Tartιm jalg`awι
Tartιmjalg`awlarι ιm-im, -m-in`, -ιn`-ι-si,_ιmιz-imiz,-ιn`ιz-in`iz tu`rinde qollanιladι.
Olar so`zlerge qosιlιp,predmettin` kimgeyamasa nege tiyisli ekenligin bildiredi.Bunday qosιmtalardι tartιm jalg`aw deymiz.
Tartιm jalg`awι tu`bir so`zlerdin` keynine tikkeley jalg`ana beredi.
Mιs:Mektebim, qa`lemin`, da`pteri, qusιmιz, u`yregin`iz balasι, sho`jesi
Tartιm jalg`awι u`sh bette,birlik ha`m ko`plik sanlarda qollanιladι. Mιs:
Birlik ko`plik
1bet Mektebim. mektebimiz, mekteplerim, mekteplerimiz,
2bet Mektebin`, mektebin`iz, mekteplerin`, mekteplerin`iz
3bet. Mektebi, mektepleri
A`dette tartιm jalg`awlarι ko`plik jalg`awιnan keyin jalg`anadι.
Mιs:Balalarιm, balalarιn`, balalarι
Seplik jalg`awι.
Tilimizde altι seplik bar. 1 Ataw 2 Iyelik 3. Barιs 4. tabιs 5. Shιg`ιs 6. orιn
Ataw: Jalg`awι joq kim? ne?
Iyelik: -nιn`,-nin`,-dιn`,-din`,-tιn`,-tin` kimnin`? Nenin`?
Barιs: -g`a,-ge,qa,-ke,e kimge nege
Tabιs: -nι,-ni,-dι,-di,-tι,-ti. Kimdi? Neni?
Shιg`ιs: -dan-den,-tan,-ten,-nan,-nen kimnen? neden?
Orιn: -da,-de,-ta,-te kimde? nede?
Seplik jalg`awιndag`ι so`zler birlik ha`m ko`plik sanlarda qollanιla beredi. Mιsalι:
Birlik ko`plik
Ataw mektep ,bala mektepler , balalar
Iyelik mekteptin`, balanιn` mekteplerdin`, balalardιn`
Barιs mektepke, balag`a mekteplerge, balalarg`a
tabιs mektepti, Balanι mekteplerdi, balalardι
Shιg`ιs mektepten ,baladan mekteplerden, balalardan
Orιn mektepte, ballada mekteplerde , balalarda
Ataw sepligi.
Ataw sepligindegi atlιq so`zler zattι atap ko`rsetedi. Kim? ne? kimler? Neler? Degen sorawlarg`a juwap beredi ha`m ga`p ag`zalarι xιzmetinde qollanιladι:
1. ga`pte is-ha`rekettin` myesin bildirip kim? ne? kimler? Neler? Sorawlarιna juwap berip, ko`pshiliginde baslawιsh boladι. Mιsalι: Atamurat (kim?) mektepte oqιydι. Paxta (ne?) ashιldι.
2. Ataw sepligindegi atlιq so`zler kim? ne? sorawlarιna juwap berip, ga`ptin` aqιrιnda kelse bayanlawιsh boladι. Mιsalι: Bul – mektep (ne?) Berdaq – shayιr (kim?) Men-oqιwshι (kim?)
3. Eki atlιq so`z qatar kelip birinshisi- qanday? qaysι? sorawlarιna juwap berip, Ekinshi atlιq so`zdin` sιn-sιmbatιn, tu`r-tu`sin bildirip anιqlawshι xιzmetinde qollanadι. Mιsalι: Altιn (qanday?) saat sιylιqqa berildi. Polat (qanday?) orag`ι qolιnda.
4. Ataw sepligindegi atlιq so`zler qaratpa so`z xιzmetinde keledi. Mιsalι: Oqιwshιlar! Atalar wasiyatιna sadιq
bolιn`ιz!
Dostları ilə paylaş: |
