[]

258 

 

İdarə başçısını Daxili İşlər  Nazirliyi təsdiq edirdi. İdarə ü zvləri 

isə  şəhər  duması  deputatlarından  (qlasnıla rından)  təyin  o lunur, 

qubernator və şəhər rəisi tərəfindən təsdiq edilirdi. 

İdarə  1918  il  aprelin  10-da  Bakı  şəhəri  və  onun  rayonlarının 

inqilabi  müdafiə  komitəsinin  dekreti  ilə  ləğv  olunmuşdu.  Azərbaycan 

Xalq   Cü mhuriyyəti  yarandıqdan  sonra  yenidən  seçilmişdir  (1918, 

sentyabr).  Cü mhuriyyəfi  dövründə  idarənin  strukturu  dəftərxanadan, 

statistika,  torpaq,  təsərrüfat,  təhsil,  su  kə mə ri  tikint isi  şöbələrindən, 

məh kə mə,  tikinti,  ma liyyə  bölmələ rindən  və  tibb-sanitariya  bürosundan 

ibarət id i. İdarə Aprel işğalından (1920) sonra ləğv edild i. 

 

Əd.: 

Путеводитель ЦГАОР Азерб. ССР, Б., 1959. 

 

BAKI ġƏHƏR MƏRKƏZĠ MƏNZĠL KOMĠTƏS Ġ seçkili orqanlar olan mənzil, rayon və məntəqə ko mitələrinə 

rəhbərlik edən qurum. 1918 ilin apre lində təşkil edilmişdi. Ko mitə əhalinin  şə xsi və ə mla k təhlükəsizliyi, ə rzaq tə minatı və  

şəhərin  sanitariya  məsələləri  ilə  məşğul  olurdu.  1918  il  sentyabrın  27-də  ko mitənin   tərkib ində  qida  məntəqələri  şöbəsi 

yaradılmışdı. 1919  ilin  noyabrınadək  fəaliyyət göstərən şöbə Bakın ın və  mədən rayonlarının   mü xtəlif yerlərində -  Bayıl, 

Suraxanı,  Ramana, Sabunçu, Maştağa və Bülbülədə 17 qida  məntəqəsi, 2 yeməkpaylama  məntəqəsi və 5 çayxana açmışdı. 

Bunların fəaliyyəti nəticəsində min lərlə adam aclıqdan və yatalaqdan ölmək təhlü kəsindən xilas olmuşdu. 

BAKI  ġƏHƏR  RƏĠS Ġ  YANINDA  ZƏRURĠ  ƏRZAQLARIN  UCUZLAġDIRILMASI  KOMĠTƏSĠ  -  Bakı 

şəhərinin ehtiyacı olan əhalisinə yard ım göstərən qurum. 1920 il yanvarın  5-də mü xtəlif ticarət-sənaye, neft sənayesi, bank 

müəssisələri nümayəndələrinin, ayrı-ayrı sahibkarların təşəbbüsü ilə  şəhər rə isinin  yanında çağırılmış  müşavirənin  qərarı 

ilə   yaradılmışdı.  Müşavirədə  neft  sənayeçiləri,  tica rət-sənaye  müəssisələri,  mü lk  sahiblə ri  nü mayəndələrindən  ibarət   24 

nəfərlik  ko missiya təşkil o lundu. Ko missiya 125  milyon  manat vəsait topla mağı qərara  almışdı.  Bu  məb ləğin üçdə birin i 

neft sənayeçiləri, qa lanını mü lk sahiblə ri ittifaq ı və tica rət-sənaye ittifaqı ö z üzə rinə  götürmüşdü. Tica rət-sənaye ittifaqı ö z 

payına düşən məbləği 24 qrup arasında bölüşdürmüşdü. 

Ko missiya  sonrakı  fəaliyyəti  zamanı  ö z  ü zvləri  sırasından  ayrıca  komitə  yaratmışdı.  Ona  neft  sənayeçilərinin  4, 

ticarət-sənaye ittifaqın ın  8,  mü lk sahibləri ittifaqın ın  1 nü mayəndəsi da xil id i. Şəhər rə isi ko mitənin sədri seçilmişdi.  Bu  

qurum Bakı şəhər rəisi yanında zəruri ərzaqların ucuzlaşdırılması ko mitəsi adlan mağa başladı. 

