vakanın kavramsallaştırılması

• Uygun Tanı: Uygun tanı nedir ve bu tanıyı (eğer vakaya uygulanmışsa) hangi davranışlar ve uygulanan hangi test, ölçek ve envanterler destekliyor?

• Ayırıcı özellikler, ayırıcı tanı

• Varsa eş tanılı bozukluklar

• Sürdürücü faktörler

• Tedavi Planı

• Prognoz