Komitənin hazırladığı n iza mna məni 1920 il fevralın 7-də ticarət, sənaye və ərzaq naziri təsdiq etdi. Ko mitə ma rtın 4-

də  Bakı  da irə  məh kə məsində  qeydiyyatdan  keçdi.  Komitə  daha  səmərəli  işlə mək  üçün  öz  tərkibindən  işgüzar  ko missiya 

yaratmışdı.  Ko missiya  hər  bir  məsələni  işləyib  hazırlamalı,  sonra  isə  ko mitənin   müzakirəsinə  və  təsdiqinə  verməli  id i. 

Ko mitə  toplan mış  vəsaiti,  əsasən,  çörək,  ət  və  balıq  alın masına  sərf  edirdi.  Ərzaq  Na zirliyi  ilə  ra zılaş maya  əsasən,  taxıl 

bürosu,  ilk  növbədə,  "Kooperasiya"ın  və  "Sentrdom"u  unla  təmin  edir,  çörəkxanaların  bişird iyi  çörəyin  bir  funtunu  5 

manata satırd ı. Ko mitə, əvvəlcə, bunun 2 manatını, sonra isə 3,5 manatını ödəməy i öz ü zərinə götürmüşdü. Hər gün 6 min  

pud  çörək  bişirilirdi.  Ko mitə  "Kooperasiya"  vasitəsilə  hər  gün 

Bakı  şəhər  rəisliyin in  daha  çox  ehtiyacı  olan  kəndlərinə  400 

puda qədər ucuz arpa çörəy i də paylay ırdı. Əhalinin  40% -nin hər 

nəfərinə  1 funt hesabı ilə  bura xılan çörəyin bir  funtunun qiyməti 

3,5  manat  idi ki, bunun da 2,5  manatın ı ko mitə ödəyird i.  Balığı 

ucuzlaşdırmaq  üçün  ko mitə  "Kooperasiya"ya  300  min  manat 

faizsiz  borc  vermişdi.  "Kooperasiya"  hər  gün  komitəyə  500 

pudadək təzə balıq  verirdi. Əhalin i ət lə tə min et mə k üçün ko mitə 

şəhərə  ət  gətirilməsini  podrata  vermişdi  və  bundan  ötrü 

podratçılara  5  milyon  manat  avans  ayırmışdı.  Ətin  qiy məti  də 

ucuz id i: ma l ət i 18 manata, ca mış əti 15 manata satılırd ı. Ko mitə 

podratçılara  mədən  rayonuna  diri  heyvan  gətirməyi  də 

tapşırmışdı.  On lar  kəsildikdən  sonra  həmin  rayondakı  12  bö-

lüşdürmə  məntəqəsinə  paylanırdı.  Ət  burada  da  şəhərdəki 

qiymətə satılırdı. 

Ucuz isti  xörək paylan masın ın ço x böyük əhəmiyyətini 

nəzərə  ala raq,  şəhərətrafı  qəsəbələrdə  və  kəndlərdə  yemə k-

paylama   məntəqələri  açılmışdı.1920  il  mart ın  10-da  ko mitə 

Ticarət, Sənaye və Ərzaq Na zirliy inin tabeliyinə keçdi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

259 

 

BAKI  ġƏHƏR  RƏĠSLĠYĠ  -  Bakı  şəhərində  və  onun  ətrafındakı  mədən  və  fabrik-zavod  rayonlarında  qayda-

qanunu  və  təhlükəsizliyi  qoruyan  hakimiyyət  orqanı.  1906  il  o ktyabrın  28-də  Rusiya  senatının  qərarı  ilə  yaradılmışdı. 

Ərazisi  Bakı qubernatorunun tabeçiliy indən çıxarılmış və qubernatorun idarəçilik hüquqları şəhər rəisinə verilmişdi.  Bakı 

şəhər rəisliy inə aid  işlərin  mü xtəlif quberniya idarələrində  mü zakirəsində şəhər rəisi sədrlik ed ird i.  Şəhər  rəisliyi yanında 

iki idarə  - in zibati  işlər və neft  işləri  idarə ləri vardı. Bak ı Xalq Komissarları Sovetinin  dekreti ilə  1918  ilin  mayında  Bakı 

şəhər rəisliy i ləğv olunmuşdu. 

Bakı şəhər və onun ətrafındakı  mədən rayonunda (bütün Abşeron yarımadasında və Bakı yaxınlığındakı adalarda) 

Bakı qubernatorunun funksiyalarını eyni səlah iyyətlə, əvvəllər olduğu kimi, yenə  Bakı şəhər rə isi  icra  edird i. Şəhər rə isi 

vəzifəsi  Ba kıda   və  mədən  rayonunda  mövcud  olan  xüsusi  ş ərait  nəzə rə  a lınaraq  təsis  olun muşdu.  Azərbaycan  Xalq  

Cü mhuriyyətinin  paytaxtı  o laraq  Bakı  şəhərindəki  real  şərait  burada  ictimai  asayişi  və  təhlükəsizliyi  qorumaq  üçün 

qubernator  hüququna  malik  ayrıca  hakimiyyət  orqanının  olmasını  tələb  edird i.  Şəhər  rəisinin  müavini  vardı.  Şəhər  rəisi 

yanında ümu mi, tikinti və maliyyə şöbələrindən ibarət idarə yaradılmışdı. 

1918 il sentyabrın 14-də Cü mhuriyyəti Hö ku məti Bakı quberniyası və şəhər rəisliyinin  hüdudlarında in zibati haki-

miyyətin  təşkili  üçün  da xili  işlər  na zirinə  15  min   manat  məb ləğində  kred it  ayırmışdı.  Azərbaycan  Xalq   Cü mhuriyyəti 

Nazirlə r Şu rasının qərarı ilə Quda Qudiyev Ba kı ş əhər rəisi təyin olun muşdu. 

BAKI ġƏHƏR  VƏ  XALQ  MƏKTƏBLƏRĠNĠN ġAGĠRDLƏRĠNƏ  YARDIM CƏMĠY YƏTĠ  Qeyri-höku mət 

xeyriyyə  təşkilat ı.  1907  ilin   aprel  ayında  yarad ılmışdı.  İdarə  heyətinin  ü zvləri  İ.Qasımov,  Hənəfi  Te requlov,  İsa  bəy 

Aşurbəyov; həqiqi üzvləri Əmir Aslanov, İ.Axundov, B.Aşurbəyov, İ.Aşurbəyov, M.Əsədullayev, A.Babayev, A.Vəlibəyov, 

D.Vəzirov,  M.Hacıbababəyova,  R.Hacıbababəyova,  M.Hacıbəyova,  B.Qayıbov,  K.Ka zımov,  M.Mah mudbəyov, 

A.Mehdiyev və b. idilər. Cə miyyətin məqsədi Ba kı şəhər və  xa lq məktəblə rin in ehtiyacı o lan şagirdlə rin i geyim, ye mə k və  

mən zillə tə min et mək, onlara t ibbi yardım göstərmək, valideynləri  işdə olan şagirdləri gündüzlə r sığınacaqla tə min et mə k 

idi.  1919  ilin yayında cəmiyyət uşaq evlərinin yaradılması  ilə  məşğul olmuşdur. 7-8 türk və 5 rus  məktəbi nəzd ində uşaq 

evləri təşkil edilmişdi.  Onla rın böyük həyətləri, geniş  mətbə xləri var  id i. Tədris ili başlanarkən cə miyyət  məktəblə rdə isti 

səhər  yeməklə ri  təşkil  et miş,  həmç inin  imkansız  şagirdlə rə  dövlət  hesabına  dəftərxana  ləva zimatının  verilməsi,  xa lq  

mə ktəblərində  xey riyyəçilik  tədbirlərinin  həyata  keç irilməsi,  dərman  a lın ması  ilə   məşğul  olmuşdur.Cü mhuriyyəti 

Höku məti  cəmiyyətin  səmərəli  fəaliyyət  göstərə  bilməsi  üçün  ona yaxından  kömək  göstərmişdir.  Cəmiyyət  azərbaycanlı 

mə ktəblilə rin  sə mərə li  istirahətində,  savadlanmasında,  sağlamlıqların ın  qorunmasın da,  onlara   milli-mənəvi  dəyərlərin  

aşılanmasında  əhəmiyyətli  rol  oynamışdır.  1920  ildə  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinin  süqutundan  sonra  cəmiyyət  öz 

fəaliyyətini dayandırmışdır. 

BAKI ġƏHƏ RĠ VƏ  ONUN RAYONLARININ  ĠNQĠLAB Ġ  MÜDAFĠƏ   KOMĠTƏS Ġ  -  1918  il  mart ın 30-dan  

31-nə  keçən  gecə  təşkil  edilmiş  daşnak-bolşevik  hərbi-siyasi  orqanı.  Bakıda  ma rt  soyqırımı  za manı  yaradılmış  İnqilabi 

Müdafiə  Ko mitəsi  (İMK)  martın  31-də  ö zünün  tərkibi  və  vəzifələri  haqqında  müraciətində  Bakı  şəhərinin  və  onun 

rayonların ın bütün sovet təşkilatların ı birləşdirən ali hərbi-siyasi orqan olduğunu elan etdi. Müraciət "hamını silaha sarılıb, 

sovet hakimiyyətini  xa lq  düşmənlərindən  müdafiə  etməyə" çağırırdı.  İMK öz  fəaliyyəti haqqında Bakı  Sovetinə va xtaşırı 

mə lu mat  və  Qafqa z  Fəhlə,  Kəndli,  Əsgər  və  Matros  Deputatları  Sovetlərinin  quru ltayı  qarşısında  hesabat  verəcəyini 

bildirirdi.  Ko mitənin  tərkib inə  Rusiya  Xa lq  Ko missarları  Sovetinin  Qafqaz  işləri  ü zrə   fövqəladə  ko missarı  S.Şau myan, 

Qafqa z  ordusu  Hərb i-İnqilab   Ko mitəsinin  sədri  Q.Korqanov,  Ba kı  Fəhlə,  Əsgər  və  Martos  Deputatları  Sovetin in  s ədri 

P.Çaparid ze,  Bakı  Hərbi-İnqilab  Ko mitəsinin  sədri  İ.Su xartsev,  S.Saakyan,  S.Melik-Yo lçyan  və  başqaları  daxil  idilər. 

Müraciətdə İMK tərkib inə daxil o lmaq üçün " milli təşkilatların nü mayəndələrin in rədd ed ild iyi" b ild irilsə də, "əksinqilabla 

vuruşmada erməni  milli hissələrindən  istifadə etmək və hələ sağ eserlərin və daşnakların arxasınca gedən fəhlələri sovet 

hakimiyyəti  tərəfində  mübarizəyə  cəlb  et mək  üçün  İMK-ə   hə min  part iyala rın   nümayəndələrinin   də  dəvət  olunduğu" 

göstərilird i. Bu  da təsadüfü deyildi, çünki S.Saakyan Bakı sağ eserlərinin, S.Melik-Yo lçyan isə "Daşnaksutyun" partiyasının 

Bakı təşkilatın ın lideri id ilər. "Əksinqilabla vuruşma" çağırışı daşnak-bolşevik güruhunun başçısı S.Şau myanın qabaqcadan 

hazırlad ığı p lana uyğun olaraq Azərbaycanın milli qüvvələrinə qarşı çevrildi və  Bakın ın türk-müsəlman əhalisinin kütləvi 

soyqırımı  ilə nəticələndi.  Bo lşevik-daşnak cəlladlarının bu qanlı cinayətləri tarixə Bakının türk-müsəlman əhalisinə qarşı 

mart soyqırımı  kimi daxil oldu. Sovet qoşunları  İMK-nin  çağırışı ilə  martın  31  -də topların, təyyarələrin və Xəzər hərb i 

donanmasının  köməy i  ilə  Bakının  silahsız  türk-müsəlman  əhalisinə  qarşı  hücuma  keçdilər.  S.Şau myan,  P.Çaparid ze, 

Q.Korqanov ve İ.Su xartsev tərəfindən imzalan mış 1918  il 31  mart tarixli  mü raciətdə bildirilird i  ki, "bundan sonra silahlı 

qüvvələrin bütün əməliyyatına inqilabi  müdafiə  ko mitəsi rəhbərlik edəcəkdir". İMK-nin əmri ilə  müsəlman  məhəllələrinin  

Xəzə r  hərbi  donanması  gə milə rindən  atəşə  tutulması  şəhərdə  vahiməni  daha  da  artırdı.  İM K-n in  qərarı  ilə  "Ba kıda  

mühasirə  vəziyyəti"  elan  olundu.  Komitə,  həmçinin,  "Müsavat"  partiyasına  və  milli  müsəlman  qruplarına  ultimatu m 

verərək,  onlardan  Bakı  Fəhlə,  Əsgər  və  Matros  Deputatları  Sovetinin  hakimiyyətini  danışıqsız  tanımağı  və  onun  bütün 

sərəncamlarına  tabe  olmağı  tələb  etdi.  Çıxılma z  və ziyyət  yarandığını  görən  "Müsavat"  liderləri  əhalini  xilas  etmək  üçün 

İMK-nin  ultimatu munu qəbul etməyə  mecbur oldular.  Buna baxmayaraq, danışıq  aparmaq üçün  Bakı  Sovetinin  İcraiyyə 

Ko mitəsinə gələn müsəlman heyətindən üç nəfər geri qayıdarkən yolda güllələndi. A zərbaycan milli qüvvələrinin fəaliyyəti 

qarşısına sədd çəkən, türk-müsəlman əhaliyə d ivan tutulmasına başçılıq edən İMK b ir ço x radikal tədbirlər həyata keçirdi:  

 

 

 

 

 

 

 

---